می‌گویند پس از فتح ایران توسط اسکندر مقدونی وسپس در گذشت این پادشاه مقدونیه باستان، دعوا و اختلافات سختی بین جانشینان او روی داد و فتوحاتش به چند دسته تقسیم شد. در این میان، ایالت پارت به دست سردار معروف مقدونی، سلوکس، افتاد که موسس سلسله «سلوکیان» است. سلوکیان تقریبا شصت شهر در مشرق و ایالت پارت بنا کردند. یکی از این شهرها «آپاما» یا «لاسجرد» فعلی است که در ۳۴ کیلومتری سمنان قرار دارد.

اما شگفتی روستای لاسجرد وقتی چند برابر می‌شود که سخن از قلعه بلاشگرد به میان می‌آید. قلعه‌ای که ایمن‌گاه اهالی از گزند راهزنان بوده است و این قلعه با برخی از قلعه‌های پراکنده دیگر در اطراف، از طریق راه‌های زیر زمینی مرتبط بوده است که قسمتی از راه زیرزمینی لاسگرد و قلعه‌های محلات ثلاث تا کنون باقی مانده و حتی تا چندی قبل نیز به موازات خط شوسه و مقابل امامزادگان سید رضا و سید علی اکبر (علیهماالسّلام) دیوارهایی از قلعه های دیگر هم وجود داشت که به مرور زمان از میان رفت.






درباره ساخت قلعه لاسگرد نوشته‌اند که این قلعه به صورت عمارتی بلند و گرد به دست شخصی به نام «بلاش» ساخته شده است که در آن زمان این مکان را «بلاشگرد» می گفتند. با مرور زمان «لاشگرد» و سپس «لاسگرد» خوانده شد و پس از حمله عرب‌ها ، چون حرف «گ» در الفبای آن‌ها وجود نداشت به مرور زمان لاسگرد را «لاسجرد» گفتند. برخی بلاش را همزمان با دوران پیش از ادیان و کیانیان یعنی هم‌روزگار با رستم شاهنامه و یلان آن زمان می‌دانند. گروهی دیگر از تاریخ نگاران معتقدند، این روستا در دوره اشکانیان وجود داشته و این دژ را جهت دفاع از طایفه و ساکنان لاسگرد بنا شده است.


دود و خندق!

این قلعه دارای شش طبقه بوده که علاوه بر طبقه‌ای که به عنوان ورودی از آن استفاده می‌کردند، سه طبقه در بالا و دو طبقه در زیر زمین ساخته شده بود، این قلعه مستحکم که با خشت‌های خام بزرگ ساخته شده تا اواسط دوره قاجاریه پا برجا بود و پس از این تاریخ رو به ویرانی نهاده به طوری که مرحوم صنیع‌الدوله در کتاب (مطلع الشمس) می‌نویسد:"… این قلعه شش برج دارد و هر برج از شش اتاق است. گرداگرد این تل، خانه‌های یک طبقه به تفاریق ساخته‌اند و از دو رتل تیرها به میان آن دوانیده و روی تیرها را پوشانده و کوچه‌های مصنوعی درست کرده و عبور سکنه از روی این تیرها است". از آن زمان به بعد دیوارهای قلعه کم کم تخریب شد تا جایی که در طبقه هم کف دیوارهای قسمت شرقی قلعه باقی ماند.
طبقه اوّل زیرزمین حدود هفتاد درصد سالم مانده ولی طبقه دوّم زیر زمین بطور کامل سالم است و راه‌ها و کوچه‌ها هنوز به همان شکل دست نخورده باقی مانده است. به عبارتی دیگر، شهر زیرزمین این قلعه هم‌چنان سالم و بِکر باقی مانده است. وجود نورگیرهای متعدد در راهروهای طبقات زیرین قلعه قابل تأمل است.



گرداگرد قلعه گودال عمیق و پهنی است که خندق نام دارد و در تمامی مدت سال پر از آب بوده تا دشمن نتواند به سهولت به داخل دژ دسترسی پیدا کند و اهالی از راههای زیرزمینی که در اطراف دژ به داخل قلعه ادامه دارد و بصورت مخفی خود را به داخل قلعه می‌رساندند. از آنجا که این روستا در محل گذر قرار داشته پس طبیعی بوده که زیاد هم مورد هجوم راهزنان قرار بگیرد. هنگام هجوم راهزنان دژبانان با افراشتن پرچم یا برپا کردن دود آتش به اهالی لاسجرد خبر می‌دادند و آنها از طریق راههای زیر زمینی پیش از رسیدن راهزنان خود را به این قلعه غیر قابل نفوذ که دو حلقه چاه آب شرب داشته، می‌رساندند. همچنین این قلعه از طریق یک پناهگاه زیرزمینی به نام مازدِ رُن چا (چاه مازندران) که در وسط قلعه و به سمت طبرستان قدیم است به خارج از شهر و روستا در میان کوههای شمال لاسگرد در دامنه کوه تُلَند راه دارد. طول این پناهگاه حدود ۳۰ تا ۳۲ کیلومتر است این پناهگاه با خار و خاشاک در سطح زمین پوشانده شده است. این قلعه یک تونل ارتباطی با قلعه اِسبی (سفید تپه) هم دارد.

