هنر نیوز - آیین محرم در کازرون چگونه است

کازرون یکی از شهرستان های فارس است که مانند دیگر شهرهای کشور هنوز هم آیین و مراسم مذهبی محرم به صورت سنتی و با حضور خیل عظیمی از عاشقان اباعبداله الحسین (ع) برگزار می شود .
به گزارش هنرنیوز، آیین محرم در این شهرستان چندین روز قبل از حلول ماه محرم آغاز می گردد. به طوری که اهالی پیش از حلول ماه محرم ، علاوه بر سیاه پوش کردن بقاع متبرکه ، مساجد و منازل روضه، تکایا و حسینیه ها ، دکان ها و بازار ، خودشان نیز لباس مشکی می پوشند و برای امام حسین(ع) و سایر شهدای کربلا عزادار می شوند و به اصطلاح پند می نشینند و تا آخر ماه صفر از انجام هر گونه مراسم شادی نظیر خواستگاری ، عروسی و ختنه سوران و غیره خودداری می کنند . آنها معمولا از شب ۲۷ ذیحجه مشکی پوش می شوند . هنگام پوشیدن لباس سیاه اطرافیان به او می گویند : مبارک امام حسین باشد ؛ یعنی زنده باشی و هر سال برای امام حسین(ع) سیاه پوش بشوی و نیز مصیبتی برایتان پیش نیاید که در سوگ فرو روی و سیاه بر تن کنی .
آنان بعد از اتمام ماه صفر، درسه روز آخر ماه ربیع الاول برای « بابا آدم و نه نه حوا» سیاه پوش هستند و بعد از آن لباس سیاه را از تن بیرون می آورند .
زنان نیز نوزاد خود را در اولین محرم بعد از تولد ، لباس سبز ، در دومین محرم لباس سفید و در سومین محرم لباس مشکی می پوشانند که از سال چهارم به بعد مشکی پوشی بچه ها ادامه می یابد . از ده ، بیست روز پیش از محرم ، رهبر و مسوول نوحه خوان ها ، تعزیه گردان ها و تعزیه خوانها را در مسجد و یا منزل خود دور هم جمع می کنند و نسخ نوحه ها یا تعزیه مربوط به هر شب از شبهای دهه اول محرم و نیز روز عاشورا و شام غریبان را به دست آنان می دهند و آنها را تمرین می دهد تا درز شبهای مذبور و روز عاشورا به خوبی و بدون مشکل ، آهنگ های مخصوص نوحه و تعزیه بخوانند .
پیش از محرم تکایا ، حسینیها و محل اجتماع عزاداران را هم چراغانی می کنند و علم بر پا می کنند . در قدیم ، فانوس و چراغ نفت سوز در بالای چوب می آویختند و امروزه با نصب چوب یا میله فلزی در زمین و لامپ کشی و نور افکن چراغانی می کنند . بانیان هیات ها ، کلید انبار و وسایل عزاداری و تعزیه را به دست تدارکاچی می سپارند تا وسایل را برای شبهای دهه اول آماده و مرتب کنند.
بنابراین گزارش در این شهرستان از قدیم رسم بود ، اعیان ، تجار و کسانی که وضع مالی خوبی داشتند در آستانه محرم که آغاز سال هجری ، قمری است ، خونریزان کنند و گوسفندی را ذبح و گوشت آن را بین فقرا یا همسایگان و آشنایان تقسیم و توزیع کنند . بعضی ها که دستشان به دهانشان می رسید ، ولی وضع مالی خوبی نداشت خروسی را ذبح می کردند و به مستحقی می دادند . اهالی در پخش گوشت نذری و قربانی ، آش نذری و غیره ، صله رحم و همسایه ها را نیز در نظر دارند.
عمل خونریزان در آستانه محرم بدان جهت است که محرم را ماه حرام و پرنحوستی می دانند که نحوست آن دامن امام و اهل بیت وی را در کربلا گرفت ، به طوری که به شهادت رسیدند یا به اسارت رفتند . لذا اهالی برای اینکه خون کسی در این ماه بر زمین نریزد حیوانی را پیش مرگ خود و دیگران می کنند . آنان در مورد ماه های محرم و صفر می گویند :«محرم زر است و صفر آینه » یعنی با مشاهده هلال ماه محرم ، زینت آلات طلا می نگرند و با دیدن هلال ماه صفر در آینه نگاه می کنند.
گفتنی است ، هیات های عزادارن محلات عزاداران محلات هفت گانه شهر ، از شب اول محرم تا شب عاشورا و نیز روزهای تاسوعا و عاشورا و شب های یازدهم (شام غریبان) تا سیزدهم و روز سیزدهم تشکیل شده و به مجالس روضه و بقعه شاه حمزه ( مصلای نماز جمعه فعلی) رفته ، عزاداری می کنند .
