به گزارش هنرنیوز ، سیزدهمین نشست تحلیلی «سینما؛ گفتمان فرهنگی» با موضوع «بررسی زبان فارسی در تولیدات سینما و تلویزیون» با حضور: عليرضا رئيسيان كارگردان، مهدی سجاده‌چی فیلمنامه نویس، دکترمهدی صالحی دبیرانجمن فرهنگی‌آموزشی ویرایش و درست‌نویسی، كورش علیانی دانش آموخته زبان شناسي، دکترحسن نورانی استاد دانشگاه، ناصر فیض نویسنده، شاعر و مسئول دفتر طنز حوزه هنری، عباس کریمی عباسي كارشناس ادبيات و سينما و یزدان عشیری مدیر روابط عمومی و امور محافل حوزه هنری در حوزه هنری برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی سازمان سینمایی حوزه هنری، یزدان عشیری، طی مقدمه‌ای در آغاز این نشست گفت: بی‌تفاوتی نسبت به زبان فارسی و چگونگی کاربرد آن در سینما و تلویزیون موضوعی است که بسیاری از زبان شناسان و اساتید حوزه زبان و ادبیان فارسی را به واکنش واداشته و در این رابطه، حتی، رهبری انقلاب هم، در دیدار با شاعران و نویسندگان بر این مهم بسیار تاکید داشته است.
تبدیل زبان گذشته به امروز تجربه جدیدی در سینما
در این نشست تحلیلی عليرضا رئيسيان كارگردان سینما و تلویزیون در خصوص نقش سینما در معرفی زبان و ادبیات مرسوم به مردم گفت: سينما قادر به معرفي ادبيات و زبان اصلي مردم است ولي بايد كارگردان جسوري براي اين كار وجود داشته باشد چرا كه نه منتقدين از دانش و درك اين قضيه برخوردارند در حاليكه مخاطبين از لحاظ دريافت حسي، مفهوم را مي‌پذيرند و نه مديران جدي اي در اين زمينه داريم.
وی اذعان داشت: سريال «بازي تاج و تخت» پربيننده‌ترين سريال تاريخ جهان شد در حاليكه پايه و اساس آن ادبيات كلاسيك انگلستان است. بنابراين هيچ يك از آدم‌هاي جهان ادبيات امروز را درك نمي‌كنند ولي از آن لذت مي‌برند. مهم آن است كه شما چيزي را ارئه دهيد كه مخاطب از آن لذت ببرد برای نمونه اژدها و آتش دهانش تلفيقي از فرهنگ ايران و چين است كه در اين فيلم به وضوح ديده مي‌شود. اقتباس از ديگر فرهنگ‌ها، براي كشورهايي نظير انگلستان اهميت داشته و هنر محسوب می‌شود. ما در همه جاي دنيا شكسپير مي‌خوانيم. راجع به مختصات روح انساني حرف زدن هميشه ثابت و لازم است.
رئيسيان به روز كردن اتفاقات را امری درست می‌داند و اظهار داشت: من از ١٧ سال پيش به دنبال امكان امروزي كردن نشانه‌ها و معادلات ادبيات كلاسيك ايران بوده‌ام. اين اتفاق براي من علاقه است در حاليكه نه زبان شناس و نه فرهنگ شناس هستم. ادبيات ما مي‌تواند قصه ساز براي سينما و تلويزيون باشد بنابراین ما قصه را تفكيك كرده و به وجود مي‌آوريم. اساسا آن چيزي كه ممكن است در هر دوره‌اي از زماني نتيجه بخش باشد، بايد معادل سازي شود بنابراين آن چيزي را كه احساس شود در گذشته نسبت آن علاقه وجود دارد، مي‌تواند در قالب امروزي مطرح شود اين اقدام هيچ اشكالي ندارد. با وجود گذشت زمان همچنان امثال سعدي كارايي‌هاي مهمي در جامعه امروز دارد.
