هنر نیوز - تغیر احوال ماده در جهان و تحول عالم فکر

کتاب «هراکلیتس»‌ نوشته «فلیپ ویل رایت» با ترجمه «فریدالدین رادمهر» چندی پیش توسط نشر چشمه منتشر شده است.

به گزارش هنرنیوز هراکلیت با هراکلیتس از بزرگترین فلاسفه یونانی ما قبل سقراط است که به لحاظ عقاید و باورهایش، محل اعتنای فیلسوفان غربی قرار گرفت و البته الطاف فیلسوفان مسلمان نیز شامل حالش شد. عقایدش، بالاخص تأکیدات صریحش بر تغییر حال در جهان، جالب انظار فیلسوفان قرن نوزدهم و بیستم گشت که مایل بودند به موازات تغییراتی که در جهان پدید آمده بود، در عالم فکر نیز به تغییراتی قائل شوند.
کتاب حاضر جهت آشنایی بیشتر با هراکلیتس و شأن و مقام و آرای وی در فلسفه ترجمه و منتشر شده است.
نخست، مترجم کتاب ضمن اشاره به آشنایی اندیشمندان مسلمان با آرای هراکلیتس و سابقه‌ این آشنایی، و با توجه به خصایص فکری هراکلیتس، تأثیرات وی در اندیشه‌ی شرقی را بررسی نموده است. مترجم کتاب خصایص فکری هراکلیتس را به چهار یا پنج نکته‌ بارز تقسیم می‌کند: «معارضه‌ اضداد؛ وحدت تمام اشیا که فارغ از درک همگان است؛ سیلان دائمی اشیا یا تغییر حال در کل شی‌ء؛ زبان طنزی که برای تبیین تضادهای موجود در اشیا به کار می‌برد، خصوصا مقام استعاره که برای بیان اموری وصف ناشدنی ضرورت کامل دارد. آنچه این خصایص را به هم مرتبط می‌سازد، خصیصه‌ پنجم فکر اوست که همان نظریه‌ لوگوس است و نمادی که برای آن به کار می‌برد، آتش می‌باشد.»
از تمامی آثار هراکلیتس فقط ۱۲۰ قطعه پراکنده بر جای مانده است که «ویل رایت» در هشت فصل متن اصلی کتاب به شرح و تفسیر این قطعات پرداخته است. وی در هر فصل، تعدادی از قطعات را مورد بررسی می‌دهد.
از نظر هراکلیتس، لوگوس قدرت و تفکر الهی است و به واسطه‌آن می‌توان به تببین عالم پرداخت. قطعه به جا مانده از هراکلیتس درباره لوگوس به عنوان قطعه شماره یک در فصل اول آمده است. هراکلیتس می‌گوید: «اگرچه این لوگوس، جاودانه معتبر است، با این همه، آدمیان نمی‌توانند به آن معرفت یابند ـ نه فقط پیش از شنیدن آن، بلکه حتا پس از آنی که برای نخستین بار آن را شنیده‌اند. به بیان دیگر اگر چه همه اشیا بر طبق این لوگوس در گذرند، به طوری که گویی آدمیان بدون تجربه آن، خاموش‌اند ـ لااقل این است که آنان در پرتو چنین گفتارها و کردارهایی به داوری می‌ایند چنان که اینک من در این جا عرضه می‌دارم. روش شخصی من، تشخیص هر چیز است مطابق با طبیعت و سرشت آن و تصریح این که چگونه رفتار می‌کند؛ سایر آدمیان، برعکس، چونان سرگشتگان و گمراهان‌اند که به وقت بیداری خود، از آن‌چه پیرامون‌شان می‌گذرد بی‌خبرند، گویی که در خواب‌اند.»
در بخشی ازفصل دوم (سیلان جهان شمول) می‌خوانیم: « فلسفه‌ تغییر به طوری که هراکلیتس عرضه می‌دارد، گامی رو به جلو است. ثبات و استمرار مصطلحاتی نسبی‌اند و این تکته‌ای است که فلسفه‌ او معلوم می‌دارد؛ و چیزی را که ما ثبات و دوام می‌نامیم، به سادگی گونه‌ای از تغییر بطئی و نهان است. همه ساختارها و اشکال اشیا، اگر به حد کافی در آن‌ها بنگرید و تخیل را از خویش دور سازید، جملگی به ارامی در حال محو شدن‌اند؛ هر چیزی چنان که یونانیان ان را پیش چشم داشتند، در مراحلی از فرایند شدن در حال گذر است.»
قطعات فصل سوم به نماد آتش دلالت دارند. قوانین هراکلیتس درباره تغییر مدام کیهان به طور اساسی به وسیله رمز آتش بیان شده است. مؤلف کتاب در رابطه با استفاده از نماد آتش می‌نویسد: «نخست به این سبب که نه فقط یکی از اساس‌های ارتباط نمادین با ایده مرکزی او به شمار می‌آید بلکه لااقل در سه مورد جایگاهی بنیادین دارد؛ ثانیا به این سبب که هراکلیتس معتقد است که آتش نه فقط به صورت نمادین، بلکه افزون بر آن، به شکل عینی نقش پراهمیتی در خصوص آموزه وی درباره کیهان ایفا می‌کند.»
قطعات تشریح شده در فصل‌های دیگر کتاب درباره نفس انسانی، از منظر دینی، آدمی میان آدمیان، واقعیت و تضاد و هاومنی نهان است. همچنین کتاب دارای چهار ضمیمه است؛ ضمیمه اول، یادداشت‌های مربوط به فصول؛ ضمیمه‌دوم، یادداشت‌ها بر فقرات نقل شده در فصول؛ ضمیمه‌سوم حاوی قطعات اضافی هراکلیتس است که به سبب مشکوک بودن یا ابهام و نداشتن منبع موثق، در آرای هراکلیتس ذکر نشده‌اند؛ ضمیمه چهارم نیز کتاب شناسی اثر است.»
کتاب «هراکلیتس»‌ نوشته «فلیپ ویل رایت» با ترجمه «فریدالدین رادمهر» چندی پیش توسط نشر چشمه منتشر شده است. این کتاب در ۲۶۱ و شمارگان ۱۵۰۰ نسخه به چاپ رسیده وبا قیمت ۵۵۰۰ تومان در دسترس علاقمندان قرار دارد.