یادداشتی بر شمايل نگاري مذهبی به مناسبت شهادت امام علی (ع)؛

سنت هایی که به شمایل نگاری انجامید

18 مرداد 1391 ساعت 13:23

شمایل نگاری اسلامی سنتی برگرفته از علایق مسلمانان به ائمه است. ازین رو و به مناسبت ایا شهادت مولای متقیان ریشه های شمایل نگاری را بررسی می کنیم.

لفظ iconosraphy (شمايل نگاري) به معنای تفسير محتواي آثار هنري است. ازین رو به تاريخ انديشه بشر پیوند دارد. شمایل نگاری گاه به نشانه های تصویری و رمزگانی باز می گردد و گاه به تفسیر آثار هنری در بستر تاریخ. شمایل سازی آن گونه که می شناسیم به تصاویر مذهبي در قرون وسطي یعنی بین سال های میانی قرن پنجم تا پایان قرن دوازدهم و نظام امانيستي در دوران رنسانس و عصر باروك؛ تا انحلال اين نظامها در حدود سال ۱۸۰۰ و سرانجام تكوين دوباره شمایل سازی در صد و پنجاه سال اخير. 

«شمايل نگاري تفسيري» رشته تاريخي بررسي هنر است و «شمايل نگاري منظور شده يا مستفاد» عنصري از عناصر بينش عام و رهيافت هنري در آن دوره است. آثار هنري در میان تمدن هاي آغازین بیشتر از جنس جادو، تجلیات مذهبی، بت، تجليات ترس و آرزو بوده است. 

شاید بتوان گفت شمایل های اولیه نوعی کشمکش میان نیروهای خیر یا شر بوده است؛ بعد ها این گرایش به مذهب بدل شد و در هنر انسان سده های نخستین میلادی شکلی به خود گرفت که آن را شمایل نگاری می خوانیم. شمایل نگاری از سده اول میلادی و با تصویر کردن شهیدان مسیحی شکلی عیان به خود گرفت. بعدها در پی سلطه کلیسا هنر مسیحی گرایش بیشتری به شمایل نگاری مسیحی یافت. 

هنر در قرونی که امروزه آن را با نام قرون وسطی می شناسیم شکلی عیان از شمایل نگاری مسیحی است. در این گونه از تصویر نگاری که ما عمدتاً آن را در نقاشی کلیسایی و هم چنین در کتب مقدس می بینیم؛ مسیح در هیاًت‌های مختلف دیده می شود. در دوره اول او را در لباس چوپانی و نیز به همراه ۱۲ گوسفند به نشان ۱۲ حواری می‌بینیم. در دوره بعدی او در هیأت یک معلم دیده می شود و در سده بعد مسیح در لباس پادشاهی و در میان جمع اشراف قابل رویت است. 

این گونه از شمایل نگاری که در قرون وسطی به طور شاخص نشان دهنده مسیحیت و عمق نفوذ آن است؛ تا عصر رنسانس امتداد می یابد.
بعد ها و در عصر رنسانس، باروک و گوتیک شمایل نگاری بدین شکل از رواج می افتد و نمایش مسیح به عنوان رکن تصویری مسیحیت به زندگی روزمره گرایش می یابد. به طوری که مسیح بارها در حال انجام فعالیت های عادی یعنی راه رفتن، خوابیدن، صرف شام به همراه حواریون و در مذهبی ترین شکل ممکن آویخته به صلیب و یا در حالت پس از مرگ تصویر شد.به اين ترتيب شمايل‌های مذهبی در هنر اروپايي عمر درازي مي يابد. 

در هنر اسلامی نیز شمایل نگاری رفته رفته شکل گرفت. البته شاید به این سبب که تصویر کردن چهره انبیا و ائمه در اسلام جایز شمرده نمی شد؛بسیار دیرتر از ظهور و بروز دین اسلام رونق گرفت. رواج این گونه در سنت هنری ایرانیان به روزگار قاجار باز می گردد. این سنت هنری که از بدو ورود به هنر قاجاری ابتدا در تفسیر و روایت شاهنامه و سپس در روایات مذهبی بروز یافت. گرچه می توان گفت؛ شمایل نگاری به دوران‌هایی بسیار یشتر باز می گردد؛ یعنی زمانی که هنرمند ایرانی پادشاهان را بر دیواره کاخ ها تصویر کرد. بعدها روایت های قاجار را برای پرده خوانی در قهوه خانه ها خلق کرد. این روند کم کم به پرده نگاری و بعدها شمایل نگاری ائمه رسید. این تصاویر که بیشتر شکلی آرمان‌گرایانه از شخصیت های مذهبی را شامل می شود؛ بیشتر بر خیال هنر مند ایرانی استوار است تا بر طبق روایات و احادیث و اسناد اسلامی. 

در نهایت می توان شمایل نگاری را برگرفته از نگرش تصویر گرای انسانی دانست. از سوی دیگر و به طور کلی می توان گفت؛  تجسد هر آن چه انسان به آن می اندیشد؛ علتی بر وجود هنر است. با این توصیف اکنون استفاده از شمایل ائمه به صورت یکی از سنت های مذهبی در عزاداری ها جزء لاینفک مراسم مذهبی به شمار می رود.

کد خبر: 44687

آدرس مطلب: http://www.honarnews.com/vdciyqa5.t1a5v2bcct.html