وی عنوان کرد: علاقه مردم به سینما همیشه وجود داشته است اما در برهه‌ای از زمان، با دراز شدن پای سینما از گلیم اش، منجر به ورود افراد بی‌صلاحیت به عرصه سینما شده و این امر در میزان علاقه مندی مردم به دیدن فیلم‌ها نیز تاثیر گذاشته است. بنده به عنوان کارگردان سعی کرده‌ام در آثار خود، نگاه به ادبیات و زبان فارسی گذشته را با زبان امروزی بیان کنم و نشانه‌ها و مفاهیم گذشته را در قالب داستان‌هایی جذاب برای مخاطب متوسط به نمایش بگذارم. این تجربه برای من بسیار برآیند جالبی داشته است و معتقدم که ادامه این روند تقریبا غیر ممکن است، چرا که با هزینه‌های بالا همراه بوده و به کارگردانی پوست کلفت نیاز دارد.
نگاه انساني آثار ادبي ما براي فيلمسازان غير ايراني نيز حائز اهميت بوده و حتي در مواردي استفاده مي شود. من در فيلم آخرم «مرد بدون سايه» به اين نتيجه رسيده‌ام كه امكان معدل سازي يك قصه نظامي و تاريخي وجود دارد و بهره مندي از اين نظريه بسيار نتيجه بخش و جالب بوده است.
مديران تلویزیون در ٤٠ ساله اخير با الگويي مشخص، صحبت مي‌كنند
مهدی سجاده چی فیلمنامه نویس درباره سینما و ارتباط آن با ادبيات و سينما گفت: از نظر بنده نيت، قصد و غرضي براي سقوط زبان فارسي در سينما و تلويزيون وجود ندارد و این ناهماهنگی‌ها تحت تاثیر شرايط و جبر موجود شکل گرفته است. در گذشته كتب زيادي درباره ايراني‌ها به نگارش درآمده است و ما امروز با برخي از اين انديشه‌ها موافق و با برخي ديگر مخالف هستيم.
وی افزود: حقایقی در تاریخ ایرانیان وجود دارد که در هيچ كتابي گفته نشده و ما به تدريج آن را كشف مي‌كنيم. بخشی از اين واقعیت‌ها فرهنگ نگاه و سلوك مردمي بوده است كه هرگز در دوران قبل و يا بعد از اسلام ديده نشده‌اند. ساختار اجتماعي- سياسي اي كه در كشور ما حاكم است در دوران بروز و ظهور اسلام و تقيد به دين، توده‌هاي بسياري از مردم را ناديده گرفته است. در این بین بسياري از افراد معتقدند كه اصولا دين بخش زيادي از مردم در دوران قبل از اسلام، مشخص نيست و این اطلاعات تنها به واسطه ترجمه‌هايي از طبقات فرادست و مكاتبات درباري به دست آمده است و اطلاعات واضحي از تفكرات مردم وجود ندارد. برخي نيز معتقد هستند كه بسياري از مردم از اصلا انديشه واضح و مشخصي نداشته‌اند.
سجاده‌چی یادآور شد: بعد از انقلاب ما انديشه‌اي مبتني بر تغيير ساختارهاي اجتماعي نداشته‌ایم اما هركسي هم كه دچار تغيير طبقات و گروه‌هاي اجتماعي شده است به نوعي مقررات قشر متعلق به خود را رعايت كرده است و با همان ادبيات صحبت می‌کند براي مثال ما مي‌توانيم نگاهي به مديران راديو و تلويزيون بياندازيم تا به اين نتيجه برسيم كه مديران در طول ٤٠ سال اخير با وجود تفاوت‌هاي شخصي و دامنه لغات متعدد، همانند الگويي مشخص، صحبت مي‌كنند.
این فیلمنامه نویس در خصوص مخاطب حرفه‌ای سینما گفت: اينكه چه فيلمي براي ما پسند و يا ناپسند باشد سليقه‌اي است. سليقه بصري و درك و فهم فيلم هم كاري آموزشي است و نبايد انتظار داشت مخاطب در هر نقطه دنيا به يك اندازه از فيلم استقبال كند. ما مخاطبان حرفه‌اي و آموزش ديده‌اي داريم كه در مواجهه با فيلم‌ها سرش كلاه نمي‌رود. برخي افراد نيز درباره فيلم‌ها دغدغه مند هستند و با فكر جلو مي‌روند. اين افراد نيز سليقه خاصي در انتخاب فيلم‌ها دارند و متوجه پيشرفت و يا پسرفت فيلم بر اساس ادعاهاي اوليه فيلمساز مي‌شوند. قانون ازلي و ابدي يك فيلم آن است كه خوب از آب در آمده است يا خير. ادبيات كهن ما يكبار مورد ترجمه قرار گرفته است يعني گزارش‌هايي از تجربه زيستي و عرفاني شاعر که در قالب كلمات ترجمه شده است بنابراين تبديل اين ترجمه‌ها به فيلمنامه مجدد نياز به ترجمه‌اي ديگر دارد و كه جز با نبوغ، خلاقيت و اشتباهات مكرر ممكن نمي‌شود.
