درباب زندگي شهيدان بسيار نوشته شده و در بازار بزرگ عرضة كتاب به مخاطب اهلش رسيده است؛ اما انگار جايي از كار اشكال دارد كه هنوز آنگونه كه بايد فرهنگ ايثار بين مردم نهادينه نشده است. البته همانگونه كه مي‌دانيم و مي‌دانيد فرهنگ مقوله‌اي نيست كه به‌سادگي و در مدت زمان كوتاه بتواند تاثيرگذار باشد، به‌وي‍ژه در دوره‌اي كه مردم نسبت به آثار مكتوب در مقايسه با آثار بصري از استقبال كمتري نشان مي‌‌دهند، نمي‌شود انتظار داشت كه مردم تنها از راه كتاب با فرهنگ غالب بر ايثارگران دوران دفاع مقدس آشنا شوند اما به هر جهت حركت‌هايي در اين عرصه انجام پذيرفته كه برخي از آن به نوشتن زندگينامه اختصاص دارد بخشي ديگر به نوشتن و نقل خاطره‌ها و گفتگو و بخش مهمتر آن دسته از آثاري است كه به‌شيوة داستاني و رمان جهت انتقال به مخاطب استفاده مي‌شود. در اين گزارش به بخش‌هايي از اين نوع آثار كه بيشتر در غالب داستان و رمان هستند اشاره مي‌شود.
سردار فتح خونين شهر
نام بزرگش بر پيشاني جنگ و آزادي خرمشهر نشسته؛ دلاوري كه با باران نسبت داشت و در همسايگي آسمان بود. حالا امروز درباره او زندگی‌نامه‌ای به شیوه داستانی در حال نگارش است و راضيه تجار نويسندة معاصر نيت كرده این مهم را محقق کند. خودش ميگويد: با بررسي آثار منتشر شده درباره سردار شهيد محمد جهان‌آرا، مقدمات نگارش زندگينامه داستاني اين شهيد را فراهم كردم. راضيه تجار درباره چرايي توجه به زندگي شهيد محمد جهان‌آرا ميگويد: هميشه برايم سوال بود كه چرا اثر مستقلي درباره شهيد جهان‌آرا منتشر نشده است. زيرا من كه دوران جنگ را تجربه كرده‌ام، اطلاعات محدودي درباره وي دارم، پس تكليف جوانان امروز چه خواهد شد؟ با همين انگيزه در بيست‌وسومين نمايشگاه بين‌المللي كتاب تهران، در جست‌وجوي آثاري با موضوع شهيد محمد جهان‌آرا بودم و سپس به مطالعه آن‌ها پرداختم. در اغلب اين آثار، با محوريت خرمشهر و به طور غيرمستقيم به اين شهيد اشاره شده بود. پس از مطالعة اين آثار فعلا در مقدمه راه نگارش درباره اين شهيد قرار دارم. پس از مطالعه منابع مكتوب، براي كسب اطلاعاتي درباره شخصيت و نقش اين شهيد در دوران جنگ تحميلي عراق عليه ايران، با برادر وي و همرزمانش به مصاحبه خواهم پرداخت. با نوشتن زندگينامه وي و دست يافتن به مستندات، كُدهايي براي عبور از اين مرحله و آميختن واقعيت و تخيل و نگارش رمان درباره شهيد جهان‌آرا فراهم مي‌شود.
