نگاهی بر تازه های نشر؛

«فی فن الالحان» و علم موسیقی

20 آذر 1391 ساعت 12:42

کتاب «فی فن الالحان» با تصحیح سید محمدتقی حسینی از تولیدات مرکز موسیقی حوزه هنری است و توسط انتشارات سوره مهر روانه بازار نشر شد.

از مولف کتاب هیچ نام و نشانی در دست نیست و تنها منبع آن نسخه ای است که خود مشتمل بر دو رساله است: «الادوار فی معرفه النغم و الاوتار لصفی الدین عبدالمومن الفاخر الخوئی الارموی طاب ثراه» و «کتاب فارسی فی فن الالحان» که مصحح نیز با توجه به عبارات آمده در صفحات میانی دو رساله نام «کتاب فارسی فی فن الالحان» برای عنوان کتاب برگزیده است. همچنین از روی همین عبارات حدسیاتی در مورد مولف و کاتب آن می زند اما صحت آن را تأیید نمی کند. 

حسینی می نویسد: «با توجه به نوع نگارش و تألیف این رساله و محل کتابت آن که در نیشابور است، می توان چنین پنداشت که این رساله مربوط به مکتب فرهنگی هنری هرات و خراسان بزرگ در روزگار تیموری باشد و همچنین با توجه به بی اطلاعی از زمان وفات مولف، محتمل صاحب این رساله تا پس از سال ۸۲۴ق در قید حیات بوده باشد. 

مولف کتاب، به احتمال فراوان، با خواجه عبدالقادر مراغی آشنا بوده و به آثار او دسترسی داشته و آن ها را مطالعه کرده، زیرا در کتاب خود می گوید: «... و ما مشاهده کردیم یکی از مشاهیر ارباب عملی موسیقی را که در تصنیف الحان و تألیف آن وحیدالعصر بود و قطعا طبع شعر نداشت، چنانک بسیار اشعار در تصانیف مکسور ساخته است». صاحب کتاب فارسی فی فن الالحان در ادامه نیز به اشکالات عروضی که به اثار مراغی راه یافته، اشاراتی داشته است. 

«رساله با حمد ثنای پروردگار و پیامبر اسلام، همراه با ایات و احادیث، و با استفاده از صنعت براعت استهال آغاز می شود و پس از آن با ذکر «این مختصر، مشتمل است بر مقدمه ای و دو فن و خاتمه» ای وارد مباحث موسیقی می شود. 

مقدمه در بیان مبانی علم موسیقی است که خود به دو مبحث تقسیم می شود: مبحث اول در بیان حد علم موسیقی و موضوع آن است. مولف موسیقی را علمی تعریف می کند که به وسیله آن می توان احوال نغمات و ازمنه آن را دریافت؛ و احوالی که مسبب ملایمت نغمات و موزون بودن ازمنه آن باشد خود موقوف است به دانستن نغمه و زمان آن. سپس «نغمه» تعریف می شود که «آوازی با زمانی محسوس القدر است که در تمام آن زمان، قسطب از حدت و ثقل وجود داشته باشد. بنابراین، زمان نغمه نیز از این تعریف مشخص می شود. اما ملایمت نغمات به آن است که طبع به شنیدن آن مایل باشد و وزن و موزون بودن زمان تیز باید همانند ادوار اوزان اشعار صاحب دوری باشد.مبحث دوم مقدمه در بیان مبادی این علم است که خود بر دو قسم است. 

مولف چنین می گوید: «بدین سبب است که این علم بر دو فن است که از فن اول ملایمت نغمات معلوم می شود که آن فن الحان و تألیف نام دارد، و از فن دوم نیز اوزان زمان ها مشخص می شود که فن ایقاع نام دارد.» 

پس از این مقدمه، فن اول آغاز می شود که در بیان الحان است. ابتدا لحن تعریف می شود که عبارت از جماعتی از نغمات است که ترتیبی محدود ملایم داشته باشند. سپس مطالب این فن در دو مقصد بیان شده است. فن دوم این رساله در خصوص ایقاع و مشتمل بر دو مقصد است. 

در بخش نسخه شناسی این کتاب آمده است: «از این رساله فقط همین یک نسخه شناخته شده است که در کتابخانه سلطان محمد فاتح در کتابخانه سلیمانیه استانبول نگهداری می شود. این نسخه مشتمل بر دو رساله ادوار صفی الدین ارموی (برگ ۱ – ۱۹) و رساله فی فن الالحان (برگ ۲۱ – ۴۴) است که در ۴۴ برگ و به خط نستعلیق متوسط در ۲۷ سطر نوشته شده است. عناوین، نغمات، خطوط روی کلمات و جملات به شنگرف است و حاشیه نویسی دارد، متأسفانه نسخه در انتها افتادگی دارد. در صفحه اول نام کتاب، وقف نامه و یادداشت هایی وجود دارد و همچنین مجدول و دارای شمسه و دو مهر است: یکی مهر وقف سلطان محمود خان است و دیگری قابل قرائت نیست.» 

این نسخه در تملک حسیب بن ابراهیمشاه اصفهانی بوده و یادداشت خریداری کتاب در سال ۹۶۵ ه روی آن نمایان است. درنهایت این نسخه توسط محمود خان عثمانی وقف شده است. 

انتشارات سوره مهر «کتاب فارسی فی فن الالحان» را با تصحیح سید محمدتقی حسینی روانه بازار نشر کرده است. این کتاب از تولیدات مرکز موسیقی حوزه هنری است و در ۲۳۶ صفحه و شمارگان ۲۵۰۰ نسخه به چاپ رسیده و با قیمت ۵۹۰۰ تومان منتشر شده است.

کد خبر: 50690

آدرس مطلب: http://www.honarnews.com/vdcjymei.uqeyhzsffu.html