هنر نیوز - بشریت امروز تشنه معرفت و هنر است

یدالله کابلی چهره ماندگار خوشنویسی در گفتگو با خبرنگار هنرهای تجسمی هنرنیوز گفت: بشریت امروز تشنه معرفت و هنر است
«خط زیبا تجلی عالم معنا در عالم صورت است .هندسه ای است روحانی که چرخش‌ها و دوایر عالم هستی را به یاد می‌آورد و به زبان حال درس انس و الفت و مهربانی و نظم و تناسب و استواری می‌دهد و به آب لطف‌، روح را تلطیف کرده و غبار لفظ از چهره معنی می‌شوید تا جمال حقیقت بی پرده عیان گردد.»
خوش‌نویسی به‌معنی زیبانویسی یا نوشتن همراه با خلق زیبایی است. گاهی درک خوشنویسی به‌عنوان یک هنر مشکل است. به‌نظر می‌رسد، برای درک و لذت بردن از تجربه بصری خوشنویسی باید دانست که خوشنویس افزون بر نگارش یک متن، سعی داشته اثری هنری با ارزش‌های زیبایی‌شناختی خلق کند. دنیای خوشنویسی دنیایی است که تا به آن پا ننهی آن را نخواهی فهمید. به گفتگو با استاد یدالله کابلی يکي از اساتيد برجسته و پیشکسوت خوشنويسي نشستیم که در ادامه از نظرتان مي‌گذرد.

هنرنیوز: هنر خوشنویسی از دیدگاه شما چه تعریفی دارد؟
قبل از اینکه به هنر خوشنویسی بپردازیم باید به آن حس زیبایی و زیبایی شناختی که به نوعی در زایش هر نوع نگاه زیبا پسندانه‌ای در آینه نگاه آدمی جلوه می‌کند، نگاه کنیم و ببینیم که تعریف هنر به عنوان یکی از والاترین نمود‌های ذهنی و حس شور‌انگیزی که در هر آدم صاحب دل و فرزانه و فرهیخته‌ای در باز آفرینی این زیبایی شناسی‌ها می‌تواند به نقش ارائه هنر و هنرمندی منتهی شود چیست. بدون هیچ تردیدی ما می‌دانیم که هنر به معنای کلی رویدادی است که در راه تلطیف روح و روان آدمیان همه عالم نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کند و این پدیده به نوعی می‌تواند به‌عنوان شفای درون و برون با جامعه و مردم گفتگو بکند. هنر در هر روزگاری تعریف خودش را دارد در دنیای کنونی یا در دوران معاصر در هر جای عالم به نظر من باید بیانگر واقعیت‌های زمان خودش باشد و بتواند در باور جامعه و مردم قرار بگیرد و در نهایت، در واقع روایت راستینی باشد از آنچه که در زندگی مردم و در جامعه می گذرد. زبان هنر زبان گویا و گسترده ای است و هر هنرمندی می تواند با استفاده از چشم انداز خودش با دنیای بیرون حرف بزند. اما در امر خوشنویسی که به عنوان یکی از میراث‌های گرانقدر سرزمین ما و از معنوی‌ترین هنرهای سنتی و ملی سرزمین ما محسوب می شود به طور خاص در تمام طول تاریخ و بعد از اینکه به عنوان هنر قدسی (یعنی بعد از زمانی که به وسیله آن کتاب وحی کتابت شد) در هر سمت و سویی که حرکت کرد از اعتبارو قداستش کاسته نشد. سرقله های این هنر تماما کسانی بودند که هر کدام به‌نحوی متصل به عالم بالا بودند بنابر این در زیر مجموعه چنین فضایی قطعا انسانهایی که در این زمینه و هنر زندگی کردند و رشد کردند باید آدم‌هایی باشند که نسبت به این مباحث معنوی با توجه و بینش عمیقی رفتار کرده باشند.
هنرنیوز: چقدر برای هنر خوشنویسی بها داده می‌شود و یا به تعبیری دیگر قدر و ارزش آن دانسته می‌شود؟
جای تاسف و درد است که ببینیم سرزمینی که مظهر هنر خوشنویسی است با این هنر متعالی‌اش این چنین بی تفاوت بر خورد کند. با توجه به اینکه من در خیلی از جشنواره‌های بین المللی شرکت کرده‌ام نگاهم به عنوان یک هنرمند ایرانی به هنر خوشنویسی خودمان اینگونه است که هنر خوشنویسی در کشور ما یک هنر دیرینه و ملی است. اما متاسفانه در آخرین جشنواره‌ای که شرکت داشتم تقریبا بیش از شصت هنرمند از سراسر دنیا را دعوت کرده بودند و از ایران تنها من بودم. دیدم که از تمام نقاط عالم، از تمام کشورهای اروپایی و به خصوص کشور هایی که صاحب تمدن و هنر اصیل بودند آثار گرانبهایی از هنر خوشنویسی ارائه شده است اما این اقبال همواره در مورد موضوع خوشنویسی در سرزمین ما رقم خورده و در تمام طول تاریخ آثار بی‌بدیل این هنر توسط هنرمندان بزرگ و اسطوره های فرهنگ و هنر کشور تحت عنوان قطعه،کتابت و کتیبه، آثار بی نظیری را به دنیای هنرهای ایرانی و اسلامی هدیه کرده است. متاسفانه در سرزمین ما اگر نخواهیم بگوییم بی توجه باید گفت که بسیار کم توجه هستند. این هنر در سرزمین ما بسیار عادی تلقی می‌شود تا جایی که گویی اصلا اتفاقی نیفتاده است. در روزگاری که ما زندگی می کنیم مساله هنر و زیبایی باید همگام با دیگر دستاوردهای دنیای پیشرفته و صنعتی امروز پیشرفت کند. هنر خوشنویسی نیز باید پا به پای پیشرفتهای تمامی حوزه های هنری جهانی پیشرفت کند وبه تکامل برسد. دل سپردن به قالب های تکراری و از رمق افتادن، محلی برای تکیه ندارد و به ابداع و خلاقیت دست نمی یابیم و این ظرفیت در هندسه این هنر وجود دارد ونستعلیق را می توان با ترکیب های بدیع ارائه داد.

