هنر نیوز - نقش بازنمودی از آیات وحی

یاداداشتی بر نمایشگاه نقاشی‌های سهم‌الدین زمانی؛

نمایشگاهی از نقاشی های سهم‌الدین زمانی در خانه فرهنگ شیخ هادی در حال برگزاری است. در این نمایشگاه 97 سوره از سوره‌های مبارک قرآن عظیم با استفاده از نقوش اسلیمی به تصویر کشیده شده‌اند.
به گفته زمانی خالق آثار، خلق این مجموعه از سال 43 تا کنون زمان برده است. وی در این آثار از 74 رنگ متفاوت برای تصویر سازی سوره‌ها بهره گرفته است. وی معتقد است این نقوش گویای اتفاقات نقل شده از زبان قرآن هستند.
از منظر هستی شناختی رنگ‌ها پدیده‌هایی متعالی و نمودی از طبیعت پیرامون هستند. رنگ به عنوان عامل اساسی در شناخت محیط پیرامون نقشی تداعی کننده دارند. تمام سبزها درخت را در خاطر زنده می‌کنند و تمام آبی‌ها، آب را. لیکن موضوع به این‌جا ختم نمی‌شود. رنگ‌ها به واسطه قدرت اثر بخشی خود نیز در مخاطب اثر بخشند. ازین رویکرد می‌توان رنگ‌ را حامل پیام‌های محتوایی دانست.آثار زمانی در این خصوص دچار نقصان هستند. در پرداخت رنگ‌ها به عنوان عنصر حاکم بر تصویر منطق کامل و مدللی به چشم نمی‌خورد. گرچه در مواردی سعی شده است، تا از روانشناسی رنگ برای این انتخاب بهره گرفته شود، اما به نظر می‌رسد که این موضوع چندان موفق نبوده و نقاط ضعفی متوجه آن است. یکی از این نکات، عدم هماهنگی کامل در استفاده از رنگ‌هاست. هم‌نشینی رنگ‌ها به نحو مطلوب صورت نگرفته و چشم‌نواز نیستند. از سویی دیگر تلاش برای برقراری هارمونی موفق نبوده‌است. در بسیاری موارد رنگ های استفاده شده در تابلوها ناهماهنگ هستند و چشم در برخورد با آن‌ها به سرعت خسته می‌شود. از سویی در تابلوهایی مانند تابلو قدر هنرمند در پرداخت گونه‌های مختلف رنگ آبی و هم‌نشین ساختن آن‌ها موفق بوده است و گرچه در این تابلو محدودیت استفادهطیف رنگ به چشم می‌خورد و تنها از رنگ آبی و توناژهای مختلف آن استفاده شده‌است، می‌توان آن را از لحاظ رنگ‌پردازی اثری موفق دانست.
اگر از منظر ترکیب بندی به آثار بنگریم خواهیم دانست که فرم‌ها به صورت قرینه و با عناصر هم‌سان شکل گرفته‌اند. ازین منظر به دو صورت می‌توان به تابلوها نگریست.
نخست آن‌که تعادل و استحکام حاکم بر فرم‌ها در این آثار به درستی به کار رفته‌است. به عبارت دیگر هم‌نشینی نقوش قدرت و اقتدار قرآن را در بهترین و والاترین حالت خود به نمایش گذاشته است.
از سویی دیگر قرینه ماندن و هم‌شکلی تقریبی نقوش حاکی از یگانگی کلام خداوند در تمام سوره‌های قرآن کریم است.در تمامی این آیات خداوند یگانگی خویش را به بندگان گوشزد می‌کند و ازین منظر می‌توان رسیدن خطوط به یکدیگر و متحدالمرکز بودن نقوش را بیانی تصویری از این وحدت و آن‌را یگانگی خداوند دانست. از سویی دیگر گردش چهارگانه را می‌توان نمادی از نژادهای انسانی و متحدالمرکز بودن تابلوها را نمودی از یگانه گشتن خلایق در وجود خداوند دانست. ازین رویکرد می‌توان انتخاب فرم در آثار را با مضمون اثر هم‌سو و موفق دانست.
رویکرد دیگری که بر آثار وجود دارد، استفاده از نقش‌ها به صورت تکراری در تابلوهای مختلف است، و تنها عنصر ترکیب‌بندی آن‌ها را از یکدیگر متمایز می‌گرداند. این آثار از تنوع کافی برخوردار نیستند، که این امر از دو منظر قابل برسی است.
نخست آن‌که هنرمند با بهره‌گیری از رنگ و فرم توانسته است بیشترین مفهوم را به مخاطب بیان کند. حال این امر که تا چه اندازه در این موضوع موفق بوده یا خیر موضوع دیگری است که باید در حظور مخاطبان اثر برسی شود.
دوم آن‌که آیا این محدودیت فرم‌شناسانه حاکی از عدم توان هنرمند در بهره گیری از فرم‌هاست یا خیر. اگر جواب مثبت باشد سوالی پیش خواهد آمد و آن این است که در گستره تصویری امروز جهان دسترسی به نقوش سنتی امری دشوار است؟ و اگر پاسخ مثیت باشد باید این امر را مورد تأمل قرار داد که آیا هنرمند در تکرار نقوش کلامی نهفته دارد؟
در مجموع آن‌چه در این نمایشگاه محل توجه است، موضوع اثر است که می‌توان آن را زنده شدن سنن تصویری ایرانی دانست. یعنی تصویرگری با مضمون الهیات و وحدانیت، با بهره گیری از نقوش گیاهی. به عبارت دیگر توجه به نمایش هنراسلامی در غالب هنر ایرانی. سنت‌هایی که از دوران قاجار کم کم به فراموشی سپرده شده است. لازم به ذکر است این گونه نمایش هرگز به معنای تصویرسازی قرآن به کار نرفته بلکه تنها به منظور آراستن بماهای مذهبی مورد استفاده بوده‌است.
نمایشگاه آثار سهم الدین زمانی در خانه فرهنگ شیخ هادی واقع در خیابان جمهوری اسلامی، بین ولی عصر و حافظ، خیابان شیخ هادی، خانه فرهنگ شیخ هادی در حال برگزاری است. این نمایشگاه در طول ماه مبارک رمضان آماده بازدید علاقمندان است.

مینا عبدی