فرخ کاظمی- مدتی است هر ساله باستان‌شناسان در گردهمایی که از طرف پژوهشکده باستانشناسی برگزار می‌شود گرد هم می‌آیند تا صرفا دیدار‌ها تازه شود و همکاران و هم دانشگاهی‌های سابق یاد ایام و خاطرات تحصیل یا حفاری را تازه کرده و اگر در طی سال فعالیتی هم در این زمینه انجام شده را نیز رصد نمایند.

در پسندیده بودن کار نیک برگزار کنندگان این همایش‌ها و گردهمایی‌ها هیچ شکی نیست اما چیزی که همواره ثابت و منفعل است نداشتن دستاوردی جهت اشتغال و یا امنیت شغلی و یا کسب وجهه در جامعه بین المللی برای خیل فراوان فارغ التحصیلان علاقه‌مند به این رشته خوش آب و رنگ است که جملگی از وضعیت شغلی نامناسب غیر مرتبط برخوردارند.

عمق بیکاری در این رشته از سطح لیسانس به فوق لیسانس و دکترا رسیده است. و همچنان جذب دانشجو در این رشته مهجور و رنجور از طرف دانشگاه‌های وزارت علوم و دانشگاه آزاد و موسسات غیر انتفاعی ادامه دارد. و هیچ نظارتی از طرف سازمان میراث فرهنگی که در ‌‌نهایت مقصد این همه فارغ التحصیل است بر جذب و کمیت و کیفیت این افراد در دانشگاه‌ها وجود ندارد. و انفعالی معنا دار از طرف سازمان میراث فرهنگی در خصوص باستان‌شناسی در ایران و بی‌تعادلی در جذب دانشجو باستان‌شناسی در دانشگاه‌ها و ایجاد اشتغال در سازمان میراث وجود دارد.

این خود یک طرف ماجرا است و طرف دیگر نظارت نداشتن پژوهشکده باستان‌شناسی و ترتیب ندادن چارچوب و سازو کاری جهت جذب نیرو در استان‌ها که باعث جذب ناعادلانه و نابرابر بدون در نظر گرفتن سابقه تحصیلی و مقالات و پژوهشهای افراد در اکثر استان‌ها شده است و جا را برای رابطه و واسطه و سفارش باز گذاشته است.

از سویی دیگر طبق بخشنامه جدید معاون سازمان به استان‌ها معاونین ادارات کل، صرفا باید از رشته‌های معماری و مرمت باشند! که این خود نشان از تبعیض معنا دار در این سازمان دارد که نه تنها باستان‌شناسان در سطح جامعه با سختی یافتن شغل و امرار معاش و مسائل دیگر گریبان گیرند بلکه در مرحله بعدی در خود سازمان هم دچار تبعیض و نابرابری هستند در صورتی که اگر سابقه تشکیل این سازمان را بررسی کنیم اساس و شاکله تشکیل این سازمان اداره کل باستان‌شناسی در قبل از انقلاب بوده است.

و یا معضل دیگر انحصاری بودن دریافت مجوز بررسی و کاوش و ساماندهی و... در سازمان است که سالهاست در دست یک عده خاص هست . همچنین عدم نظارت بر صدور مجوز جهت کار میدانی برای استان‌ها و توجه نکردن به این مسئله که آیا مجوز این کاوش و یا بررسی و... برای فلان استان موضوعیتی دارد؟ اگر دارد اهداف آن چیست؟ آیا گزارشات و ارائه مطالب و یافته‌ها به خوبی انجام می‌گیرد؟ آیا اصلا ارائه گزارش علمی در توان نیروهای آن استان که بر اساس رابطه و سفارش و بدون نظارت جذب شده‌اند وجود دارد؟ آیا پژوهشکده مبادرت به برگزاری کلاسهای دانش افزایی و آشنایی باستان‌شناسان با روشهای نوین این رشته وتکنولوژی که نقش بسزایی امروزه در این رشته دارد می‌نماید؟ آیا باستان‌شناسی ایران با جامعه جهانی در ارتباط است و نقشی در آن دارد یا همچنان سنتی است؟

این‌ها گوشه‌ای از مشکلات صنف باستان‌شناسان است که به چند دسته تقسیم شده‌اند: یک عده صرفا در دانشگاه‌ها دنبال مدرک هستند. یک عده مدرک گرفته و بیکار. یک عده به هر روشی جذب سازمان شده‌اند. یک عده جذب شده ولی فاقد امنیت شغلی هستند. یک عده به درجه استادی دانشگاه‌های غیر انتفاعی و حق‌التدریس دانشگاه آزاد رسیده‌اند و وارد چرخه تولید باستانشانسان بیکار جدید شده‌اند یک عده دلسرد و بی‌تفاوت جذب شغل‌های غیر مرتبط با رشته خود شده‌اند و....

