هنر نیوز - هنري برآمده از ژرفاي وجود

بي‌شك هنر از شعوري وابسته به بي‌نهايت ساطع مي‌شود و آدميزاده را جدا از ديگر جانداران و متمايز از آفريدگان ديگر مي‌دارد. هنر از انديشه مايه مي‌گيرد و آن‌جا كه كسي را مجال راه يافتن نيست، با خيال سهل‌الوصول مي‌كند.
خلاقيت به چشمه‌اي جوشان مي‌ماند‏ كه نه مي‌خشكد و نه پايان مي‌يابد. درك اين نعمت هماني است كه پتگر را از خانه پوستين دوزي راهي هنرآموزي كرد. همان‌گونه كه بر عاقلان روشن است، هنر زاده رنج آدمي است و اين بر ما روشن مي‌شود اگر نيم نگاهي به نقش‌هاي روي بوم وي اندازيم. نقوشي كه بي رنج زاده‌ نمي‌شوند و بي رنج هم ادراك. هنر انديشه‌هاي شگرف آدمي است كه به وسعت و سفيدي كاغذ مي‌آيد‏، و چنان عمقي به آن مي‌بخشد كه توان دركش از عهده بسياري خارج است. رسالتي كه بر خود مفروض داشت در ارتباط با نشو و نماي آثارش هويداست. او بخشي از اين رسالت را آموزش و شكوفا كردن آن مي دانست. دخترش مي‌گويد: كلا سهاي پدرم از همان سا لها مجمع صاحبان انديشه،شعرا، شاگردان و ساير هنرمنداني بود كه با اشتياق تا آخرين روز حيات او در كنارش بودند. آثار پدرم كيميايي بود كه با قلم و دستي استادانه و با بينش متفاوت و نورپردازي خاص خود به ديوار نشسته بود.
آيدين آغداشلو در مقدمه اي بر نمايشگاه پتگر مي‌نويسد: تماشاي نمايشگاه گزيده آثار استاد علي اصغر پتگر امكان و فرصت مناسبي را فراهم مي آورد تا تماشاگر كنجكاو بتواند دوران شناسي هنر معاصر ايران را دنبال كند و با تماشاي خود چهره نگاري ها، صورت هاي نزديكانش، منظره هاي امپرسيونيستي ساده، حياط هاي كوچك آفتابگير، مرد ها و زن هاي مشغول كار، طبيعت بي جان ها، انبوه مردمان گردآمده در مكان هاي عمومي، چشم اندازهاي شهري و موضوع هاي متنوع ديگر بتواند جهان ذهني و تصور هنرمند از وظيفه و تعهد هنرمند دورانش را واضح تر ببيند و تعريف او را از زيبايي، مهر، خير و خوشي و درستي، دريابد و از راه اين دريافتن، هنرمند كوشا، فروتن و ساده را تحسين كند.
مهرزاد پتگر گفت: آذرماه قرار است آثار دهه هاي 30 و 40 علي‌اصغر پتگر به نمايش در خواهد‌آمد و سلف پرتره هاي ايشان نيز احتمالا در اين نمايشگاه به نمايش درمي‌آيند.٢ سال ديگر به مناسبت ١٠٠ سالگي ايشان كتابي از مجموعه آثارشان را به چاپ خواهد رسيد.
نمايشگاه آثار منتخب دهه ٢٠ و ٣٠ علي اصغر پتگر نقاشي هاي وي مربوط به دهه 1320 ، كه از شانزدهم ارديبهشت ماه در گالري مريم فصيحي هرندي برگزارشده است‏، اين نمايشگاه تا دهم خردادماه ادامه خواهد داشت.

علي اصغر پتگر در سال) ۱۹۱۴ -۱۲۹۲ مطابق شناسنامه ۱۲۹۷) در تبريز به دنیا آمد. پدرش مشهدی حسن کلاهدوز، به کلاهدوزی و پوستین دوزی اشتغال داشت و با خانوادة خود یک کارگاه قالی بافی را نیز اداره می کرد. در همان مکان علی اصغر و برادر کوچک‌ترش جعفر، بتدریج با طرح و رنگ آشنا شدند و تمایل و توانایی بسیار در نقاشی از خود نشان دادند.
علي اصغر تحصيلات ابتدائي را در تبريز گذراند و به همراه برادرش تحت تعليم استاد میرمصوّر ارژنگي، از نقاشان سرآمد تبریز و دانش آموختة نقاشان روسی و نقاشی واقع گرا، به آموختن نقاشي پرداخت.