نگران نابودی زبان فارسی نباشیم
در ادامه ناصر فیض نویسنده، شاعر و مسئول دفتر طنز حوزه هنری، نگرانی نسبت به ازبین رفتن زبان و ادبیات فارسی را بی‌مورد اعلام کرد و گفت: ورود واژه‌های جدید به زبان فارسی و بعضا واژه‌های غریبه، نگرانی‌های را نسبت به از بین رفتن زبان فارسی برای برخی افراد ایجاد کرده است در حالی که به نظر بنده نگرانی‌ای در این زمینه وجود ندارد چرا که تاثیرپذیری زبان فارسی از دیگر زبان‌ها اتفاقی عادی است.
وی افزود: در تاریخ زبان فارسی کشور ما اصلاحات و واژه‌های زیادی وجود دارد که بنا به دلایلی نامعلوم، مورد استفاده قرار نمی‌گیرد بنابراین عدم استفاده از واژه‌های جدید، به معنای کمبود لغات و بی‌تحرکی زبان ما نیست. در این میان حتی نیازی به تلاش زبان شناسان نیست و مردم خود جهت و معنای واقعی واژه‌ها را پیدا می‌کنند. در معرفی و شناساندن معنا و کاربرد واژه‌ها از ابتدا اشتباه و کم کاری شده و دیگر قادر نیستیم با برگزاري کلاس و نشست‌های مختلف نسبت به این اصلاحات اشتباه رایج در بین مردم اقدام کنیم.در واقع مشکل اصلی در جایگزین کردن واژه‌ها به جای لغت اصلی در زبان فارسی است. زبان شناسان باید نسبت به معرفی لغات در جای درست و معنای واقعی خود به موقع عمل کنند.
فیض درباره لزوم نظارت بر روند استفاده از زبان و ادبیات فارسی دربرنامه‌های تلویزیونی خاطرنشان کرد: سینما و تلویزیون محفلی برای گسترش زبان است اما به تنهایی نمی‌تواند منجر به معرفی و ارائه مناسب آن باشد. این در حالی است که هر اقدامی در کشور، متولی مختص به خود را دارد.غلط خوانی اشعار حافظ و سعدی و غیره یکی از اشتباهات رایج در این عرصه است که بنابر سلیقه‌های شخصی نسبت به آن نظر داده می‌شود در حالی که برای جلوگیری از این اشتباهات نیاز به شورای نظارت برای درست خوانی داریم تا از ظرفیت‌های به نحو مناسب و کارشناسانه‌اي استفاده شود.
بی‌توجه به استفاده شایسته از مخزن ادبیات
در ادامه مراسم عباس کریمی عباسي كارشناس ادبيات و سينما، ضمن تاکید بر بهره مندی مفید از زبان و ادبیات فارسی و به روز رسانی آن در فضای فرهنگی امروز خاطر نشان کرد: زبان و ادبیات فارسی مخزن بزرگ و گنجینه ارزشمندی ازمولانا و سعدی و غیره است که متاسفانه تا چهل سالگی انقلاب از این بستر به خوبی استفاده نشده است. ایران در حوزه زبان و ادبیات فارسی از بهترین منابع برخوردار بوده اما عدم شناخت مخاطب نسبت به محتوای آن توزیع زبان و ادبیات فارسی را با مشکل جدی روبرو کرده است. در این میان بی‌توجه به استفاده شایسته از مخزن ادبیات به این مشکلات دامن می‌زند.
