ن والقلم و ما یسطرون



با احترام به کاتبان وحی ، این آغازگران خوشنویسی در تاریخ تمدن اسلامی ، و با احترام به نیاکان ارزشمند این هنر مقدس ، آنچه درپی می آید مقدمه گونه ای است از هنر خوشنویسی که همواره از هنرهای کهنِ سرزمین ایران به شمار می رفته و در عرصه پر فراز و نشیب تاریخ پرعظمت این دیار حضوری جاودانه و فعال و مؤثر داشته است .



در میان ملل جهان ، خط منحصراً وسیله نمایش و ضبط و تفهیم مقاصد و افکار بوده و استثناءً ذوق لطیف ایرانی توانسته است مانند سایر صنایع ظریفه از آن بهره جوید و قرنها است که خط ایرانی یکی از مظاهر هنری ظریف و ملی ماست .



خوشنویسان بزرگ ایران در هر دهه یا سده های مختلف ، با ذوق نوآور و خلاق خویش رنگ و جلای خاصی به این هنر بخشیده و با عشق و ایمان ، نقش خویش را ایفا کرده و این درّ گرانمایه را در سیر تحول خویش روز به روز، جلوة بیشتری بخشیده و تا به امروز پاسش داشته اند.



قریب به هزار سال است که خطّ، وسیله هنر نمایش آنان بوده و پیوسته درصدد تکمیل و توسعه آن بوده اند و مدت هفت قرن ، پیوسته خطوط ایرانی مسیر تکامل خود را طی کرده تا آنجا که در قرن دهم به حد اعتلای ترقی ، زیبایی و شیوایی رسیده و صفا و شأن آن ، زبانزد خاص و عام تاریخ هنر ایران زمین و جهان بوده است .



نژاد آریایی ، سرزمینش مَهد و خاستگاه هنر بوده است . آن هم هنری در اوج زیبایی و ظرافت ،تا آنجا که از دوران باستان تا به امروز، میعادگاه هدایت و معنویت و راهی برای انتقال فرهنگ اسلامی به سایر ملل نیز بوده است .



کلام پر ارزش بزرگان ادب پارسی و اشعار حکیمانة آنان همراه با مضامین عارفانه ، سبب می گشت تا خوشنویسان با ارائه آن ، هنر خویش را مضاعف سازند و جلوة این هنر مقدس را دو صد چندان نمایند، چرا که این هنر، اصیل ترین هنرهای اسلامی به شمار می آید و اولین بار کاتبان وحی زیباترین و بلیغ ترین کلام ها را که همان کلام خدای تعالی &#۰۳۹; است ، به آن زینت بخشیده اند .



خطاطی و کاربردهای گوناگون آن که شامل کتیبه نگاری ، خوشنویسی روی بوم ، کاغذ، سفال و غیره بود در اشکال مختلف ظاهر گردیده و هنرمندان بزرگی همچون علیرضا عباسی بر دور گنبد نیلگون مسجد شیخ لطف ـ الله و سر درب و گنبد مسجد امام اصفهان ، آیات کریمة قرآن را به خط ثلث بر کاشی لاجوردی نگاشته اند و نامشان جاودانه مانده است .



در دهه های بعد استادان بزرگ این سرزمین ، زیباترین آثار و قطعات را به رشتة تحریر درآوردند و نام نیکشان در کنار آثار دل انگیزشان ، همواره زینت بخش موزه های جهان گردید .



استاد میرعماد الحسنی ، عمادالکتاب سیفی ، عبدالمجید درویش طالقانی ، میرزاغلامرضا اصفهانی ، سید علی اکبر گلستانه ، عبدالرحیم افسر و دیگر هنرمندانی که در این مرز و بوم زیستند، طلیعه ای فرخنده و نمادین را که چشم اندازی موزون و معنی دار در فرآیند تلاش هایشان بود، به نمایش گذاردند و بجاست از استادانی همچون : سلطان علی مشهدی ، فتحعلی حجاب شیرازی ، محمد صالح اصفهانی ،علاءالدین تبریزی ، خواجه اختیار منشی و سیدکاظم واله ، ذکری به میان آید که در زمان خویش نقش به سزایی را ایفا نموده اند .