برگزاری همایش باستان‌شناسان صرفا جهت نمایش و ارائه یک عده خاص چه دستاوردی برای جامعه باستان‌شناسان دارد؟ البته برگزاری این همایش پسندیده است اما به شرطی که هر ساله دستاوردی جدید برای این جامعه داشته باشد. نه صرفا دیدار تازه کردن و یادی از دوران دور یا نزدیک برای یک عده.

این همایش صرفا برای باستانشناسانی است که یا در سازمان میراث مشغول کار هستند و یا با برخورداری از امنیت مالی مشغول ادامه تحصیل در مقاطع تکمیلی هستند و یا تازه در دوران تحصیل کار‌شناسی هستند و هنوز از بعد از فارغ‌التحصیلی و معضلات این موضوع بی‌اطلاع‌اند. آیا کل جامعه باستان‌شناسی ایران همین عده هستند؟ انصافا عده باستان‌شناسان شاغل در میراث فرهنگی بیشتر است یا باستان‌شناسان بیکار؟ عده باستان‌شناسان دانشجو و یا فارغ التحصیل بیکار بیشتر است یا افراد شاغل؟

وزارت علوم و دانشگاه آزاد و موسسات غیر انتفاعی که وظیفه خود را آموزش و نه ایجاد اشتغال می‌دانند، اساتید و دست اندرکاران هم که وجهه خود را برای بیان مشکلات جامعه باستانشاسی به خطر نمی‌اندازند. سازمان میراث فرهنگی نیز که در مقابل باستانشناسان سکوت اختیار کرده است، هیچ نهادی هم برای جذب این افراد و حمایت از آنها وجود ندارد. می‌ماند جرقه‌ای و شرری از طرف برخی اساتید که خود زخم خورده این قضایا هستند و یا افرادی که با وجود سال‌ها بیکاری و ضربه خوردن از این رشته تحصیلی همچنان علاقه‌مند و عاشق این رشته و خواهان فعالیت در رشته مرتبط خود هستند که این جرقه‌ها هم هرگز به چشم مسئولان نمی‌آید.

حال همایش باستان‌شناسی ایران برای چه افرادی برگزار می‌شود خود این افراد باید پاسخ گو باشند و مسئولان برگزار کننده. دستاورد این همایش برای جامعه باستان‌شناسی چیست؟ کسی پاسخ گو نیست آیا صرفا توصیف یکسری اشیا مکشوفه مثل طول و عرض و... باستان‌شناسی علمی است؟ جامعه باستان‌شناسی ایران تبدیل به ماشین تولید انبوه لقب و مدرک شده است مهندس! دکتر! فوق لیسانس! و استاد! و... اما جالب اینکه باستان‌شناسی ایران هیچ رتبه‌ای در جایگاه علمی این رشته در جهان ندارد. و از بسیاری از کشورهای همسایه نیز حتی عقب‌تر است. این جامعه در سال چند مقاله، کتاب و گزارش که در سطح جامعه علمی بین المللی مورد توجه قرار گیرد، تولید می‌کند؟ آن عده معدود اساتید هم که دارای وجه‌ای علمی هستند خانه نشین شده و افرادی با واسطه و رابطه جایگزین آن‌ها شده‌اند. 

در این بین دستاورد این همایش و پژوهشکده و باستان‌شناسان در سازمان و اساتید محترم دانشگاه‌ها در ایران چیست؟ چرا مرجع تقریبا تمام کارهای علمی این رشته در ایران همچنان غربی‌ها هستند؟! چرا هنوز نتوانسته‌ایم با جامعه علمی کشور‌ها همجوار که دارای اشتراکات فرهنگی هستیم ارتباط برقرار کنیم؟ البته وجود اختلاف در بین بزرگان این رشته هرگز قابل کتمان نیست و همواره نمایان بوده است و دلیل اصلی آن عدم ارتباط با جامعه علمی جهانی است تا سره از ناسره خود در محک جامعه علمی جهانی مشخص شود. 

در این بین تنها امید من انجمن نو پای باستانشناسی ایران است که اساتید محترم و بزرگواری بانی آن بوده و در این مدت کوتاه عکس العمل‌های نسبتا خوبی به وقایع مرتبط با این رشته نشان داده‌اند. اما اینجانب همچنان بر این موضوع و باور خود که سالهاست به آن معتقدم پافشاری می‌کنم و آن ارتقا پژوهشکده به یکی از معاونتهای سازمان و داشتن اهرم اجرایی ابتدا در سازمان میراث و سپس در بین سایر ادارات است. 

و دیگر محدود شدن جذب دانشجو در این رشته با هماهنگی بین سازمان میراث فرهنگی، وزارت علوم و سایر دانشگاه‌ها است. 

همچنین ایجاد تشکل صنفی برای این رشته جهت پیگیری معضلات فارغ التحصیلان و شاغلان این رشته. 

درپایان امیدوارم در فاصله برگزاری تا همایش بعدی این مسائل مطروح و دغدغه تمام جامعه باستان‌شناسی ایران در نظر گرفته شود و صرفا به یکسری مسائل خاص توجه نشود.
فارغ‌التحصیل باستان‌شناسی