از پمپ بنزین چه خبر!

در ۱۸ فروردین ماه ۹۴ روابط عمومی دهیا ری لاسجرد به نقل از دهیار لاسجرد خبر داد خاکبرداری جایگاه چند منظوره سوخت درلاسجرد آغاز شده است.

پیوندی دهیار لاسجرد اعلام کرده بود که با همت مسوولان آستان مقدس امامزادگان و دهیاری و حضورسرمایه گذار عملیات خاك‌برداری آغاز شده است و برای احداث این جایگاه با آزاد سازی زمین توسط مالک شخصی و آستان قدس رضوی توانستیم عملیات خاكبرداری و شروع احداث جایگاه را شروع کنیم.
هرچند احداث این پمپ بنزین قطعاً موجب شادی مردم منطقه خواهد شد مخصوصاً آن که لاسجرد در حاشیه محور تهران - مشهد واقع شده است و در جوار امامزادگان سیدرضا وسیدعلی اکبر (ع) ، هم مجتمع خدمات رفاهی ایجاد شده که باعث توقف بیشتر زائران و بهره‌گیری از خدمات خواهد شد اما یک دوستدار میراث فرهنگی که نمی‌خواهد نامش فاش شود، می‌گوید:« چندی است که خاکبرداری از این پمپ بنزین آغاز شده است. هنگامی که برای سرکشی به این قلعه رفتم با تلی خاک در اطراف آن مواجه شدم که با پرس و جو از اهالی متوجه شدم این تل خاک مربوط به پمپ بنزینی است که در این نزدیکی قرار به احداث آن است.»

در این باره بهمن اخلاقی- مدیر اداره میراث فرهنگی- با بیان این که طرح مورد نظر قبول نشده است، می‌افزاید: «هر چند اهالی روستا در حال رایزنی هستند اما این طرح باید به کمیسیون ماده ۵ بیاید و مصوبه بگیرد که تاکنون این طرح رد شده است و اجازه انجام چنین کاری داده نمی‌شود.»

مصطفی یغماییان معاون میراث فرهنگی استان سمنان هم می‌گوید:«چنین چیزی صحت ندارد یا من در جریان آن نیستم . لاسجرد دهیار دارد و از محل اعتبارات میراث فرهنگی دوره های مختلف در آنجا کار شده است. حتماً آدرس اشتباهی به شما داده‌اند چرا که در این محدوده پمپ بنزینی ساخته نمی‌شود و تا شعاع ۸ کیلومتری لاسجرد پمپ بنزینی وجود ندارد.»

توقف زائران در لاسجرد

اما علی پیوندی- دهیار لاسجرد دراین باره توضیح می دهد:« مرقد مطهر امامزادگان سید رضا و سید علی اكبر (ع) از نوادگان امام موسی كاظم (ع) در كنار جاده اصلی سمنان به تهران واقع شده است که شش شهید گمنام و سایر شهدای لاسجرد در جوار این دو بزرگوار دفن شده‌اند. در قدیم حرم این امامزادگان دارای دو گنبد و دو ایوان غربی وشمالی بوده که به حرم متصل می‌شد. با پیگیری‌های هیئت امناء و با كمك‌های مالی اهالی لاسجرد و خیرین ضریح نقره ای و طلاكوب برای این دو امامزاده ساخته و نصب شد. با احداث یک مجتمع خدمات رفاهی از طرف هیئت امناء آستان مقدس امامزادگان، زائرین مسافرین حرم رضوی با توقف در اینجا به استراحت و خواندن نماز و زیارت می‌پردازند.»