کریمی عباسي ذات ادبیات را درونی دانست و اذعان داشت: مخاطب ادبی به واسطه ریشه‌های ادبی نیز درون‌گرا است بنابراین ساختار ادبیات با ساختار فیلمسازی تفاوت چندانی دارد. این وجهه تشابه معیاری اصولی برای تولید محتوا در عرصه سینما و تلویزیون است اما تطابق ادبیات با ساختار سینما و تلویزیون خود نیاز به مهارت دارد. زبان فارسی از پتانسیل و ظرفیت‌های زیادی برخوردار است اما کسب آن آسان نبوده و باید بدانیم از این ظرفیت در تولیدات سینمایی و تلویزیونی چگونه استفاده کنیم.
وی ادامه داد: سالانه 19 هزار واژه به زبان انگلیسی اضافه و در فرهنگ آکسفورد لحاظ می‌شود در حالی که با کمی مقایسه سالانه به تفاوت واژگان در آن پی می‌بریم اما متاسفانه در به روز رسانی و افزایش دامنه لغات زبان فارسی در بی‌توجهی به سر برده و بنابر دلایلی بخشی از زبان مغفول مانده است در حالیکه می‌شود از آن به نحو احسن بهره برد.
این كارشناس ادبيات و سينما عدم وجود سواد رسانه‌ای را عاملی برای استفاده غلط ازوسایل ارتباط جمعی نظیر تلویزیون معرفی کرد و بسیاری از مشکلات مربوط به ادبیات و زبان فارسی را از آن دانست.
نگاه بسته به کارکردهای زبان، بن بستی برای سینمای ایران
كورش علیانی دانش آموخته زبان شناسي یکی دیگر از میهمانان این نشست تحلیلی بوده که در واکنش به کریمی عباسی نسبت به تشابه زبان و ادبیات فارسی گفت: برخلاف نظر کریمی عباسی، زبان فارسی با ادبیات تفاوت بسیاری دارد. در واقع ما زبان و ادبیات سینما را نمی‌دانیم به همین دلیل در بن بست‌های تولیدات سینمایی و تلویزیونی مانده‌ایم و کاسه چه کنم به دست گرفته‌ایم. کاملا واضح است که قواعد کار علمی در حوزه زبان را نمی‌شناسیم. ما مدام دلواپس هستیم و می‌گوییم زبان فارسی در خطر است اما من نمی‌دانم چه کسی گفته است که زبان فارسی در خطر است؟ در حالی که براساس بررسی یونسکو زبان در خطر 9 فاکتور دارد که حتی در یک معیارش هم از سطح بالای 5 هم پایین‌تر نیستیم.
وی افزود: گنجینه زبان فارسی منوط به دیوان حافظ و مولانا و غیره نیست. ما نمی‌توانیم از اشعار مولانا موضوعاتی نظیر کودکان کار را استخراج کنیم چرا که این افراد در زمان دیگری زندگی کرده‌اند و با مسائل و مشکلات امروز سنخیتی ندارند.
علیانی با طرح سوال هويت سازي سينما، چقدر در تشكيل و تاكيد هويت ايراني تاثير داشته است؟ اذعان داشت: هيچوقت پژوهش سازي خوبی در این حوزه صورت نگرفته و تنها به دنبال جایگاه واژه‌ها بوده‌ایم این در حالی است که متودولوژي آن در آثار خارجي به وضوح دیده می‌شود. واژه جزو بي‌اهميت‌ترين و كم اثرترين بخش‌هاي يك زبان است اما عدم تفكيك بين لغات و مفهوم منجر به با اهميت نشان دادن واژه در زبان شده است. گستردگي به لحاظ تعداد واژه‌ها از ديگر تصوراتي است كه اهميتي ندارد. چرا كه تعداد واژه‌هايي كه به مفاهيم منفك از هم توجه مي‌كند، حائز اهمیت است. در این میان كارآمدي زبان در چارچوب توجه به تعداد واژه‌هاي بالا، بينشي اشتباه است. اساسا تعداد كلمات نمي‌تواند معياري براي كاربرد زبان باشد.گاهي تغيير در لحن، نياز فرد را تامين كرده و مانع از استفاده تعداد زيادي از واژه‌ها مي‌شود.
