هنر نیوز - نقدی بر بیمه هنرمندان

یک کارشناس فرهنگی معتقد است: قاعدتا باید دانست زمانی که هنرمندان خود را وقف آثار هنری می‌کنند، باید متولیان امر که در هر دوره‌ای از هنر او بهره می‌برند، برای او فکری کرده و شرایطی را فراهم کنند که حداقل در حوزه‌ بیمه‌های اجتماعی‌ و تأمین‌ اجتماعی مشکلاتی نداشته باشند.

به گزارش هنرنیوز ، نماد اصلی‌ هر کشور، فرهنگ و هنر آن مرز و بوم است به‌طوری که کشورها و مردمانش با آثار هنری‌ و تمایزهای ادراکی‌شان مورد تمایز قرار می‌گیرند. از آن‌جا که اعتلای هنر اصیل ایرانی و رشد خلاقیت‌ هنرمندان، تاثیر عمیقی در بازنگری ساختار و فعالیت‌های فرهنگی جامعه چه در داخل و خارج از کشور دارد، می‌توان گفت که هنر نوعی ابزار ارتباطی بین افراد تلقی می‌شود. بنابراین گسترش و ارتقاء وضعیت تولید و عرضه آثار هنری و ایجاد ارتباط با هنرمندان، زمینه‌ی توسعه فرهنگی و اقتصادی کشور را فراهم می‌سازد (اسپارک و جووایت، ۲۰۱۲). بدین‌منظور لازم است که هنرمندان افرادی مولد باشند، چرا که‌ این افراد جزو قشر تاثیرگذار بر جامعه و مردم هستند. هنر شکل غلظت‌یافته واقعیت پیرامون است. امروزه پیچیدگی هنر و زندگی‌ به‌قدری افزایش پیدا کرده که آثار هنری یک طبیعت دوسویه بین اجتماع‌ و هنرمند پدید آورده است. طبیعت دو سویه هنر و جامعه نیاز به پیوندی بین هنرمند و اجتماع دارد که‌ محکم‌تر و با ثبات‌تر باشد (دلشاد، ۱۳۸۵). به‌طوری‌که در هنرمند انگیزه‌ای جهت نمایش‌ تمایلات‌ درونی وی پدید آید و اطمینان خاطری از حضور در عرصه‌های متفاوت را احساس کند. با توجه به تاثیرات و ارزش هنر در هر کشور رشد و توسعه اقتصادی، اجتماعی وفرهنگی و دستیابی به اهداف تعیین شده در سند چشم انداز کشور نیازمند حمایت و تامین همه جانبه برای تداوم، توسعه وحفظ هنرمندان به عنوان سرمایه‌های ملی است. در همین راستا شواهد و مطالعات انجام شده در این حوزه در سال‌های اخیر بر جایگاه هنر و توجه به نیازهای هنرمندان متمرکز بوده‌اند (دیوادایس، هگدی و ماروثی، ۲۰۱۷؛ لی، فیلیز و لهمن، ۲۰۱۸). یکی از مشکلات عدیده هنرمندان که باعث آسیب‌های جدی به این قشر از جامعه می‌شود نبود امنیت شغلی و ریسک‌های این حرفه است (کلیپ، ۲۰۱۷). در واقع حرفه‌های مبتنی بر هنر در بردارنده‌ی مقداری ریسک و عدم اطمینان است. خسارات بالقوه در یک موقعیت در بردارنده‌ی‌ ریسک می‌تواند بر حسب این‌که‌ آثار آن اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، روانی، فیزیکی یا قانونی باشد طبقه‌بندی‌ گردد. یکی از مهمترین هزینه‌های عدم اطمینان و ناامنی شغلی فشار روحی و جسمانی ناشی‌ از ترس و نگرانی خواهد بود (ریچرت و تاچمن، ۲۰۱۷) ریسک عاملی اجتناب ناپذیر در فعالیت‌های هنری بوده و همیشه فکر هنرمندان را به خود مشغول می دارد. ریسک و ارزش دو روی