هنرنیوز: همانطور که خودتان فرمودید خوشنویسی در تمام فرهنگ ها وجود دارد اما به نظرتان چرا در مشرق زمین و به خصوص سرزمین‌های اسلامی این هنر خیلی بیشتر به کار می رود تا جایی که می گویند خوشنویسی در این گونه کشورها در حکم قله هنرهای بصری است؟
طبیعی است که وقتی ما به تاریخ چند هزار ساله نسبت به گذشته خود و نسبت به قابلیت ها و توانمندی های تاریخی و تمدنی که در سرزمین ما بوده نظر می افکنیم و خط را با توجه به سابقه چندین هزار ساله که در سرزمین ما داشته، همچنان در اوج با آن روبرو هستیم قطعا باید با توجه بیشتری به آن نگاه کرده و برای آن ارزش بیشتری قائل باشیم. چرا که خط تنها وسیله ثبت و ضبط تفکر بشری است که در هر زمینه‌ای تا زمانی که مطالب به وسیله خط نوشته نشود رنگ ماندگاری پیدا نمی کند. با توجه به اینکه ملت ما مردم صاحب ذوق و اندیشه ای بودند، از زمانیکه به نوشتن رویداد‌های اجتماعی همت گماردند یک نظامی به نام زیبایی نویسی در کشور ما شکل گرفت که کم کم از روی کتیبه ها و لوح ها به نوشتن بر روی کاغذ آمد.

