محمد نباتی هنرمند تذهیب‌کار در گفت و گو با هنرنیوز؛
تذهیب؛ ترمه فراموش شده هنر ایرانی
4 آبان 1390 ساعت 13:47
به گفته یک هنرمند تذهیب کار علی رغم سختی‌های خلق یک اثر هنری تذهیب شده، این هنرجایگاه اصلی خود را در بین هنرهای ایرانی ندارد.
پیشینه تذهیب در هنر کتاب‌آرایی ایران، به دوره ساسانی می‌رسد. بعد از نفوذ اسلام در ایران، هنر تذهیب در خدمت «هنر اسلامی» درآمد.. هرچند این هنرافت و خیزهای زیادی را پشت سرگذاشت اما در دورهٔ سلجوقی تذهیب گران، آرایش قرآنها، ابراز و ادوات، ظرفها، بافته‌ها و بناها را پیشهٔ خود ساختند و چندی بعد، در دوره تیموری این هنر راه تعالی را طی کرد و زیباترین آثار تذهیب شده به وجود آمد.در دورهٔ صفوی یعنی دوره اوج این هنر، نقاشی، خط و تذهیب درخدمت هنر کتاب آرایی قرار گرفت و آثاری به وجود آمد که زینت بخش موزه‌های ایران و جهان است. اما هنر نقاشی به ویژه تذهیب، پس از دوره صفوی از رونق افتاد.
درباره این هنر تاریخی ایران و زینت بخش آیه‌های آسمانی با محمد نباتی هنرمند تذهیب‌کار که موفق به اخذ درجه هنری دو ( معادل کارشناسی ارشد) شده به گفت و گو نشستیم. نباتی متولد 1346و متخصص رادیولژی است . وی در عرصه هنر در حوزه تذهیب، خوشنویسی، نقاشی خط و طرح های سنتی مشغول به فعالیت است . تابلوی تلفيقی تذهيب و تشعير با اجرای شيوه معاصر سيمرغ و تركيب با تذهيب ( محل نگهداری امارات) ،تابلوی تلفيقی،ترکیبی از شيوه صفوی و تيموری ( محل نگهداری وزارت فرهنگ امارات) ، تابلوی شمسه تلفيقی از شيوه‌ی صفوی و تيموری ( محل نگهداری موزه شارجه امارات) از جمله آثر این هنرمند هستند.
هنرنیوز: دانستن چه اطلاعاتی برای حرکت به سمت تذهیب ضروری است؟
تذهیب‌کاران به نسبت نوع کار قطعه یا کتاب، باید با روح اثر اشنا باشد. یک تذهیب کار باید با نقوش سنتی آشنایی کامل داشته وقطعه شناس باشد.باید بداند در کجای قطعه از ترنج، تاج، شمسه، کتیبه و... استفاده کند. اين هنر، هنری بسيار سخت و طاقت‌فرساست،ابتدا با مداد بر روی کاغذ طراحی می‌شود،سپس قلم‌گيری کم مايه، طلا اندازی، آستر اندازی گلها، قلم‌گيری در خطوط طرح، پرداخت جهت گلها، وگاهی زمينه‌اندازی، جدول کشی و ترسيم گره چينی مراحلی است که در تذهیب طی می‌شود.
هنرنیوز: بین تذهیب و آثار قرآنی ارتباط تنگاتنگی وجود دارد. این ارتباط چگونه بوجود آمده است؟
اصلاً تذهیب را برای کتاب آرایی و تزیین کتاب به کار می‌برند. در مورد قرآن، با ورود اسلام تزیین کتاب های مذهبی با نقاشی به نوعی به فراموشی سپرده شد و فقط از نقوش تزیینی الهام گرفته از طبیعت مثل گل و بته استفاده شد. در واقع تک‌تک طرح‌ها و گلها در تذهیب همه برگرفته از طبیعت است. ما در این هنر با طرح‌های اسلیمی و ختایی سر و کار داریم؛ با دقت در تزئین نقوش تذهیب در می‌یابیم این نقوش با ساقه‌ها و برگ‌ها و پیچ‌های ریز و گل‌هایی که دور گیاه می‌پیچد، گره خورده که با ذوق ایرانی‌ها تبلور پیدا کرده است. در مورد کتاب قرآن هم این هنر به خدمت گرفته شد و از آنجا که این کتاب ، مقدس و الهی بود متقابلاً هنرمندان هم ظرافت و دقت بیشتری در تزیین آن به کار می‌بردند. با توجه به این که کار تذهیب بسیار وقت گیر و دقیق است ، این نزدیکی و ارتباط در تذهیب قرآن بیشتر به چشم می‌آید و تأثیرات مثبت این کتاب الهی بر روی تذهیب کار بیشتر نمود می‌یابد. زیبایی هنر به این است که چیزی را خلق کنید که نشأت گرفته از ذات باری‌تعالی است. به همین جهت هنر روح انسان را پالایش می‌دهد. حال شما هنر را درخدمت سخنان باری تعالی بگیرید، عشق از آن تراوش می کند.
هنرنیوز: چه مشکلاتی بیشتر این هنر را تهدید می‌کند؟
به اندازه زحمتی که برای این رشته کشیده می‌شود ارزشی که باید قائل نمی شوند. حداقل خوشنویسی و تذهیب همواره در کنار یکدیگر بودند و تذهیب در خدمت خوشنویسی بوده است.اما تذهیب جایگاه واقعی خود را ندارد. این هنر صبر و تحمل زیادی می‌طلبد اما به فراخور این تحمل جایگاه شایسته‌ای ندارد.