هر روز از ساعت سه یا چهار بعد از ظهر ، در همه محله ها صدای ساز و نقاره ساز زنها و نقارچی و کمک آنها به صدا در می آید و انواع آهنگ های حماسی حسینی نواخته می شود که تا پاسی از شب ادامه دارد . مهترها از طرف بانی عزاداری دعوت شده و از شب اول تا شب محرم و صبح روزهای تاسوعا و عاشورا و نیز هنگام تعزیه ، به نواختن آهنگ های عزا و حماسی می پردازند . روز عاشورا ، بعد از اتمام عزاداری مهترها انعام خود را از بانی عزاداری دریافت کرده و می گویند: خدا بدهد برکت .
عزاداران هر محله از شب اول محرم ، در میدان یا محل عزاداری اجتماع می کنند . زنجیرزنها و سینه زنها هم جمع می شوند و زمان حرکت هیات به مجالس روضه فرا برسد . در گذشته ، هیات ها به هر مجلسی که خود می خواستند می رفتند ، و همین کار باعث می شد مدتها در پشت در، برخی مجالس که عزاداران محله دیگری در آن بودند معطل بمانند. گاهی همین معطل ماندن ها باعث کدورت و خشونت و اختلاف بین هیات ها می گردید . اما امروزه طبق برنامه از پیش تایین شده به عزاداری و نوحه خوانی می پردازند .
در کازرون از قدیم الایام هفت دسته سینه زنی مشهور بود . سینه زنان محله بالا ، مصلی ، بازار ، گنبد، آهنگران ، کوزه گران و محله چهابی . تعزیه را در میدان های محلات برگزار می شود مثل میدان حسینیه در بازار .
بازیگران صحنه های تعزیه همیشه مردان خوش صدا و پسر بچه ها بودند که نقش زنان و دختران را همان ها با پوشیدن روسری و چادر سیاه ایفا می کردند . شمر سراپا سرخوش می شد با کلاه خود سرخ و چکمه و شمشیر به دست و مردان اهل بیت ، شال و سربند سبز می پوشیدند .
در روز عاشورا ، پس از برگزاری نماز صبح ساز و نقاره شروع به نواختن آهنگ های غم انگیز می کند و با صدای آن جوانان و مردان میان سال و حتی پیر مردان با اخلاص و اندوه گرد هم می آیند و دسته های سینه زنی کنند و سرانجام به تکیه و سرانجام به تکیه محل برگردند و در حوالی ظهر به خانه های خود برگردند.
در عصر روز عاشورا مراسم شام غریبان در بعضی از حسینیه های کازرون برگزار می شود که در این مراسم ، مردم اکثرا سیاه پوش هستند و اندوهگنامه همهمه می کنند که با ورود شام غریبانی ها در حسینیه ، جمعیت آرام می گیرند . شام غریبانی ها همراه دو پیش قراول وارد می شوند که در این زمان هم چراغ ها خاموش می شود ، شاخه های سبز نخل ، کپرهای سوخته و خیمه گاه مختصری در گوشه و کنار صحن بر پا می شود . نوای محزون نی دم به دم رساتر می شود و در آخر هم به همین صورت مراسم شام غریبان به پایان می رسد .
میزبانی در زیارتگاه سید محمد بین التلین
در شهرستان کازرون رسم است که صبح عاشورا دسته های سینه زنی به زیارت سید محمد بین التلین بروند . سید محمد بین التلین زیارتگاهی است در گوشه شمال شرق کازرون که میان تل های کبیر(یا تل برجی) در جنوب زیارتگاه ، تل دراز در مشرق زیارتگاه و تل سنگ شاه در شمال زیارتگاه قرار دارد . گورستان عمومی شهر ، در دامنه تل سید محمد (دامنه جنوبی تل سنگ شاه) واقع شده و در حقیقت خود این بخش ، تل کوچکی است که بریدگی های کم عمقی ، آن را از تل های اطراف جدا می سازد .
این زیارتگاه در جوار محله کوزه گران واقع است و از قدیم رسم بوده که اولین دسته سینه زنی که به عزاداری در صبح عاشورا به این مکان مقدس می رفته از عزاداران همین محله بوده است؛ و اولین دسته ای که وارد این مکان می شود پس از عزاداری میزبان هیات های دیگر عزاداری از محله های مختلف کازرون شامل : عزاداران کوی چهابی ، گنبد ، آهنگران ، بازار و .... می شود . هیات های عزاداری یکی یکی وارد صحن زیارتگاه می شوند و سلام می دهند ؛ سلام به فرزند موسی بن جعفر که می خوانند :
ای پسر موسی جعفر سلام ای ثمر گلشن حیدر سلام
اما نحوه میزبانی در صبح عاشورا از دسته های سینه زنی چنین است که سینه زنان محله چهابی یا کوزه گران ، تنی چند از میان خود را وامی دارند تا از تمام دسته های سینه زنی که به زیارتگاه می آیند ، با شیر و شربت پذیرایی کنند و وسایل مورد نیاز آن ها را از قبیل بلندگو و محل استقرار سینه زنان و نوحه خوانان ، ترتیب ورود و خروج پرچم داران ، دسته موزیک ، کتل داران ، عماری ها ، شده و اسباب و اسیران و عزادران را بدهد . با مامورین انتظامی شهر همکاری و همراهی کنند و در استقلال آن ها ، خطابه ای در خوش آمد گویی و شرح وقایع حماسی کربلا بخوانند و نیز بر روی عزاداران گلاب بپاشند و نقل و شیرینی تعارف کنند ، وقت را نگه دارند تا تداخل نشود و هر گروه به نوبت و در وقت معین به صحن آیند ، عزاداری کنند و به موقع از صحن خارج شوند و جای خود را به دسته ی دیگری از عزاداران بدهند . در اخر پس از عزاداری هردسته در محله خود بوسیله غذاهای نذری پذیرایی می شوند .