او ادامه می‌دهد:« روزانه هزاران نفر به دلیل جاده ترانزیت از خدمات این مجتمع بهره‌مند می‌شوند. بنابراین این منطقه نیازمند پمپ بنزین است و محل آن هم در نزدیکی کاروانسرا و جزو همین مجموعه خدمات رفاهی است. زمین‌های اطراف لاسجرد جزو موقوفات آستان قدس رضوی است و چون ملک شخصی نیست یافتن سرمایه‌گذار کمی سخت می‌شود اما با رایزنی‌های انجام شده یک سرمایه‌گذار پیدا کردیم و منتظریم مشکلات حل شود تا مردم بتوانند از این خدمات بهره‌مند شویم.»

وی مشکل پیش رو را مسیرهای ورود و خروج اعلام می‌کند و می‌افزاید: «طرح‌هایش مصوب است اما مسیرهای دسترسی نیاز به بررسی بیشتر دارد وگرنه پمپ بنزین جزو مجموعه خدمات رفاهی است. البته زمان احداث آن مشخص نیست اما مردم منطقه امیدوارند هر چه زودتر این اتفاق بیافتد. نزدیکترین پمپ‌بنزین‌ها قبل از روستا از سمنان تا لاسجرد ۱۵ کیلومتر فاصله دارد و پمپ بنزین بعد از لاسجرد هم ۴۵ کیلومتر فاصله دارد. مردم این منطقه و زائران به پمپ بنزین نیاز دارند.»

ریختن نخاله ممنوع!

پیوندی درباره ریختن نخاله‌های خاکبرداری پمپ بنزین در اطراف قلعه تاریخی بلاشگرد می‌گوید:« کنار قلعه گودالی وجود دارد که خاک‌ها آنجا ریخته می‌شود به هیچ وجه نخاله‌ها در داخل قلعه یا نزدیک به آن ریخته نمی‌شود بلکه در گودال بزرگ آن اطراف ریخته شده که جزو بیابان است.»

البته دوستدار میراث فرهنگی اطلاع دهنده معتقد است که گودال مذکور همان خندق اطراف قلعه است که به مرور زمان تخریب شده و در هنگامه‌ای نه چندان دور، اطراف این خندق خانه‌های مسکونی وجود داشته است.از این رو این خندق خود دارای لایه‌های باستانی است و نباید اداره میراث فرهنگی سرخه اجازه ریختن نخاله در این بخش را بدهد.

با این اوصاف به نظر می‌رسد ضروری است میراث فرهنگی استان سمنان و اداره میراث فرهنگی سرخه توجه بیشتری به موضوع حفاظت از این قلعه منسوب به دوره بلاش داشته باشند. چون توضیحات پیوندی دهیار لاسجرد نشان می‌دهد اهالی بدون اطلاع از اهمیت خندق چنین کاری را انجام می‌دهند. از طرفی گفته‌های دهیار لاسجرد نشان می‌دهد این قلعه برای اهالی مهم است.

لزوم توجه میراث فرهنگی به بلاشگرد

پیوندی اهمیت قلعه بلاشگرد را این گونه تشریح می‌کند:« بلاش نوه اشک سوم این قلعه را بنا کرده است. دکتر اسکندر مختاری ( یکی از پیشکسوتان حوزه‌ی میراث فرهنگی و عضو ایکوموس ایران ) که یکی از طراحان خانه خشتی مقاوم در برابر زلزله بوده و این طرح برای نخستین بار در لاسجرد اجرا شده است، با دیدن قلعه اظهار کردند که معماری قلعه منحصر به فرد است. اتاقک‌های داخل قلعه به صورت منظم ساخته شده و همه ‌ی عنصر معماری آن تراز است. باید میراث فرهنگی در این زمینه ورود پیدا کند و اقداماتی را انجام دهد. هرچند هزینه مرمت این قلعه احتمالاً زیاد است و بسیاری از قسمت‌های آن تخریب شده است. اما در حال حاضر حتی یک فنس‌کشی ساده هم اطراف آن وجود ندارد که کسی وارد آن نشود. این قلعه برای لاسجرد به عنوان یک اثر تاریخی اهمیت دارد اما در حال حاضر به حال خود رها شده است.»

او درباره راه‌های زیر زمینی این قلعه هم می‌گوید:« یکی از دوستان میراث فرهنگی که به اینجا آمده بود می‌گفت چون درباره قلعه بیابانک هم چنین شایعاتی بود و کاوش‌های میراث فرهنگی در آنجا به نتیجه‌ای نرسید شاید صحت این موضوع هم همینطور باشد اما در فاصله کمتر از یک کیلومتر خروجی‌هایی وجود دارد که در منطقه منتسب به همین قلعه است. البته درنهایت این مسافت‌ها قابل باور پذیرتر است تا مسیرهای طولانی‌تری که بدان نسبت داده می‌شود.»