سپس در ۱۳۱۳-۱۴همراه برادر و به سفارش و توصیه میرمصوّر، تبریز را به بهانة آموزش نقاشی و کسب علم از محضر استادان مدرسه صنایع مستظرفه، با کالسکه به قصد تهران ترک کرد. مدرسه صنایع مستظرفه )هنرهای زیبای کنونی (آن زمان که هنوز دانشگاه در ایران تأسیس نشده بود، حکم دانشگاه را داشت و نقاشاني مانند علی محمد حيدريان- حسين خان شيخ و اسماعیل آشتياني، از اساتيد آن روزگار بودند.
حضور او در تهران مقارن با اوج نقاشی کمال‌الملکی و شاگردان اوست. شاگردان این مدرسه که در شهرهای دیگر به تأسیس مدرسه صنایع مستظرفه به تقليد پایتخت روی آوردند و از پی اندیشه کمال‌الملک، رو به واقع‌گرایی و طبیعت‌نگاری آورده و در حقیقت با نوعی نقاشی که بیش‌تر به معنابخشی و ارتباط همگانی نزدیک بود، نقاشان سبک کلاسیک» از نوع کمال الملک« نام گرفتند؛ و این در شرایطی بود که با به پایان رسیدن قرن و شروع قرن جدید، هویت جهان سوم به دو شقه قبل (کلاسیک) و اکنون (نو - مترقی- جدید) تبدیل شده بود.
با شناخت حسین شیخ، علی اصغر وارد هنرستان هنرهای مستظرفه می‌گردد و از او عکاسی می‌آموزد.
حضور پتگر با شاگردان دیگر همراه با حسین شیخ، از اتفاقات مهم هنر نقاشی در دهه دوم قرن جدید در تهران است. علی اصغر با کسب مدرک مراحل عالی آموزش، فارغ‌التحصیل ‌شد. او در عین حال که حرمت استادان را پاس می داشت، از نظام آموزشی و شیوهٔ تدریس محافظه کارانهٔ آن ها چندان خرسند نبود، لذا به محض دریافت مدرک لیسانس به اتفاق برادرش جعفر، اولين كلاس آزاد نقاشي در ايران را درخيابان نادری در سال ۱۳۱۹ پايه‌گذاري كرد.
به علت حضور او به عنوان معلم در هنرستان بانوان، دختران تهران به آموزشگاه آزاد او روي‌آوردند. کارگاه او را نیز اولین کلاس آزاد نقاشی بانوان در ایران می‌دانند؛ و با توجه به سال تأسیس (۱۳۱۹) او را باید از جمله اولین خدمت گزاران به فرهنگ بانوان در ایران جدید دانست. فروغ فرخزاد، کلارا آبکار، شوکت شقاقی، بهجت صدر، منیژه مساعد، ژینوس هاشمی،‌ مهربانو زندشاهی و هنرمندان بسیار دیگری نیز در كلاس پتگر آموزش می‌دیدند. در۱۳۲۰ ، علی اصغر و جعفر نام فاميل خود را از برادران اكبري به پتگر تغيير دادند و او تخلص (ا- پتگر) را برگزيد. «پتگر» اين كلمه‌ فارسي پهلوي را از استادش كسروي شنيده بود، كه به معناي تصوير و تصويرگر است. در حقیقت کار حرفه‌ای او نیز از ابتدای دهه ۲۰ شروع شد. ا- پتگر از)۱۹۴۰-۴۱- (۱۳۱۹ تا ۱۳۲۴ آثاری با آبرنگ و رنگ روغن به شیوة کمال الملک و شاگردانش به وجود آورد. در دهه ۲۰ نیز او را نقاشی کم کار می‌بینیم؛ (۵۸ تابلودرحا ل حاضر وجود دارد)، چون به موازات اداره نقاشخانه، سمت معلمی ‌در هنرستان بانوان را نیز دارد. این هنرستان، که پیش تر با نام «هنرستان نسوان» شناخته می‌شد، وابسته به مدرسه صنایع قدیمه بود و مهم‌ترین هنرمندان قرن جدید را از میان دختران تهران، به جامعه هنر شناساند.