وی استفاده مكرر و بهره مندي مردم از برخي زبان‌ها را عامل ماندگاري زبان معرفي كرد و خاطر نشان كرد: در زمان ورود اسلام به ايران، دو زبان پهلوي و دري وجود داشته است اما ترويج زبان دري و استفاده از آن منجر به فراموشي تدريجي زبان پهلوي شده است بنابراين نهايتا زباني را كه مردم استفاده مي‌كنند باقي مي‌ماند و حساسيت درتاثير پذيري از زبانهاي ديگر كاملا بي‌مورد است.
این زبان شناس ادعا کرد: در جهان قصه زياد نیست و ما مدام قصه‌ها را براي هم تعريف مي‌كنيم اصولا قصه‌ها ادبيات نيستند و ما هر چقدر به وجه زباني و ادبياتي آن بپردازيم پرت‌تر مي‌شويم ما هرچقدر جلسه سعدي خواني بگذاريم و امير ارسلان نامدار بخوانيم از آن چيزي در نمي‌آوريم. ما بايد به دنبال رابطه مابين زبان فارسي و سينما باشيم در اين راستا هرچقدر متني‌تر به موضوع نگاه شود در اين ارتباط ناموفق‌تر خواهيم بود. فيلم‌هايی نظیر رستم و سهراب با تمام ارزشمندي شان، با موفقيت روبرو نشد چرا كه نگاه متني به موضوع داشته‌ایم.
وی یادآور شد: صرفا دو راه براي تبديل روايت‌هاي بنيادين به داستان وجود دارد كه در وهله اول توجه به تصوير است كه از طريق سينما ممكن مي‌شود و تاريخ سينما را مي‌سازد. مخاطب سينما مردم كف خيابان هستند كه با سازندگان سينما تفاوت دارند. آنچه كه تا به امروز از منظر زيبايي شناختي وجود دارد، هميشه به پيشينه زبان فارسي نگاه كرده است در حالیکه در قرن ٢١ نمي توان معيار سنجش افراد را صحيح خواني غزل و اشعار گذشتگان دانست.
زبان، ابزاری برای بقای کشورها در جنگ / بی‌احساسی، زبان فارسی را نابود می‌کند
حسن نورانی، استاد دانشگاه از ديگر ميهمانان اين مراسم بود كه بررسي جايگاه زبان و ادبيات فارسي در توليدات سينما و تلويزيون را منوط به بازنگري سير تاريخ عملكرد اين رسانه‌ها دانست و اذعان داشت: ریشه‌یابی مشکلات ادبیات در تولیدات را باید از دوران مدرسه شروع و و تا به امروز بررسي كنيم. برنامه‌ها و فیلم‌های تلویزیون و سینما در دوران کودکی ما با محتوای امروز این رسانه‌ها تفاوت مشهودی پیدا کرده است این در حالي است که در گذشته شاهد تولید آثار فاخری در تلویزیون بوده و نوع گویش و دیالوگ‌ها به نحوی ادبی و اصولی مطرح می‌شد و تاجایی پیش می‌رفت که زبان عامه مردم را نیز تحت تاثیر قرار داده است. اینکه فردوسی و یا حافظ و سعدی متعلق به گذشته‌های دور هستند، بحثی بی‌نتیجه و همیشگی بوده و در طرفداری و تکذیب آن هم همیشه دچار زیاده روی شده‌ایم. نسل امروز ما از لحاظ زبانی کاملا بی‌سواد است و از قدرت درک معنای واژه‌ها و درک زمانی نیز عقب مانده است.
وي يادآور شد: طی چند دهه گذشته رسانه بر مردم تاثیرات بسیاری گذاشته است اما تغییر ذائقه و بی‌سلیقگی در این عرصه منجر به تولید آثار سطح پایین و تمسخر شد. ناگفته نماند كه زبان فارسی گستردگی بسیاری دارد كه بخشی از آن متعلق به کشور افغانستان است. زبان فارسی رایج در ایران تا حدی دستخوش تغییر و دگرگونی قرار گرفته که در کشور افغانستان به منظور جلوگيري از تاثير زبان ما اقدام به تصويب مصوبه‌ای برای مقابله با زبان فارسی رایج در ایران كرده و با آن مبارزه می‌كنند در اين ميان تحت تاثیر قرار گرفتن معلمان مدارس نسبت به گويش دانش آموزان و مواجهه با ذائقه‌های شکل نگرفته، ادبیات قشر فرهنگی و آموزشی را نیز متحول کرده است که این اتفاق براي زبان و ادبيات كهن ما بسیار نگران کننده است.