هنرنیوز: به طور کلی سیر خط در تاریخ ایران چگونه بوده است؟
وقتی به تاریخ مکتوب حداقل هزار ساله نگاهی می اندازیم می بینیم که به طور مثال در قرن پنجم خط کوفی به چهل و پنج نوع تحریر شده و در ابعاد تزئینی در کتیبه‌ها و در متون اسلامی استفاده شده است. پس از قرن پنجم که انواع دیگری مثل نسخ، محقق، ریحان و ثلث که به نوعی با کاربردهای متون اسلامی چه در مسئولیت خطیری مثل نوشتن قرآن و ادعیه و چه در مسئولیت بسیار گرانبهایی به نام کتیبه نگاری به کار گرفته شده و وظیفه خود را انجام داده است‌. البته این ذوق ایرانی در یک زمینه منحصر و محدود نشده است و با خلاقیت خود به تدوین و تکوین این خط پرداخت و اقلام مختلفی را تا قرن هفتم و هشتم ادامه داد و در قرن هشتم یکی از زیباترین رویدادهای سرزمین ما خط نستعلیق بود که به عنوان خط ملی سرزمین ما برگزیده شد که به طور خاص و کاملا مربوط به سرزمین ما است. در نیمه دوم قرن یازدهم آخرین ابداع ایرانیان تحت عنوان خط شکسته به ظهور رسید. این خط نشان بر این است که سرزمین ایران نسبت به هر پدیده نوینی که در ساختار اجتماعی آن نقش داشته و تاثیر گذار بوده، ضرورت پیدایی یک تحول را به دنبال خود احساس و آنرا به ظهور رسانده است. خط شکسته به دلیل امر مکاتبات و مراسلات که سرعت در نوشتن را ایجاب می‌کرده، پدید می‌آید و به نوعی جویده‌نویسی حروف وقت گیر و سایش دندانه‌ها و روان شدن قوس‌ها را در پی داشته است. بنابراین در ابتدا با چنین رویکردی ظاهر می‌شود و در قرن دوازدهم به دست نابغه‌ای به نام عبدالمجید طالقانی یک شاخه تناوری از زیبایی می شود که تمام استانداردهای زیبایی شناختی در خط شکسته پدیدار می شود و به نوعی کوشش‌ها و همه کنکاش‌ها در خط شکسته یک جا متجلی می‌شود.

هنرنیوز: به نظرتان در حال حاضر هنرمندان خوشنویس ما از هنرشان برای ثبت و ضبط آن هنر اصیل مثل گذشتگان‌شان استفاده می‌کنند و یا از این هنر صرفا به‌منظور آموزش دادن و برگزاری کلاس‌های آموزشی بهره می‌گیرند؟
ما هرجا که از کاربرد یک مسئله هنری می‌خواهیم سخن بگوییم بحث تعامل بین هنرمندان و متولیان امور هنری به میان می‌آید که بحث بسیار مهمی است. ما باید ببینیم آنچه که در سرزمین ما ایران به عنوان این هنر مورد نظر است، چه اهمیتی را مسئولین و متولیان کشور ما نسبت به این هنر قائل هستند تا انتظار داشته باشیم و ببینیم که هنرمندان امروز ما فقط به دنبال این هستند که مسیر تاریخی هنر خوشنویسی را پیگیری کرده و طبق گذشتگان شان عمل کنند و یا به دنبال این که به عنوان بهره‌وری از آن استفاده بکنند. آن طور که من شاهد هستم به عنوان کسی که تقریبا بیش از 40 سال از عمر خودم را در این زمینه صرف کرده‌ام و هم مسئولیت داشته‌ام و هم معلمی کرده و هم با نبض تلاش و کوشش فضاهای آموزشی هنر خوشنویسی در سراسر کشور همراه بوده‌ام به نظرم می آید که باید ببینیم که این انتظار متقابل چه هدایتی را به سمت و سوی خود داشته است. در کشور ما با توجه به تمام ارزش‌هایی که در خصوص خوشنویسی برایتان گفتم و اهمیتی که این هنر به عنوان هنری ایرانی اسلامی داشته است می‌بینیم که این مسئله در میان هنرهای تجسمی خیلی با توجه خاصی روبرو نشده است و ما اگر به آبرو و ارزشی در هنر خوشنویسی رسیده‌ایم کوشش و تلاش جامعه خوشنویسی و استادان به نام و برجسته این حوزه بوده است. آنها نه تنها کم کاری نکرده‌اند بلکه با قوت هر چه بیشتر در این راه همچنان تلاش می‌کنند. بزرگترین مدرسه هنری ایران جامعه خوشنویسی است و انجمن خوشنویسی ایران به عنوان برجسته ترین کانون‌های هنری خاورمیانه امروزه مطرح است. امروزه همین کانون دچار معضلاتی است که متاسفانه متولیان امور کوچک‌ترین توجهی به آن نمی‌کنند.

