هرچند چند سالی است چهارشنبه سوری به میدانگاه جنگ تبدیل شده و صدای مواد محترقه و ترقه چندان هم خاطره خوشی از چهارشنبه سوری به دلها نمی گذارد اما بد نیست بدانیم که از نظر زرتشتیان مراسمی که امروزه برپا می‌شود به طوری کلی با آنچه در روزگاران کهن و باستانی برگزار می شد متفاوت است. جشن آتش در واقع پیش درآمد جشن نوروز و نوید دهنده رسیدن بهار و تازه شدن طبیعت است.نیاکان ما در شامگاه واپسین (بیست و نهم اسپند ) روز سال، چراغی به لبۀ بام سرای خود می‌گذاشتند و بام دادان(سحرگاهان) بر روی بام می‌رفتند و آتش را با نوای اوستا در هم می‌آمیختند.

هنگام سرودن اوستا و آتش افروزی بر روی بام کمی لُرک (از هفت میوه خشک درست شده است) و میوه تازه، عود، سندل، مورت و کمی برگ آویشن که از پیش در ظرف آبی ریخته شده است به هم راه چند دانه ششه(سبزه) که همگی پیش‌تر فراهم شده بین افراد خانواده پخش می‌شود و اود و سندل بر روی خاکستر آتش می‌ریختند و آب و آویشن را، سر درخانه می‌ریختند و مورت را در بالای سر درخانه می‌گذاردند که سبب پایداری و سرسبزی در آن سرا است.

پس ازپایان آیین آتش افروزی و اوستاخوانی از پشت بام پایین آمده و آیین سال نو (جشن نوروز،یکم فروردین)آغاز می‌شد.

آیین چهار شنبه سوری از کجا آمده است؟

به گفته‌ی روان شاد- ابراهیم پورداوود- آتش افروزی ایرانیان در پیشانی نوروز از آیین‌های دیرین و بسیار کهن است و شکی نیست که افتادن این آتش‌افروزی به شامگاه چهار شنبه سال، پس از یورش تازیان رسم شده است، چون ایرانیان باستان، شنبه و چهارشنبه و ...آدینه نداشته اند.

پس آیین چهارشنبه سوری، برگردانی از آتش‌افروزی‌هاست که تحت تاثیر تازیان به این گونه در آمده است.

جاحظ در المحاسن و الاضداد آورده است:« روز چهارشنبه نزد عرب ها روز شوم و نحسی است. از این رو است که ایرانیان
آیین آتش افروزی پایان سال خود را به شب واپسین چهارشنبه سال انداختند تا پیش آمدهای سال نو از آسیب روز پلیدی چون چهارشنبه برکنار بماند.»

باید دانست که ایرانیان این آیین آتش‌افروزی را در واقع یک قیام میهنی و ملی و سیاسی در نخستین دوره‌های اسلامی دانسته و برای رهایی از یوغ بیگانگان چُنین جنبشی را پدید آوردند.

و دیگر این که چون تازیان چهارشنبه را نحس می‌دانسته و از آتش نیز دوری جسته و ترس داشتند به همین سبب این آیین با کمی دگرگونی در زمان آن (از بیست و نهم اسپند به بیست و پنجم) باز گردانده شد.

تنها نوشته‌ای که از جشن چهارشنبه به اشاره یاد می‌کند، تاریخ بخارا، نوشته ابوبکرمحمد بن جعفر نرشخی به تازی است. در این کتاب در سخن از (خانه‌های پادشاهان) که در بخارا بوده است، به (شب سوری) اشاره می‌کند و می‌نویسد: «امیر سدید منصور بن نوح سامانی به سرای بنشست. هنوز سال به پایان نرسیده بود که چون شب سوری چنان که عادت قدیم است آتشی عظیم افروختند، پاره‌یی آتش بجُست و سقف و سرای در گرفت...»

پس همان گونه که اشاره شد جشن چهارشنبه سوری برگردانی از آتش افروزی بر بام‌ها است و جشن چهارشنبه سوری ریشۀ باستانی ندارد. شوربختانه امروزه برخی از نویسندگان برآنند که این جشن را به پادشاهان پیشدادی چون هوشنگ شاه و سیاوُش نسبت دهند ولی این سخنان هیچ مبنای علمی ندارد.

نیاکان ما به دور این آتش اهورایی گرد می‌آمدند و به شادی و پایکوبی می‌پرداختند و به هیچ روی از روی آتش نمی‌جستند (نمی پریدند) زیرا جستن از روی آن بی‌حرمتی به آتش سپند(مقدس)بود.

به هر روی امروزه جشن چهارشنبه سوری در همه این سرزمین کهن برگذار می‌شود و نگارنده نیز مخالفتی با آن ندارد و این جشن و سُرور را پاس می‌دارد و تنها برای آگاهی و روشنگری دوستان گرامی، نکاتی آورده شد.

 سیاووش آریا

هنر نیوز