خانه ساسانی
اما لاسجرد به جز مرقد امامزادگان و قلعه بلاشگرد اثار دیدنی دیگری هم دارد از جمله خانه ساسانی که دارای دو بادگیر است . این خانه همچنین دو بخش زمستان‌نشین و تابستان‌نشین دارد که در بخش تابستانی از دوبادگیر به عنوان دستگاه خنک‌کننده یا کولر امروزی استفاده می‌شده است.





نوع معماری سنتی این خانه یادگاری از ایام گذشته توجه همگان را به خود جلب می‌کند.

آب انبار چهل پله

آب انبار چهل پله در مركز لاسجرد روبه روی منزل مرحوم یحیی معینیان هم بر اساس معماری تاریخی و سنتی این منطقه ساخته شده است و به گفته‌ی قدیمی‌های لاسجرد آب اهالی این روستا، روزانه ۱ دقیقه جمع و در انبار ذخیره می‌شده و مردم با كوزه های خود از این آب انبار، آب شرب خانه‌هایشان را تهیه می‌کردند .




اما این بنا هم مانند قلعه بلاشگرد مورد بی‌مهری مسوولان میراث فرهنگی و اهالی قرار دارد و باید توجه بیشتری بدان شود.

ستارگان را در کاروانسرا بشمارید

راستی در لاسجرد کاروانسرا هم وجود دارد . کاروانسرای تاریخی لاسجرد از کاروانسراهای دوره عباسی است که از سمت غرب در ابتدای روستای لاسجرد و بر روی گذرگاه شرق به غرب ایران و در مسیر زیارتی، به طرف مشهد مقدس قراردارد. در زمان شاه عباس صفوی در هر ۶ فرسنگ (۳۶کیلومتر) محلی برای اسکان و استراحتگاه مسافرین در نظر گرفته شداز این رو در سراسر ایران ۹۹۹ کاروانسرای شاه عباسی ساخته شد. علت به هزار نرسیدن این کاروانسراها هم آن طور که راهنمایان گردشگری می‌گویند آن است که شاه عباس معتقد بوده انتخاب عدد۱۰۰۰ سبب می‌شود دیگران فکر کنند این یک داستان است و اصلاً این تعداد کاروانسرا ساخته نشده است!



جالب است بدانید کاروانسرای لاسجرد در سال ۱۳۶۲ لوکیشن فیلمی به نام «تفنگدار» هم بود که جمشید مشایخی در آن بازی می‌کرد. همچنین مدتی هم در زمان جنگ از این کاروانسرا به عنوان زندان برای اسرای عراقی استفاده شده است. به گفته دهیار لاسجرد دوسالی است که این کاروانسرا توسط هیأت امنای امامزادگان و مجموعه مدیریت روستا از میراث فرهنگی و بخش خصوصی که قبلاً در آن فعالیت می‌کرده، تحویل گرفته شده است.

پیوندی می‌گوید: «زمانی در این کاروانسرا مرغداری هم راه اندازی شده بود اما خوشبختانه اکنون حال کاروانسرا به قدری خوب است که در ایام نوروز به‌صورت ویژه فعال بود و مسافران می‌توانستند از فضای سنتی کاروانسرا برای اقامت استفاده کنند. این کاروانسرا اکنون جزو طرح میراث‌الرضا است و اقداماتی در آن در حال انجام است البته بحث گردشگری – اقامتی آن هم مطرح است.»

كاروانسرای لاسجرد از نوع كاروانسراهای دو ایوانی و شامل حیاطی وسیع با ۲۴ حجره در پیرامون است. دو ایوان زیبای كاروانسرا در غرب و شرق آن ساخته شده اند. در دو طرف ایوان غربی ۶ غرفه جهت سكونت مسافران ساخته شده است. ایوان شرقی كاروانسرا بلندتر از ایوان غربی است كه به وسیله دالانی به هشتی كاروانسرا منتهی می شود. در دو ضلع هشتی دو ایوان دوطبقه وجود دارد كه در پشت هر ایوان اتاق كوچكی ساخته شده است.

تور رصد ستارگان هم هر هفته در کاروانسرای صفوی لاسجرد اجرا می‌شود که مشتاقان آسمان پر ستاره می‌توانند به این بهانه سری به کاروانسرا بزنند.