هنرنیوز: در حال حاضر خوشنویسی در معرض چه آسیب‌هایی قرار دارد؟
آنچه که امروز بشریت تشنه آن است مقوله معرفت و فرهنگ و هنر است. متاسفانه امروزه دنیا سمت و سوی خود را به سمت مسائل سیاسی و اقتصادی برده است و تمام توجهات به این ابعاد معطوف شده است. در حالیکه هیچ انسان بزرگی در جوامع مختلف به سر منزل مقصود نرسیده و راه تعالی را نپیموده مگر اینکه در بطن دوران تعالی و تربیت و اخلاق قرار گرفته باشد. این سرزمین که مظهر این همه اسطوره‌های ادبی و اخلاقی است متاسفانه می بینیم که ما نسبت به این قضیه بی‌بهره هستیم، در حالیکه بسیاری از کشور های دیگر از همین میراث گران بهای ما نهایت استفاده را می‌کنند.

هنرنیوز: به نظرتان این بی‌توجهی بیشتر در چه صورت‌هایی متبلور شده است و چه پیامد هایی دارد؟
امروزه ما به دلیل خطاهای بزرگی که در بی توجهی نسبت به این هنر داشته ایم، شاهد این هستیم که کشور‌های حاشیه‌ای ایران و به طور کلی کشور های حومه خلیج فارس که کمتر از بیست سال است نسبت به امر خوشنویسی فعالیت خود را شروع کرده‌اند و در جشنواره‌های مختلف شرکت کرده‌اند، آثار گران‌بهای هنرمندان ایرانی که می‌تواند به عنوان میراث ارزشمند این سه دهه اخیر بهترین موزه‌ها را در کشورمان گردآوری و فراهم کند در آن کشورها به فروش می‌گذارند و آنها، هم بها و ارزش و شایستگی هنری آنها را پرداخت می‌کنند و هم از نظر مالی آنها را تامین می‌کنند. اینجاست که من می‌گویم که جای تاسف است چرا باید آثار درجه یک و ممتاز و برجسته و موزه‌ای ما در کشور‌های حومه خودمان یا حتی اروپا عرضه شود و یادگارهایی که از استادان برجسته این روزگاران باقی مانده است ‌که همانا حلقه گم شده پیامدهای دوران تاریخی معاصر می باشند را اینگونه و به صورت منقطع ببینیم.

