بیانیة «جامعة باستان‌شناسی ایران» دربارة رویدادهای اخیر در بافت‌های تاریخی کشور
در هفته‌ای که به یاد دلاوری‌ها، ایستادگی‌ها و رشادت‌ها در جنگ تحمیلی به نام هفتة «دفاع مقدس» نام‌گذاری شده است شاهد رویدادهای تلخی برای میراث فرهنگی کشور بودیم. به‌گونه‌ای ناباورانه و دور از انتظار، بخشی از بافت و آثار تاریخیِ شهرهای شیراز و یزد مورد هجوم قرار گرفت و تخریب شد.
«جامعة باستان‌شناسی ایران» ضمن اعلام مراتب اعتراض و ناخشنودی خود نسبت به این‌گونه رویدادهای تلخ، قانون‌گریز، و قانون‌ستیز که نابودی ارزش‌های معنوی و سرمایه‌های ملّی میهن ما را نشانه گرفته است، خواستار رسیدگی به پروندة مسببان این‌گونه تخریب‌ها است. بی‌شک اگر در گذشته، رسیدگی قضائی به تخریبِ آثار و بناهای تاریخی و یادمانی چون حمام خسروآقا، سرای دلگشا، امامزاده یحیی زواره، امامزاده طزرک و نظایر آن با دقت و سرعت، و مسؤلانه انجام می‌شد، اکنون شاهد وقوع چنین رویدادهای دامنه‌داری نبودیم.
«جامعة باستان‌شناسی ایران» ضمن تأکید بر این‌که تلاش-های سازمان میراث فرهنگی و گردشگری برای پیشگیری از چنین وقایعی کافی نبوده است، بر لزوم مسؤولیت‌پذیری همة مردم، بخصوص همة نهادهای دولتی برای محافظت و صیانت از میراث فرهنگی کشور تأکید میکند. مواجهه و کنش‌هایی که سالیان اخیر در قبال میراث فرهنگی کشور مشاهده می‌شود نه تنها در خور شأن و جایگاه تاریخی و فرهنگی ایران نیست، بلکه با اهداف آرمانی انقلاب اسلامی منافات دارد و چهرة آن را نیز مخدوش میکند؛ به‌ویژه این‌که تخریب بافت-ها، مقابر، مزار‌ها و مشاهدِ تاریخی در پوشش و به نام دین و تشیع صورت می‌گیرد، اما عملاً منجر به نابودی برخی از ارزش‌های اصیل دینی، فرهنگی، مدنی، و معنوی شده است. به عنوان متخصصان و پژوهشگران این حوزه، ضمن توصیه به صاحب‌منصبان و مسؤولان غیرمتخصص -که انتقاد‌ها به این واقعة ناگوار را «بزرگ‌نمایی» دانسته بودند- علاوه بر ضرورتِ توجه کافی و جدی گرفتن نظرات کار‌شناسی متخصصان، تأکید می‌کنیم که استمرار این روند نه تنها منجر به تخریبِ ریشه‌های تاریخی و فرهنگی خواهد شد و روش و منشِ سوداگرانه را جایگزین رفتارهای مدنی، معنوی، و عقلایی خواهد کرد، بلکه در تشخیص و تأمین نیاز‌ها و اقتضائات نسل‌های آینده نیز ناکامی غیرقابل جبرانی به بار خواهد آورد.
به رغم اخبار ناگوارِ شیراز و یزد، می‌بایست به اتفاق امیدوارکننده‌ای که روزهای اخیر برای بخشی از بافت و آثار تاریخی در شهر قزوین رخ داده نیز اشاره کرد. در قزوین در پی چندین دهه تصمیم گیری‌های نادرست و غیراصولی، بافت و آثار تاریخی محدودة خیابان انصاری شرقی در ماه‌های اخیر به طور جدی در معرض نابودی قرار گرفته بود. خوشبختانه تهدید‌ها در این زمینه با هوشیاری و تلاش‌های کار‌شناسان و مسؤولان سازمان میراث فرهنگی و سایر نهادهای مرتبط تا حدودی رفع شده است. در این زمینه، پیگیری مسؤولان سازمان میراث فرهنگی، و بخصوص موضع‌گیری شورای عالی معماری و شهرسازی قابل تحسین و تقدیر است.
«جامعة باستان‌شناسی ایران» ضمن حمایت از اقداماتی که نهادهای مسؤول تاکنون انجام داده‌اند خواستار تداوم این روند برای حفظ و صیانت از آثار این محدوده، به عنوان آثار شاخصی از دوره‌های سلجوقی، ایلخانی، صفوی، و قاجار است. همچنین خواهشمند است که مسئولان و نهادهای تصمیم گیرنده و قانون‌گذار شهر قزوین برای حفظ این سرمایه‌های ملّی در برنامه‌ریزی‌های شهری تجدید نظر نمایند.
مجموعۀ رویدادهای ناخوشایند و خوشایندی که در ارتباط با آثار تاریخی، به‌ویژه بافت‌های تاریخی شهری دیده و شنیده می‌شود، نشان از آن دارد که هرگاه همکاری و تعامل بیشتر، و نزدیکی میان سازمان میراث فرهنگی و سایر نهاد‌ها برقرار شده، شاهد تصمیمات مثبت و خوب مسؤولان شهری به نفع میراث فرهنگی بوده‌ایم که نتیجة آن سرنوشت بهتری برای آثار تاریخی و فرهنگی رقم زده است. بالعکس، هرگاه و هر جا تعامل و همکاری‌ها کم‌رنگ‌تر بوده، شاهد تصمیم‌های ناکارآمد و کار‌شناسی نشدۀ مسؤولان شهری بوده‌ایم که در نهایت آثار تاریخی و فرهنگی قربانی چنین تصمیم‌هایی شده-اند. اخبار ناگوار و ناخوشایند تخریب بافت‌های تاریخی شهری، همچون وقایع اخیر شیراز، نیز متأثر از چنین روند و رویکردی است.
«جامعة باستان‌شناسی ایران» تأکید میکند که سازمان میراث فرهنگی به تنهایی مسؤول حفاظت از مواریث تاریخی و فرهنگی نیست و ضروری است که همة نهاد‌ها و سازمان‌ها، حفظ و صیانت از مواریث فرهنگی و تاریخی کشور را مورد توجه جدی قرار دهند.
علاوه بر این، «جامعة باستان‌شناسی ایران» از سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری می‌خواهد که ضمن رسیدگی عاجل به تخریب‌های اخیر در شهرهای شیراز و یزد، در جهت حفاظت از بافت‌های تاریخی شهری، همکاری‌ها و تعاملات خود را با سایر نهادهای دولتی گسترش و تعمیق ببخشد.