هنرنیوز: آیا در تذهیب از طلای اصل استفاده می‌شود؟
بله تذهیب از کلمه ذهب به معنای طلا گرفته می‌شود.
هنرنیوز: و گرانی طلا مشکل اساسی برای این هنرایجاد نمی کند؟
هرچند طلا گران است اما آنچه بیش از همه خاطر یک هنرمند تذهیب کار را می‌رنجاند عدم توجه و ارزش گذاری به فراخور زحمت بسیار زیاد این هنر است.
هنرنیوز: هنرتذهیب در سایر کشورها نیز وجود دارد. چه تفاوتی بین تذهیب ایرانی با سایر کشورها است؟
دو سال پیش در نمایشگاهی در الجزایر شرکت کردم. بیش از 15 کشور در آنجا حضور داشتند اما بدون اغراق قوی‌ترین کشور در حوزه تذهیب ایران و بعد از آن ترکیه است. اما نکته تأسف برانگیز آنجا است که درکشوری مثل الجزایر دانشکده‌هایی از قدیم در حوزه تذهیب وجود داشته و نقوش کتاب آرایی‌شان از گذشته به شکل علمی و آکادمیک مورد توجه بوده است در واقع تذهیب در دانشگاه های آنها از دیرزمان تدریس می‌شده اما درایران چندین سال است که آموزش علمی و آکادمیک نگارگری که بخشی از آن تذهیب است در دانشگاه های کشور آغاز شده است.البته علی رغم این اتفاقات نباید فراموش کرد که ایران در دوره قبل و بعد از صفوی در نقوش تزیینی و بروز خلاقیت هنری یکی از قوی‌ترین‌ها بوده است.
هنرنیوز: وضعیت هنرهای اسلامی در سال‌های اخیر چگونه ارزیابی می‌کنید؟
بعد از انقلاب این رشته پیشرفت زیادی کرده و کاربردی تر شده است.حداقل در کتب اشعار و مذهبی ، در کنارنمایشگاه‌های خوشنویسی ما می‌توانیم هنرتذهیب را ببینیم. همین امر سبب شده تا شناخت بیشتری نسبت به این هنر بوجود آید.
به صورت علمی هم ،اکنون از دوره هنرستان و بعد از آن تا مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد این رشته تدریس می‌شود البته به شکل نگارگری و کلی که تذهیب زیر شاخه‌ای از آن است .
هنرنیوز: در چند نمایشگاه خارجی شرکت کردید؟ چرا بیشتر آثارتان در موزه امارات است؟
شاید آنقدر که آثارم در خارج از کشور خریداری شده در داخل کشور آثار م در هیچ موزه‌ای وجود ندارد شاید خیلی دنبالش نبودم. اما به غیر از امارات در خیلی از کشورهای اسلامی به شکل گروهی شرکت داشتم . اما در جشنواره بین المللی البرده امارات متحده عربی سه بار مقام داشتم و در الجزایر هم همینطور آثارم جزو اثار برگزیده بود و مقام دوم را کسب کردم.
هنرنیوز: چه تفاوتی بین نمایشگاه‌های ایرانی و خارجی و استقبال از این هنر وجود دارد ؟
در خارج از کشور هنر تذهیب ایران را خیلی قوی و ارزشمند می‌دانند. طبیعی است در ایران هم به خاطر تعدد هنرمند نمایشگاه و بینال‌های زیادی برگزار می‌شود.
هنرنیوز: شما مدتی به عنوان مدرس در دانشگاه این هنررا آموزش می‌دادید.وضعیت آموزش را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
هنوز شناخت عمومی مردم نسبت به این رشته و هنرهای سنتی کم است. در زمینه علمی و دانشگاهی هم باید گفت چون افراد ترجیح می‌دهند هنری را انتخاب کنند که بازار کاری و آینده داشته باشد ورود به این رشته آنها را با مشکل روبه رو می کند . طبیعی است سفارش کاری یا وابسته به ناشر است یا وابسته به خوشنویسی.هر چقدر رونق هنرخوشنویسی بیشتر باشد، یک تذهیب کار یا مینیاتوریست و نگارگر می‌تواند وضعیت بهتری داشته باشد.شاید نگرانی هنرجویان بیشتر از آینده باشد . عدم شناخت هنر در بین عموم مردم این شبهه را بوجود می‌آورد که بهتراست فرزندانشان به رشته‌های غیر هنری رو بیاورند. کسانی هم هستند که در این حوزه مدارک گرفته‌اند اما به دلایل عنوان شده به فعالیت نمی پردازند.
هنرنیوز: پیشنهادتان برای پیشرفت هنر تذهیب چیست؟
دعوت همه هنرمندان به نمایشگاه ها وبی‌نال ها و پرهیز از گروه بندی هنرمندان در جشنواره‌ها، همچنین اطلاع رسانی قوی نیاز اساسی این هنر است، به عنوان مثال من به عنوان یکی از اعضای انجمن نگارگری از فعالیت‌ها ، اکسپوها و نمایشگاه ها مطلع نمی‌شوم. باید اطلاع رسانی و همدلی‌ها بیشتر باشد و تمام هنرمندان امکان حضور در فعالیت های هنری را داشته باشند.
مریم اطیابی
کد خبر: 33715
آدرس مطلب: http://www.honarnews.com/vdciwyap.t1apz2bcct.html