ا- پتگر از نخستین کسانی بود که قلم زدن شاگردان کمال الملک را رها کرد و به شیوه ای متفاوت با شیوه‌های گذشته روی آورد و از قلم های درشت‌تری استفاده کرد. اصولا شیوه کارش بیش تر ریشه در تعلیمات میرمصورارژنگی داشت و از آن‌جا که میرمصور در روسیه تعلیمات هنری دیده‌بود، روش قلم زدن و رنگ‌آمیزی او با مکتب شدیدا آکادمیک کمال‌الملک تفاوتي قابل توجه‌ داشت .بعدها با تأکید جلیل ضیاءپور، به شناخت شاخه مهم‌تری از نقاشی کلاسیک دست می‌یابد و شیفته عالم رنگ در نزد رپین می‌شود. رپین ، که از نمایندگان برجسته نقاشی رئالیسم انتقادی روس است، تأثیری شدید بر پتگر می‌گذارد، آن چنان که تا سال‌های آخر عمر همچون رپین، رنگ‌های قهوه‌ای تیره استفاده می‌کرد و همچون رپین، به دنبال نقاشی تک چهره (پرتره) از کسانی بود که همچون شخصیت‌های آثار داستایوفسکی، چهره‌هایی پر از درد و رنج و یأس داشتند. به حق پتگر، پركارترين و پرشاگردترين مدرس زمان خود بود. بسياري از اساتيد نسل‌هاي بعدي، از شاگردان او هستند.
وي ابتدا به سبك كلاسيك گرايش داشت و هم‌چون هر تازه‌ كاري در نقاشي به دقايق و ظرائف اثر مي‌پرداخت و اصول آكادميك و دانش اوليه طراحي و نقاشي را وفادرانه اجرا مي‌كرد. البته در خلال اين وفاداري به اصول، مي‌توان به حضور خلاقانه و بدعت‌گذار او در كمپوزيسيون، نور، تقسيمات صفحه و حسي كه به كار مي‌بخشيد و آن را منحصر به فرد مي‌كرد، اشاره كرد. پس از اين به ناتوراليسم متمايل شد، ولي كارهاي او از لحاظ سوژه، رئاليستي محسوب مي‌شوند. سال‌های ۱۹۶۰- ۱۹۵۵ يعني ۱۳۳۴ تا ۱۳۳۹ و در بحبوحة ورود مکتب های جدید هنری به ایران دورة طبع آزمایی های پتگر و آفرینش آثاری به سبک های امپرسیونیسم و اکسپرسیونیسم بود. آثاری که در آن زمان به نحو بارزی نوآوری به شمار می‌آمد، ولی پتگر به واقع گرایی بازگشت .
در آثار او شخصیت‌های اصلی‌، بیش تر مردم زحمت کش همچون کارگران، پیشه وران، دایه ها، پیش خدمتان و انسان‌های د وره گرد و بی‌ خانمان هستند که از نظر هنرمند بار سنگین خدمات انسانی‌ و اجتماعی را به دوش می‌کشند و مظلومانه به حیات پر مشقت، ولی‌ پر از صفا و صمیمیت خود ادامه می‌دهند.
ا‌-پتگر هرگز حقارت و غبار فقر را در چهره‌ٔ آنان رقم نزد، بلکه همواره خرسندی و قناعت و سلامت و فقر توام با استغنای درونی آنان را در آثار خود تاکید می کرد و در این رابطه از رنگ آمیزی درخشان و شاداب و گرمای حیات بخش آفتاب تهران، برای رساندن منظور خود کمک می‌گرفت. پتگر تا حدود زيادي از طوفان موج نو و مدرنيته پرهيز مي‌‌كرد. اين پرهيز آگاهانه از حركت‌هاي مدرن، ريشه در باورهاي شخصي او نسبت به هنر و رسالت هنري او داشت و تكليف ديگري، جز آنچه غرب مي‌انديشيد، براي هنر قائل بود.
از سال ۱۳۵۵ كلاس‌هايش را كه در چهار راه جمهوري بود، به نامي و نيما واگذار كرد و برخي از شاگردانش را در منزلش تعليم داد. در اين سال‌ها بيش تر به غزل سرائي پرداخت و كتاب اشعارش به نام «رنگين كمان» را در سال ۱۳۶۰-۱۹۸۲ به چاپ رساند. از سال ۱۳۶۷ از بيماري قلبي رنج مي‌برد.
در روز پنج‌شنبه ۱۷ ارديبهشت ۱۳۷۱)۱۹۹۲ (در۷۹ سالگی آخرين كلاس نقاشي‌اش را به علت بيماري تعطيل كرد و در عصر همان روز به علت سكته‌ قلبي درگذشت.

مینا عبدی