تا اینکه هنرمند وارستة دیگری همچون استاد محمدرضا کلهر، حرکتی نوین در سیر تکاملی خوشنویسی ایران آغاز نمود و زیبا گونه های جدیدی را در کنار هنر گذشتگان در معرض دید علاقه مندان قرار داد و پس از آن استادان بنامی همچون سید حسن و سید حسین میرخانی با استعانت از شیوة او، مهارتهای دقیقی را به کار بسته و این گوهر گرانمایه را تا به امروز به نسل انقلاب سپردند .



سرآمد خوشنویسان معاصر ایران ، استاد غلامحسین امیرخانی ، در راه اعتلای این هنر مقدس بسیار کوشیده اند و تلاش مضاعف بعضی از معاصرین ، همچون استاد کرمعلی شیرازی ، اوج زیبائی نستعلیق را به علاقه مندان عرضه کرد که برای نسل حاضر بسیار حائز اهمیت می نماید و محققی بزرگ چون شادروان استاد حبیب اله فضائلی ،که یادش همواره جاودان باد، بیش از نیم قرن در این راستا تلاش و کوشش نموده اند .



بر کسی پوشیده نیست که در میان عرصه های هنر اسلامی ، خوشنویسی از آن رو حائز اهمیت است که این هنر، در دامانِ قرآن کریم پا به عرصة وجود نهاده است ، چنانکه معنویت سرچشمة زلال وحی در تمام مراحل خوشنویسی اسلامی حضوری جاودانه دارد. به همین دلیل این هنر مقدس رابطه ای نزدیک با تهذیب نفس ، طهارت روح و جاودانگی وجدان خوشنویس دارد و به مخاطب خویش این اجازه را می دهد که حجاب صورت را کنار زده و بطون کلمات الهی و معارف قرآنی و عرفان اسلامی را مشاهده و درک نماید .



در پایانِ این مقدمة کوتاه لازم است که به خطوط اسلامی رایج در داخل و خارج ایران که بعضاً در بین ملل اسلامی رایج است اشاره ای داشته باشیم ؛ از آن جمله است : خط نستعلیق که عروس خطوط نام گرفته ، و شکسته نستعلیق که به عنوان خط تحریری ایران به کار می رفته است و امروزه به زیباترین شکل ممکن ، توسط بزرگ استاد خط شکسته ،یداله کابلی خوانساری ، به علاقه مندان عرضه می گردد .



خط ثلث که ویژه نگاشتن کتیبه بر سر درب مساجد، تکایا و حسینیه ها و بعضاً نگارش بخشهائی از قرآن کریم بوده است .



خط نسخ که مخصوص نگارش قرآن کریم بوده و هست و در میان اکثر ملل مسلمان رایج است .



خط رقعه که خط تحریری زبان عرب به شمار می آید، در کنار خط دیوانی که مخصوص نگاشتن عنوانها، سرفصلها و مقدمه ها در کشورهای عربی است .



خط کوفی که انواع و اقسام آن به بیش از صد نوع می رسد و مادر خطوط نام گرفته و اقسام شش گانة :ثلث ، نسخ ،محقق ،ریحان ،رقاع و توقیع از آن استخراج می گردد .



گرچه در این نوشتار کوتاه ،آن همه سخنِ فراخ در باب خط نمی گنجد و وصف حالِ نیِ از نیستان وامانده با آن همه سخنهای درون و ناله های جانسوزش در این کلام ناقص نمی آید ،اما هنر مقدس خوشنویسی با همین نی ، آغازیدن می گیرد و به کمال می رسد و هنرمندِ خلاق با قلمی خشک ، درد هجران باز می گوید و مریدان و شاگردان خویش را با جذابیت خاصِ خود، به عمق معنای شعر مولانا در دریای ژرف مثنوی غوطه ور می سازد که :



بشنو از نی چون حکایت می کند



وز جدائیها شکایت می کند



کز نیستان تا مرا ببریده اند



از نفیرم مردو زن نالیده اند .













منبع: بنياد انديشه اسلامي