اين استاد دانشگاه ضعيف شدن علوم انساني در عرصه دانشگاهي و صحن عمومي جامعه را ضربه به هويت عمومي معرفي كرد و گفت: بي‌توجهي فرزندان به ادبيات و ترويج گفتمان محاوره در فضاي مجازي، پديده‌اي همگاني است كه در همه كشورها مشكل ساز شده اما بي‌احساسي فرهنگي نسبت به پارامترهاي فرهنگي يك كشور مهم‌تر از آن بوده و پیامدهایی جبران ناشدنی به دنبال دارد. ما بايد به تاريخ زبان فارسي برگرديم و اين بازگشت تا حدي مي‌تواند كارساز شود كه بتوانيم به پختگي افراد در زبان برسيم.
بی‌توجهی به زبان فارسی به ضرر حاکمیت تمام می‌شود
مهدی صالحی دبیر انجمن فرهنگی آموزشی ویرایش و درست‌نویسی، از دیگر میهمانان این مراسم بود که درباره وظیفه ویراستاران در حوزه زبان و ادبیات فارسی گفت: در دوره‌ای از زمان ما را پلیس زبان می‌دانستند و در موسسه ویراستاران با قدمت ده ساله سعی شده است نسبت به این اقدام خودداری کرده و مرزهایی برای ادبیات و زبان شناسی و مبناهایی برای کمک به این عرصه را در نظر گیریم که در نهایت موسسه ویراستاران به انجمن ویراستاران تبدیل شد. در این میان توجه به زوایای پنهان و مغفول زبان فارسی و ادبیات به عنوان هدف این انجمن قرار گرفت.
وی افزود: مباحث مربوط به اهمیت زبان فارسی در سینما از جمله اقداماتی است که طی سه سال گذشته در انجمن مورد بررسی قرار گرفته در این میان توجه به زبان و نه صرفا ادبیات از اهمیت بالایی برخوردار شده است. پیشنهاد ما به جشنواره فیلم فجر اعطای جایزه زبان فارسی و تجلی آن در فیلم‌ها بوده است تا به ظرفیت‌های زبان متناسب با موضوع فیلم و شیوه‌ی کارگردانی و فیلم نامه آن توجه بیشتری شود. ما به دنبال تربیت افراد همانند شاخص‌هایی چون علی حاتمی نیستیم بلکه به دنبال دستیابی به نحوه استفاده از زبان فارسی در حال حاضر هستیم وطرح این سوال که آیا از همه‌ی ظرفیت‌های زبان فارسی استفاده می‌شود یا خیر؟ این روند علاوه بر فیلم‌های داستانی در فیلم‌های مستند نیز صورت گرفته است و تا کنون ۳۰۰ فیلم مستند توسط کار گروه مورد بررسی قرار گرفته تا خطاهایی نظیر زیرنویس و عدم تطابق آن با مفهوم مورد نظر اصلاح شود که این امر هیچ ارتباطی به حتی زبان فارسی و ادبیات رایج ندارد.
صالحي مشکل اصلی زبان و ادبیات فارسی را عدم وجود جايگاه و پژوهشگاهي براي سنجش ارزش زبان اعلام کرد و یادآور شد: فرهنگ و ديگر جنبه‌هاي كشور ما به زبان فارسي بي‌اعتنا است و اين منجر به ضرر در عرصه‌هاي اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و غيره شده است اين درحالي است كه اين ضررها صرفا در قالب زبان سنجيده نمي‌شود. شايد بزرگترين خطا از لحاظ روش شناسي، بيان مفهوم در واژه و بعد از آن در فرهنگستان است.ما در عرصه‌هاي حاكميتي هر كاري كه مي‌خواهيم انجام می‌دهيم ولی به دنبال پيوست زباني آن نيستيم.كه بر جایگاه آن در روایت و قصه توليدات سينما و تلويزيون نيز تاثير مي‌گذارد در حالیکه كه نسبت به این امر در كشورهاي ديگر اقدام شده و تاثيرات مثبتي در توليدات داشته است.