یک سکه‌اند. با مدیریت ریسک در مرحله شناخت و طراحی پروژه و به عبارتی قبل از رخداد ریسک می‌توان بازده بالقوه بالایی را به دست آورد. اگر ریسک نادیده گرفته شود و به طور صحیح مدیریت نشود کنترل از کار خواهد افتاد (قراچورلو، ۱۳۸۴). بی توجهی به این مسئله می‌تواند آسیب‌های جبران ناپذیری را به هنر در هر کشوری وارد آورد. یکی از راه‌ها و راهبردهایی که می‌تواند ریسک‌های یاد شده را کاهش داده و شرایط امنی را به وجود آورد بیمه است (کرمر و رودر، ۲۰۱۷). بیمه با ارزش بخشیدن به حضور پررنگ هنرمند و آثار هنری وی و پذیرش ریسک‌های احتمالی اثر، می‌تواند سهم بسیار موثری در ارتقای فرهنگ و هنر و اقتصاد ملی بگذارد (رابرتسون، ۲۰۱۶). بیمه اطمینان خاطر و اعتمادی برای هنرمندان تلقی شود و نقطه‌ی اتکایی شود برای افزایش خلاقیت و انگیزش آنها در ادامه و پیگیری فعالیت‌های حرفه‌ای آنان. بیمه یکی از مهم‌ترین ابزارهای توسعه است که توجه به آن در بخش‌های مختلف تجاری، خدماتی و اقتصادی ضروری است (پرادهان، آروین و نورمن، ۲۰۱۵). فرد یا سازمانی را نمی‌توان یافت که بدور از مخاطره باشد. همواره خطراتی وجود دارند که موجودیت فرد یا سازمان را تهدید می‌کنند. برای جلوگیری از اثرات نامطلوب ناشی از وجود ریسک، تامین امنیت خاطر و آرامش برای انجام فعالیت‌های حرفه‌ای ضروری است و این نقشی است که بیمه به انجام می رساند (چئویی و یانگ، ۲۰۱۱). هنگام باز اندیشی درباره صنعت بیمه به منظور همگام شدن با تحولات پیش رو، در می یابیم که تغییر و توجه به حرفه‌های پر ریسک امری اجتناب ناپذیر برای بیمه به شمار می روند (دسیلاس و ساکو، ۲۰۱۳). با این حال بررسی‌ها و مطالعات نشان می‌دهد که در صنعت بیمه، برخی از مشاغل و حرفه‌ها نادیده انگاشته شده اند (گناتزی و موسر، ۲۰۱۲). زمانی ‌که در مورد بیمه اتومبیل یا زندگی صحبت می‌کنیم واکنش مساعد و مثبتی در ذهن افراد در این خصوص‌ ایجاد می‌شود، اما در رابطه با بیمه هنر این چنین نیست. این در حالی است که مسئله بیمه به ویژه برای هنرمندان بسیار جایگاه ویژه‌ای دارد چرا که این افراد از ثبات شغلی و حقوقی مکفی برخوردار نیستند برخی از این افراد کارها و برنامه‌های بسیار مهمی را بر عهده گرفته‌اند، ولی در یک مقطعی هم کاملا بیکار بوده و در مضیقه‌ی مالی قرار می‌گیرند و مخصوصا کسانی‌که‌ قدیمی‌تر و پیشکسوت هستند بیشتر در معرض آسیب‌های حرفه‌ای هستند (اشرفی، ۱۳۸۹). در قانون برنامه سوم توسعه بیمه هنرمندان مورد توجه خاص قرار گرفت. طرح بیمه هنرمندان با عنوان طرح تکریم که در حد پرداخت مستمری‌ برای‌ پیشکسوتان بود اجرایی شد و بعد طرح بیمه‌ی خویش‌فرما اعمال شد. بیمه درمان و حق بازنشستگی به هنرمندان با همکاری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اجرایی شد. (اگرچه محدودیت‌ها و