امیر حشمدار - کارشناسی ارشد باستان شناسی دانشگاه تهران- در گفت و گو با هنرنیوز درباره بررسی جایگاه و نقش فیلم های مستند در آشنایی مردم با باستان‌شناسی گفت: مهمترین دلیل برقراری ارتباط بین باستان‌شناسی و مردم افزایش آگاهی مردم از میراث فرهنگی و آشنایی آنها با این مقوله است تا به سهم خود منجر به حفاظت بیشتر از مواد فرهنگی، باستان‌شناختی و مطالعات باستان‌شناسی باشد.

وی با تأکید بر این که برای این ارتباط باید از ابزار لازم استفاده کرد، افزود: از دهه ۷۰ میلادی یک حوزه جدید باستان‌شناسی به نام باستان‌شناسی برای عموم شکل گرفته است و از دهه ۸۰ این حوزه به دانشگاه‌ها نیز راه پیدا کرد.همچنین در همه دنیا مخصوصاً در دانشگاه‌های آمریکا و بریتانیا رشته‌هایی در زمینه ساخت فیلم‌های مستند باستان‌شناسی وجود دارد.

او بیان کرد: آنچه ارتباط حول آن شکل می‌گیرد پیام است. پیام باید ساده، صحیح، ساده، جذاب، مستند و قابل فهم، روشن و گیرا باشد. پیام در ارتباط با باستان‌شناسی و جامعه همان اطلاعات مرتبط با باستان‌شناسی، گذشته و میراث فرهنگی است.

حشمدار یادآور شد: در باستان‌شناسی ایران به دلیل تنوع قومی، فرهنگی، جغرافیایی، غنای فرهنگی و تعدد مطالعات باستان‌شناسی ظرفیت زیادی برای شکل‌گیری این ارتباط وجود دارد.

این کارشناس ارشد باستان‌شناسی با اشاره به این که ابزار ارتباط کیفیت ارتباط را ارتقا می‌دهد، گفت: تمام مطالعات انجام شده نشان می‌دهد تلویزیون مهمترین نقش را در آشنایی مردم با باستان‌شناسی ایفا می‌کند و از میان برنامه‌های قابل انتقال از طریق این رسانه فیلم مستند بیشتر حائز اهمیت است.

او اضافه کرد: فیلم‌های مستند از نظر ارتباط باستان‌شناسی با مردم به دلیل ترکیب صدا، تصویر و متن همچنین دارا بودن واقع‌گرایی عکس قابل تأمل بیشتر است. از طرفی عامل حرکت که در عکس وجود ندارد اما در فیلم قابل لمس است. تعدد و تنوع مخاطب و دسترسی آسان مخاطب به رسانه از دیگر مزایای فیلم مستند باستان‌شناسی است.

حشمدار همچنین درباره تاریخچه فیلم‌های مستند باستان‌شناسی توضیح داد: پیش از دهه ۵۰ میلادی فیلم‌ها بیشتر به صورت مستند نگاری است. اما دوره اوج آن دهه ۵۰ میلادی است که تلویزیون به طور گسترده وارد زندگی مردم شد. از این دوره شاهد حضور مستند‌های عظیم و گسترده باستان شناسی هستیم. مجموعه مستند که از سال ۱۹۵۱ به مدت ۱۴ سال در زمینه باستان‌شناسی از شبکه CBS پخش می‌شود نمونه‌ای از این دست است.

این کارشناس ارشد باستان‌شناسی افزود: سال ۱۹۵۲ به تقلید از این برنامه در شبکهBBC مستندی به مدت ۷ سال با همین موضوع پخش می‌شود.همچنین برنامه «واقعه‌نگاری» نیز به مدت ۲۰ سال از شبکه BBC پخش می‌شود و علاوه بر پوشش اخبار باستان‌شناسی و کاوش‌های آن به عنوان اسپانسر و حامی کاوش‌ها نقش داشته است.

او تأکید کرد: « گروه زمان» مهمترین و شاخص‌ترین مجموعه باستان‌شناسی در تلویزیون است که بیشترین نقش را بر اساس مطالعات، نه تنها در بریتانیا که در تمام دنیا در ارتباط با باستان شناسی با مردم داشته است. این مجموعه که به غیر از مجری، کل تیم باستان‌شناسند به مدت ۲۰ سال از شبکه ۴ و در ۲۲۴ قسمت از انگلستان پخش می‌شود.

حشمدار درباره مستندهایی با موضوع باستان‌شناسی در ایران گفت: آغاز سینما سال ۱۲۹۷ شمسی در ایران است. از این زمان تا ۱۳۳۰ دوره جدید در سینمای مستند ایران آغاز شده نمونه‌های شاخصی در مستند ایران داریم که با موضوع باستان‌شناسی بی‌ارتباط نیست.

او اضافه کرد: ضبط تصاویری از کاخ گلستان و بازار تهران همچنین « مجموعه علف » که بسیار مجموعه مهمی است و به کاوش در تپه حصار و تخت جمشید می‌پردازد را از جمله این موارد دانست. همچنین در ۱۳۳۰ نخستین تحول مستندسازی صورت گرفته و ورود گروه دانشگاه سیراکیوز (به انگلیسی: Syracuse University)‏ است. این گروه همکاری نزدیکی با اداره کل باستان‌شناسی ایران داشته و چندین مجموعه با همکاری این گروه و اداره باستان‌شناسی در ایران ساخته شده است.

وی با اشاره به تأسیس مرکز سینمایی در اداره کل هنرهای زیبا در این برهه زمانی گفت: نخستین و بیشترین فیلم‌هایی که در مرکز ساخته می‌شود همه مربوط به باستان‌شناسی است. و پس از آن تاسیس رادیو و تلویزیون ملی نیز تأثیر بسزایی در دیده شدن فیلم‌های مستند دارد.

این کارشناس ارشد باستان‌شناسی تصریح کرد: متأسفانه باستان‌شناسان ایران برخلاف سایر کشورها نقش کمتری در ساخت فیلم‌های مستند باستان‌شناسی دارند. مبانی و نظریه خاصی برای ساخت این فیلم‌ها وجود ندارد در حالی که در بسیاری از دانشگاه‌های جهان رشته‌های تخصصی در زمینه ساخت فیلم‌های مستند باستان‌شناسی یا باستان‌شناسی و تلویزیون تأسیس شده و مطالعات جدی در این زمینه صورت می‌گیرد.

او یادآور شد: اقدامات ناموثر و عدم وجود ساز و کارهای منسجم برای ساخت این فیلم‌ها، تعداد بسیار کم فیلم‌های مستند و در دسترس نبودن فیلم‌های مستند با این موضوع از جمله مشکلات مستند باستان‌شناسی در ایران است.

او خاطرنشان کرد: باستان‌شناسان برای برقراری ارتباط با مردم لازم است شرایط عمومی، شرایط موجود و ذائقه و سلیقه مخاطب را بشناسند.

هنر نیوز