لازم به ذکر است که زیارتگاه سید محمد بین التلین ، در شبهای جمعه و اعیاد و سوگواری های مذهبی از جمعیت زیارت کنندگان و آنان که به دیدار مزار عزیزان از دست رفته شان می آیند پر می شود .
محرم و عاشورا در فرهنگ مردم دوان
همچنین دوانی ها هر ساله به یاد عاشورای کربلای مراسم خاصی را بجای می آورند که در نوع خود جالب و قابل توجه است . تب وتاب عاشورا نه از اول محرم که روزها قبل از آن در میان مردم به وجود می آید . آنها که نذر دارند در تدارک لوازم و مواد اولیه آش و نذورات خود بر آیند .
تعاون در انجام دهه عاشورا بسیار چشمگیر است . مردم بدون اینکه مجمع خاصی در جهت تقسیم وظایف و تکلیف تعیین کنند خود به کارهای مختلفی که در نهایت به اجرای مراسم سینه زنی در روز عاشورا می انجامد ، می پردازند .
در دوان دو محله وجود دارد . محله پایین و محله بالا . مراسم عاشورا از قدیم الایام در این دو محله به طور جداگانه اجرا می شده است و تا به امروز نیز ادامه دارد . هیچگاه نشده است که دو محله یک هیات تشکیل دهند . در هر محله فامیلی وظیفه اجرا و انجام مراسم عاشورا را به عهده دارند . آش امام نیز از نذورات آنها است که در خانه شان طبخ می شود و مجلس شب عاشورا ، زنان در پای گهواره علی اصغر نیز در همان خانه برگزار می گردد .
سینه زنی از شب هفتم شروع می شود . معمولا بعد از تاریک شدن هوا ، آنگاه که مردم از صحرا و باغ و کوه برگشتند و استراحت کردند ، گروه سنج و دمام زن در محل تجمع شروع به نواختن می کنند و بدین وسیله ندای گرد آمدن برای اجرای مراسم سینه زنی را سر می دهند .
سینه زنی ابتدا با چند نفر که به وسط میدان آمده و در یک نیم دایره قرار گرفته اند شروع و به مرور که عده شان زیاد تر می شود در یک دایره قرار می گیرند که با آمدن « سر خون » (تک خوان) مراسم سینه زنی شکل خود را می گیرد .
صبح روز عاشورا هنگام طلوع خورشید صدای سنج و دمام در فضای ده طنین انداز می شود . مردم تک تک روانه محل تجمع می شوند و کم کم در حالی که پیراهن های خود را از تن خارج می کنند به صف سینه زنان می پیوندند چون شبهای پیش ابتدا نوحه های آغازین خوانده می شود و بعد از تکمیل شدن دایره ها سرخون به وسط میدان می آید و نوحه خوانی می کند بعد از انجام سینه زنی ، در میدان هیات به دسته های کوچک تقسیم می شود و بر اساس مسیری که از پیش تعیین می شود به حرکت در می آیند . در وسط هر گروه یک نفر تک خوان قرار می گیرد و اشعاری که خاص حرکت است می خواند و بقیه نیز در جواب ، بیت اول هر نوحه را با صدای رسا می خوانند . بعضی از خانواده ها نیز نذر نوحه خوانی شب عاشورا را درپای گهواره علی اصغر دارند . از این نظر وقتی هیات از کوچه آنها می گذرد ، گهواره را میان جمع می آورند و به دست سینه زنان می سپارند. سینه زنان را بالای دست می برند و ضمن اینکه آن را در هوا می چرخانند نوحه علی اصغر می خوانند .
در ظهر عاشورا سینه زنان بعد از رفتن به همه خانه های نذر دارن به محل تجمع بر می گردند و آخرینمرحله سینه زنی را به پایان می برند . در مرحله پایانی ، جماعت سینه زنان را شوری دیگر می گیرد . حرکات دست و پا سنگین و موزون و با انرژی بسیار و صدای نوحه خوانی هماهنگ و رسا در فضا طنین انداز می شود .
بعد از ظهر عاشورا روستا بعد از چند روز و شب آرام می گیرد . کوچه ها خلوت می شود و روستا از تب و تاب می افتد .