اولویت‌بندی‌هایی در این‌ زمینه‌ اعمال‌ شد) همین‌طور در برنامه چهارم‌ توسعه‌ در مورد بیمه بیکاری‌ ‌هنرمندان و امنیت شغلی آنان صحبت‌هایی شد و برای ارسال آثار به خارج از کشور تعرفه‌ها و معافیت‌هایی در نظر گرفته‌ شد (اشرفی، ۱۳۸۹). به‌رغم اینکه در ایران نیز بحث بیمه هنرمندان تحت بیمه تامین اجتماعی مطرح و عملیاتی شده است با این حال آسیب ها و مشکلات عدیده آن نباید نادیده انگاشته شود. قاعدتا باید دانست زمانی که هنرمندان خود را وقف آثار هنری می‌کنند، باید متولیان امر که در هر دوره‌ای از هنر او بهره می‌برند برای او فکری کرده و شرایطی را فراهم کنند که حداقل در حوزه‌ بیمه‌های اجتماعی‌ و تأمین‌ اجتماعی مشکلاتی نداشته باشند. در قانون اساسی نیز این مسئله پیش‌بینی شده است که بیمه‌ حقی‌ است‌ همه‌گانی‌ و دولت مکلف است که با مشارکت‌ مردم نسبت به تحقق این امر اقدام‌ کند. همچنین به عنوان یک چالش دیگر باید مطرح کرد یقینا کسانی که برای تدوین قانون‌ بیمه‌ی هنرمندان انتخاب می‌شوند باید با نوع‌ شغل و زندگی هنرمندان آشنا باشند. این افراد بهتر است از کسانی باشند که‌ در آن رشته‌ هنری دارای پیشینه و تجربه هستند. چرا که عدم آشنایی با حرفه هنرمندان می‌تواند ضوابط و قوانین بیمه‌ای را برای این افراد به گونه‌ای تنظیم کند که باعث آسیب‌های احتمالی و اجحاف در حق این قشر از افراد گردد. از سوی دیگر تخصصی سازی بیمه نیز می تواند عامل مهمی باشد که باید مد نظر قرار گیرد چرا که هنرمندان و حرفه آن‌ها تفاوت‌های عمده‌ای با یکدیگر داشته و هریک متناسب با نوع فعالیت شان می‌توانند نیازها و مشکلات ویژه خود را داشته باشند. مسئله و مشکل دیگری که به ویژه در ایران می‌تواند آسیب‌های عمده‌ای به هنرمندان وارد آورد این است که درخیلی‌ از کشورهای دنیا اولا قانون کپی رایت‌ دارند که تبدیل آن به قانون‌ باعث‌ می‌شود که جلوی خیلی‌ مسائل‌ گرفته‌ شود و ثمره‌ی عمر و در واقع‌ توان‌ و جوانی‌ یک هنرمند یا نویسنده‌ گاهی در اغلب یک تابلوی نقاشی‌ با یک کتاب جمع می‌شود از بین نرود. ولی‌ به هر دلیلی این قوانین در کشور ایران عملیاتی نشده و می‌تواند آسیب‌های زیادی را متوجه هنرمندان کند. همچنین حتی با وجود داشتن قانون کپی رایت‌ که می‌تواند یک پشتوانه‌ی قوی‌ باشد در خیلی کشورها هنرمند و آثارش نیز بیمه‌ هستند. به گونه‌ای که اگر به هر دلیلی اثر هنری‌ سرقت شد یا اگر کتاب‌ یا فیلمی کپی شد حق و حقوق هنرمند رعایت شود. در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، بیمه‌ آثار هنری موضوعی است که از چندین سال پیش به آن‌ پرداخته‌ شده‌ است. در کشورهایی مانند فرانسه، آلمان، ایتالیا، اسپانیا، سوئد، انگلستان و آمریکا، شرکت‌های بیمه، آثار هنری آسیب دیده ‌را ترمیم کرده و پس از بیمه‌کردن یا به موزه باز می‌گردانند