شهيد محمود كاوه «سردار آفتاب»
اگر روزهاي نخست جنگ را در ياد داشته باشيد آنوقت نام‌هايي از ذهن‌تان مي‌گذرد كه يكي از آن بزرگ مردان بلند نظر «سردار آفتاب» است. اين روزها منصور انوري، نگارش رماني 2 جلدي را درباره زندگي سردار شهيد محمود كاوه (1340 – 1365) با نام موقت «سردار آفتاب» (عنوان جلد اول) در دست دارد. نگارش جلد اول اين اثر به پايان رسيده و مجلد ديگر آن در حال تاليف است. منصور انوري در يكي از گفتگوهايش گفته: حوادث منطقه كردستان، از اوايل سال 1358 تا پايان جنگ تحميلي عراق عليه ايران نيز در اين رمان روايت مي‌شوند. در اين اثر حوادث با تخيل آميخته شده‌اند، اما شخصيت‌‌ها مستند بوده و دستخوش تغيير نشده‌اند مثلاً در اين اثر با تمركز بر زندگي سردار شهيد محمود كاوه، به نقش شهيداني مانند سرداران و اميران، احمد كاظمي، محمد بروجردي، علي اكبر شيرودي و علي صياد شيرازي در كردستان هم پرداخته شده است. بیش از 30 چلد کتاب درباره کردستان و مبارزات رزمندگان از جمله شهید کاوه در آن منطقه منتشر شده که اکثر آن‌ها را مطالعه کردم و می‌شود گفت رمان «سردار آفتاب» مجموعه حوادث کردستان را با محوریت مبارزات شهید کاوه روایت می کند.
وداع در ارتفاعات بازي‌دراز
اين‌بار ادبيات قرار است روايتگر مردي باشد كه همنشين آبي‌هاي آسمان بود و دلش نخواست ديگر به زمين بازگردد. به پاس همت بلند یک بلند پرواز، رماني بر اساس زندگي شهيد علي‌اكبر شيرودي، خلبان هوا‌نيروز ارتش جمهوري اسلامي ايران، به قلم شمسي خسروي نوشته شده است. شمسي خسروي، نويسنده اين رمان، در اين‌باره ميگويد: تا پيش از اين، رماني بر اساس زندگي اين شهيد نوشته نشده بود، از آن‌جهت كه خانواده شهيد شيرودي گفت‌وگويي درباره زندگي اين شهيد انجام نمي‌دادند. اما خوشبختانه اين گفت‌وگوها صورت پذيرفت و اين كتاب 200 صفحه‌اي تمام شد. اين رمان «وداع در ارتفاعات بازي‌دراز» نام دارد و دقيقاً بر مبناي گفته‌هاي همسر، خواهر‌ان و برادران، مادر و همكاران شهيد شيرودي و با نثر رمان و چاشني توصيف نوشته شده است. در پرداخت اين رمان كاملاً به حقايق و گفته‌هاي مصاحبه‌شوندگان پايبند بوده‌ام.
شهيد چمران به روايت شجاعي
سيد مهدي شجاعي را اهالي ادبيات هر يك به آثاري و حرفي مي‌شناسند. ما او را با نيستان و حرف‌هايي مي‌شناسيم كه به دل مي‌نشيند. به نقل از برادر شهيد چمران سيدمهدي شجاعي زندگينامه مفصل و كامل شهيد مصطفي چمران را در دست تهيه دارد تا بتوان از اين مجموعه فيلم‌هاي سينمايي نيز تهيه كرد. از این جهت این زندگی‌نامه را در میان لیست رمان‌ها و داستان‌ها قرار داده‌ایم که نویسنده‌ای نام‌آشنا قرار است این مهم را انجام دهد و همین مساله باعث می‌شود روایت نزدیک به روایت داستان باشد.
اخوی شهید چمران ميگويد: در طول سال‌هاي اخير فيلم، مستند و برنامه‌اي و در خور شأن مصطفي چمران ساخته نشده است و بايد هنرمندان و نويسندگان با توجه به سرمايه‌گذاري و اعتبارات خوبي كه در سال جديد براي وزارت ارشاد مشخص شده است برنامه‌هايي براي شناخت هر چه بيشتر شهيد مصطفي چمران به نسل كنوني جامعه انجام دهند.
ضيافتِ شهيد ابراهيم محبوب
شمسي خسروي اینبار مجموعه داستاني «ضيافت» را بر اساس زندگي سردار شهيد ابراهيم محبوب نوشته است.