هنرنیوز: نسبت هنر خوشنویسی در جوامع و ملل اسلامی نسبت به سایر هنرهای دیگر به چه صورتی است؟
به نظر من هر هنری نقش خود را دارد. وقتی صحبت از هنر خوشنویسی می‌کنیم خود این هنر چندین هنر جانبی دیگر را در بر دارد. وقتی ما قرآن کریم را نگاه می‌کنیم در چند مکتب این هنر خوشنویسی جمع می‌شود. در مکتب تذهیب زیباترین و عالی‌ترین مکاتب تذهیب را در کنار قرآن می‌بینیم. همچنین عالی‌ترین مکاتب مینیاتور را در کتاب آرایی خوشنویسی می‌بینیم. از طرف دیگرتجرید و جلد سازی که خود دنیایی از زیبایی و ظرافت است کرسی عمده‌ای از هنرهای اسلامی و ایرانی ما را در بر دارد. اما در این میان فقط خوشنویسی است که به دلیل اینکه همواره بر بال شعر و ادب و حکمت و فضیلت پرواز می‌کند این توفیق را دارد که از زیبا‌ترین مفاهیم ارزشمند این چنینی بهره مند شود. تنها از این باب است که خوشنویسی یک وجه برتری را داراست.

هنرنیوز: در خصوص شیوه تلفیقی‌تان در خط شکسته توضیح می دهید؟
امروزه هیچ کس در این دنیای پیشرفته و محصور در تکنولوژی، مکاتبات و مراسلات خود را به شیوه گذشته انجام نمی‌دهد. این رویکرد من به عنوان کسی که در حدود چهل سال پیش، اولین معلمی و آموزش را در خط شکسته شروع کردم به این موضوع رسیدم که شیوه گذشته که شیوه کتابت بود دیگر به کار نمی‌آید و این مرا متوجه نگاه تازه‌ای ساخت که باید به ابعاد تزئینی و انتزاعی این هنر بیشتر بپردازم. در این دوران باید پذیرفت که خوشنویسی در روند دنیای گسترده و به خصوص دنیای هنر، با شکل عظیمی در هر جایی به ایفای نقش در جهان امروز می‌پردازد. گمان می‌کنم که ما باید نظام آموزشی و بهره‌وری از این دستاورد فرهنگی را با تاثیر پذیری از همه فرهنگ‌ها ارائه دهیم. بنابر این مسئله نوجویی و نو آوری همواره‌ در ذهن من یک دغدغه مهمی بوده است. نسل پویایی که ما در این دو سه دهه اخیر شاهد آن هستیم نسلی هستند که با شکوفایی و گسترش این هنر روبرو یند. پس اگر ما بخواهیم کار تازه ای را در این روزگار عرضه بکنیم ناگزیر هستیم که با چشم اندازهای جدیدی این هنر را عرضه بکنیم. خط شکسته این قابلیت را دارد، با توجه به زیبایی‌ها و گستردگی بسیار زیادی که در هندسه خود داراست کاربردهای خیلی زیادی را در موضوعیت نمایشگاهی عرضه کند. بنابراین توصیه من بر این است که نگاهی که بنده به خط شکسته کرده‌ام یک نگاه آزادی است. من احساس می‌کنم که باید نسبت به خط شکسته با فضاها، ترکیب ها و به خصوص با قابلیت‌هایی که این خط دارد در ارائه آثار هنری از تکرار و تقلید دوری بکنیم و جریان تازه ای را به نگاه و چشم زیبا پسندان عالم عرضه نماییم.

هنرنیوز: آسان ترین و دشوارترین خط از نظر فراگیری و نگارش از نظرتان کدام خط است؟
هر خطی در نقطه کمال و در نقطه اوج مشکل است ولی به هر حال اگر از جانب احساس شخصی خودم بخواهم بگویم خط نستعلیق در شمار دشوارترین، دقیق‌ترین و نظام‌مند ترین خطوط عالم است. به دلیل اینکه این خط چندین قرن استادان بسیار بزرگی در تنظیم و تعادل و تناسب آن زحمات طاقت فرسایی کشیده‌اند و عصاره و پالایش چندین نسل تاریخ هنر ما است بنابراین خطی دشوار و دیریاب است. خط شکسته با توجه به رها بودن و روانی‌اش ساده‌تر است‌. از طرفی به دلیل اینکه این خط با نبوغ عبدالمجید طالقانی هر حرفش با چندین شبه طراحی شده است. یعنی ترکیب بندی خط شکسته با ضریبی ده برابر خط نستعلیق می تواند انجام شود. پس به لحاظ ترکیب بندی، قطعه آرایی و چرخش و دوران و فضاهای بسیار متنوعی که در ساختار شکسته است و با نگاهی که من به خط شکسته دارم می تواند در شمار متنوع‌ترین خطوط ایرانی قرار بگیرد.