و یا آن‌ها را در اختیار خانواده‌های صاحب آثار قرار می‌دهند. در این کشورها آثار هنری و فرهنگی تحت پوشش بیمه هستند. شرکت‌های بیمه‌ای نخستین هدف خود از بیمه آثار هنری را حفظ فرهنگ آن‌ کشورها می‌دانند. هدف دیگر آن‌ها این است که مالکان، اشیای با ارزش و آثار هنری را از زیان مصون داشته و این آثار را برای نسل‌های آینده حفظ کنند. متاسفانه در کشور ما به بیمه آثار هنری توجه‌ چندانی نشده و به‌طور اخص به آن پرداخته نشده است، به‌طوری‌که نه اقداماتی برای عرضه این نوع بیمه از طرف صنعت بیمه انجام شده است و نه این‌که از طرف جامعه هنر مصرانه‌ این‌ نوع بیمه‌نامه درخواست و تقاضا شده است. چرایی این مساله از طرف هر دو جامعه، یعنی صنعت بیمه و هنرمندان قابل تحلیل و بررسی است و همین طور، تصمیمات برنامه‌ریزان سطح کلان تبعات خود را در این زمینه داشته است. همان‌طور که گفته شد، هنرمندان به عنوان قشر فرهنگی هر جامعه جزء سرمایه‌های اساسی هر کشور بوده و نیازمند حمایت‌های ویژه‌ای هستند. از سوی دیگر این قشر از افراد به دلیل نوع شغل و حرفه خود بیشتر از بسیاری از مشاغل تحت نا امنی اقتصادی و همچنین ریسک و مخاطرات حرفه ای قرار دارند که می‌تواند زندگی آن‌ها را پس از سال‌ها تلاش هنری متاثر سازد. همین امر باعث می‌شود تا بیمه هنرمندان به عنوان یک راهکار مدیریت ریسک وارد عمل شده و شرایط را برای این افراد هموار سازد. با این حال همانطور که به آن اشاره شد چالش‌ها و مشکلاتی پیش روی بیمه‌های موجود هنرمندان وجود دارد که نیازمند توجه بیشتر به تغییرات قوانین بیمه ای این افراد و همچنین تخصصی نمودن خدمات بیمه ای با در نظر گرفتن تنوع حرفه‌ای هنرمندان صورت گیرد. به ویژه آثار هنری این افراد نیز به عنوان دستاورد آن ها باید مورد حمایت سیستم های بیمه‌ای قرار گیرد. همچنین باید دانست که موارد یاد شده تنها بخشی از چالش‌ها و مشکلات بیمه هنر و هنرمندان است که باعث می‌شود لزوم بررسی‌های کارشناسانه برای تعیین فرصت‌ها و تهدیدهای بیمه هنرمندان و نقاط قوت و ضعف آن در راستای ارائه روش‌های و الگوهای اصلاحی باشیم. این مسئله در درجه اول نیازمند بررسی‌های همه جانبه اسنادی و میدانی خواهد بود که طی آن می‌توان تمامی چالش‌های موجود بیمه هنرمندان را به نحو مطلوبی درک کرد. بررسی‌های تطبیقی مطالعات و روش‌های به کار گرفته شده در دنیا و همچنین تحلیل محتوایی دغدغه‌های هنرمندان می‌تواند زمینه چنین بررسی را فراهم کرده و بر اساس آن با چشم انداز بهتری روش‌های مدیریتی را ارایه کرد. به همین دلیل نیز مطالعه حاضر به گونه‌ای تدوین شده است تا به آسیب شناسی و مدل مدیریت ریسک بیمه هنرمندان پرداخته و در پی آن روش‌های اصلاحی مطلوب را در این راستا ارایه کند. ایسنا - محبوبه سادات خادمی-کارشناسی ارشد برنامه ریزی فرهنگی-