میراث معنوی لاسجرد

آیا می‌دانستید لاسجرد علاوه بر آثار تاریخی، دارای میراث معنوی هم هست؟! رسم زانوزدن در روستای لاسجرد در هیچ یک از دیگر استانهای کشور وجود ندارد. نوحه خوانی مراسم زنجیرزنی زانو، با لهجه لاسجردی است و اوج غم و اندوه واقعه عاشورا را به زبان محلی بیان می کند. در این مراسم کلیه دسته به احترام حضرت ابوالفضل زانو می‌زنند.



هیات زنجیرزنی بی نظیر و نمونه ای از نظر نظم، ترتیب، ترکیب، نوحه، هم نوائی و هم صدائی، حرکات است. مراسم زانوزدن (زُنِه بِکوتِنائون) به این صورت است که همانطور که عزاداران حسینی در حال حرکت و با زنجیر بر دوش خود می‌نوازند بدون اینکه کوچکترین خللی در حالت زنجیرزنی آنها بوجود آید، با صدای یا ابوالفضل میاندار دسته زنجیر زنی ؛ همه باهم زانو زدن و همچنان زنجیر بر دوش خود می نوازند و دوباره با گفتن یا علی میاندار بر می‌خیزند. دلیل برپای این مراسم به خاطر مقام وادب حضرت عبّاس(ع) نسب به مولای خود است. هنگامی که حضرت عبّاس (ع) برای کسب اجازه و رفتن به میدان جنگ نزد امام حسین(ع) آمد. در مقابل مولای خود امام حسین(ع) به حالت به زانو نشست. این مراسم به عنوان یکی از مصادیق میراث معنوی استان سمنان به ثبت ملی رسیده است.

تنورهایی که تنها دو روز روشن‌اند

جالب است بدانید بانوان لاسجرد در غروب روز ششم ماه محرم در مراسمی با خواندن دعا و زيارت عاشورا دو تنور وقفی را روشن و از صبح زود روز هفتم محرم شروع به پخت نان محلی برای عزاداران می‌کنند و در غروب روز هشتم در ميان ماتم و اندوه سالار شهيدان و يارانش خاموش كرده و تا سال آينده اين تنورها را هرگز روشن نمی‌كنند.




البته تمام موادی كه برای پخت نان استفاده میشود از نذوراتی است كه مردم اهدا کرده‌اند. بانی اين کار، زمين و ملك و دو عدد تنور وقف امام حسين (ع) و قمر بنی هاشم کرده است.

چشمه معدنی لاسجرد


لاسجرد از نعمت‌های طبیعی خداوندی نیز بهره‌مند است. چشمه تلخاب در ۶ کیلومتری شمال غربی روستای لاسجرد شامل دو چشمه آب تلخ و سرد است که مردم در فصل تابستان برای درمان سردرد ، درد چشم ، یرقان ، کهر ، زردی و رفع گرمی بدن به آنجا می‌روند.




از دیگر چشمه‌های طبیعی نزدیک لاسجرد، چشمه شاه زاده محمد زید (ع) در آبادی به همین نام است که آب آن بیشتر در فصل های بهار و تابستان به مصرف کشاورزی می رسد. در فصل تابستان ساکنان سمنان و روستای لاسجرد برای چند بار هم که شده به اطراف چشمه می روند و از طبیعت زیبا و هوای مطبوع و معتدل آن در کنار زیارت این امام‌زاده بهره می برند.



چشمه جمشیدآباد یا تیژآور هم یکی دیگر از چشمه‌های نزدیک به روستای لاسجرد است.


همچنین چشمه امام زاده عبدالله (ع) در شمال روستایی به همین نام قرار دارد. که از یک جاده ی فرعی وجود دارد که فقط ۷ کیلومتر آخر آن خاکی است اهالی لاسجرد می‌توانند خود را به این روستا برسانند و از آب این چشمه لذت کافی ببرند. در دره این روستا پنج چشمه‌ی دیگر هم وجود دارد.

پیاز هم پیاز لاسجرد

آیا می‌دانستید برای نخستین بار در استان سمنان در روستای لاسجرد جشن پیاز برگزار شده است؟! پیاز لاسجرد به دلیل کیفیت و ماندگاری بالا در منطقه معروف است و از هشت هکتار زمین کشاورزی اطراف لاسجرد سال گذشته حدود ۷۰ تن پیاز برداشت شده است. حتی به گفته‌ی اهالی تا یکسال هم می‌توان این پیاز را در خانه نگه داشت.




غلات، پنبه، انگور، انار، خربزه لاسجرد هم معروف است. حتی با خربزه نوعی قلیه درست می‌شود که از خوراکی‌های منحصر به فرد این منطقه است. به لاسجرد سری بزنید و از این همه زیبایی لذت ببرید.

هنر نیوز