هنرنیوز: با توجه به صحبت‌های شما در زمینه زیبایی‌های خط شکسته چرا می‌گویند خط نستعلیق عروس خطوط ایرانی است؟
در کنار اینکه می گویند خط نستعلیق عروس خطوط ایرانی است همچنین می‌گویند که خط شکسته بهار خط نستعلیق است. یعنی در خط شکسته تمام کوشش‌ها‌ی پنهان و آشکاری که در دل خطوط گوناگون ایرانی بوده در خط شکسته فوران کرده است. البته این نظر من به تنهایی نیست بلکه متخصصین در تمام نقاط جهان نیز همین نظر را دارند و نظریه هایشان حاکی از این است که این خط بهار خطوط ایرانی نام گرفته است.

**درباره استاد یدالله کابلی خوانساری
استاد ید‌الله کابلی خوانساری یکی از تاثیر گذارترین هنر مندان معاصر است که با پدید آوردن شیوه‌ای تلفیقی در خط شکسته توانسته است بسیاری از نیاز‌های جامعه هنری امروز را جوابگو باشد‌. استاد یدالله کابلی متولد 1329 هجری شمسی درخوانسار است که فعالیت‌های رسمی ‌خوشنویسی خود را ازسال 1347 آغاز نموده و خط نستعلیق را حدود سه سال در نزد استاد، شادروان سید‌حسن میر‌خانی آموخت. چنانچه که خود استاد می‌فرماید در آن زمان جز اندک نسخه‌های خط شکسته نستعلیق که هر از چند گاه در نشریات چاپ می‌شد اثری از این نوع خط یافت نمی شد لیک همان چند عکس بی‌رمق چنان استاد را به خود مجذوب کرد که پس از کسب اجازه از استاد خود به سمت احیاء این خط کشیده شدند تا اینکه بعدا آموزش این هنر اصیل در دستور کار انجمن خوشنویسان ایران قرار گرفت.
از ابتکارات ایشان ترکیب اقلام مختلف از غبار تا جلی و شش دانگ در یک صفحه است در حالی که قدما در ترکیب بندی از اقلام ریز و غالباً از یک قلم استفاده می‌کردند. در شیوه ایشان هر قطعه‌ای فرم و فضاو ترکیب خاص خود را پیدا می‌کند و شاید عمده ترین تحولی که در خط امروز و در صفحه آرایی خط شکسته پدید آمده ، همین تنوع و تازگی است.استاد یدالله کابلی خوانساری بیش از یک دهه از سال ۱۳۵۰ ، به تنهایی به آموزش خط شکسته‌نستعلیق در انجمن خوشنویسان ایران پرداخته و به‌نوعی دیگر بار این خط زیبا و سحرانگیز را در ایران پایه ریزی کرده است.‌ وی شاگردان زیادی را در زمینه خط شکسته نستعلیق تربیت کرده است که هم اکنون از اساتید و پیروان راستین استاد در سراسر این کره خاکی‌اند. استاد یدالله کابلی خوانساری دارای گواهینامه درجه یک هنری ونیز از چهره های ماندگار برگزیده خوشنویسی نیز می باشند.از ایشان، برگزاری نمایشگاه‌های متعدد انفرادی و گروهی را در ایران و بسیاری از کشورهای اروپایی و آمریکایی و آسیایی و در برترین حدود استاندارد جهانی به تماشا نشسته ایم.

گفتگو : زینا اسماعیلی‌مقدم