شمسي خسروي، ميگويد: سردار شهيد ابراهيم محبوب، فرمانده گردان حزب‌الله خراسان در دوران دفاع‌مقدس و مشهور به «ابو ادريس» بوده است. كتاب «ضيافت»، در ادامه مجموعه داستان‌‌هاي زندگي سرداران شهيد دفاع‌مقدس نوشته شده و شامل 9 داستان با عناوين؛ ضيافت، بوسه بر خون، سخنراني فرمانده، سقا، اعتراف، يك لحظه به دل درشو، مي‌نماند در جهان يك تار موي، محبوب و ابو ادريس است. ابراهيم محبوب، علاقه خاصي به مباحث فلسفي و اشعار عرفاني داشته است. اين توجه تا جايي پيش رفته كه در جلسات توجيهي جنگ از اشعار عرفانی و ديد فلسفي خود در فرماندهي جنگ نيز استفاده می كرده است. حدود 600 صفحه، از ميان دست‌نوشته‌ها و متن گفت‌وگو با خانواده و همرزمان شهيد ابراهيم محبوب گردآوري شد كه براساس آن‌ها، كتاب «ضيافت» را نوشتم.
«کتاب زندگی» شهید مهدی رجب‌بیگی
مولف ميگويد: با بررسی آثاری که درباره شهدا منتشر شده، لیستی از افراد گمنامی که کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند، تهیه کردم که رجب‌بیگی، در ابتدای این لیست قرار داشت و برای نوشتن رمانی بر اساس زندگی وی مصمم شدم. رمان «کتاب زندگی» با اين هدف و با محوریت معرفي زندگی و شخصيت شهید مهدی رجب‌بیگی، از بنیانگذاران جهاد سازندگی، توسط اصغر استاد حسن معمار نوشته شده است. اصغر استاد حسن معمار ميگويد: مهدی رجب‌بیگی، از بنیانگذاران جهادسازندگی، سخنگوی دانشجویان مسلمان پیرو خط امام خمینی (ره)، نویسنده و شاعر بود که رمان «کتاب زندگی»، بر اساس زندگی وی نوشته شده است. نگارش رمان «کتاب زندگی» با شیوه من راوی و براساس مصاحبه با خانواده و دوستان شهید رجب‌بیگی و بررسی یکی از آثار این شهید با عنوان «می‌‌رویم تا خط امام بماند»، صورت گرفته است. مهدی رجب بیگی، سال 1336 در شهر دامغان به دنیا آمد و از سال 1354 در رشته مهندسی راه و ساختمان دانشگاه تهران به تحصیل پرداخت. در فعالیت‌های دانشجویی شرکت موثر و فعال داشت و از دانشجویان پیرو خط امام(ره) در جریان تسخیر لانه جاسوسی (سفارت) آمریکا به شمار می‌آمد. وی در روز پنجم مهرماه سال 1359، در خیابان برادران مظفر جنوبی (صبای جنوبی)، توسط عناصر ضدانقلاب و بر اثر اصابت چندین گلوله اسلحه کمری به شهادت رسید.
روایت زندگی‌نامه «شهید احمد کاظمی»
یحیی نیازی در این کتاب به عنوان اولین مجلد از مجموعه «سرداران»، به روایتی داستانی از زندگی شهید کاظمی از تولد تا شهادت او پرداخته است. مبارزات انقلابی، عزیمت به کردستان و لبنان، حضور در شمال غرب کشور و ایجاد امنیت در آن منطقه و فرماندهی نیروهای هوایی و زمینی سپاه پاسداران، از جمله دوره‌های بازگو شده زندگی این شهید در این اثر محسوب می‌شود. همچنین مجموعه «سرداران»، زندگی‌نامه‌های داستانی فرماندهان شهید دفاع مقدس را روایت می‌کند.
گزارش: امیرحسین مُکاریانی
