كتاب «نيايش از ديدگاه عقل و نقل» نوشته آيت‌الله حسن ممدوحي كرمانشاهي از سوي موسسه بوستان كتاب تجديد چاپ شد.
به گزارش هنرنیوز به نقل از ايبنا، اثر حاضر، موضوع «دعا» كه باب رحمت حق است را از نگاه عقل و نقل بررسي و مومنين را به سوي اين گنجينه عظيم ترغيب مي‌كند.
براساس مطالب اين كتاب، دعا از درهاي گسترده رحمت حق است كه به روي بندگان گشوده شده و توجه الوهيت را به اين جهان معطوف داشته و بشر شاغل و غافل را از سرگرمي‌هاي نادرست بيدار كرده و با هشدار بر نيازهاي راستين او، آگاهي‌اش بخشيده است.
ضرورت دعا
آيا دعا امري ضروري و لازم است؟ پاسخ اين است كه آيه كريمه «قل ما يعبوا بكم ربي لولا دعاوكم؛ اي رسول ما! به امت بگو كه اگر دعاي شما نبود، خدا به شما توجه نمي‌كرد(فرقان، آيه 77)»، ناظر به همين معناست؛ يعني دعا يگانه راه ارتباط بندگان با مبدا بوده و تنها وسيله‌اي است كه خداوند متعال براي ارتباط با خود مقرر فرموده است؛ به عبارت ديگر، مجموعه دعاهاي ماثوره و نقل شده از معصومين(عليهم‌السلام)، رابطه‌اي ميان خلق و خالق برقرار مي‌كند كه اگر اين ارتباط و توجه به مبدا نباشد، خداي منان عنايت خاص خود را قطع خواهد كرد و در اين صورت، بندگان استعداد پذيرش اين عنايت را از دست داده و مقتضاي رحمت الهي را از كف مي‌دهند. قرآن كريم اين حالت را نوعي «استكبار» مي‌داند، آن هم از موجودي كه تكوينا هيچ حيثيتي جز حيثيت ربط و بندگي ندارد، آن جا كه مي‌فرمايد: «و قال ربكم ادعوني استجب لكم ان الذين يستكبرون عن عبادتي سيدخلون جهنم داخرين؛ و پروردگار شما فرمود كه مرا بخوانيد تا دعاي شما را مستجاب كنم. كساني كه از پرستش من گردن‌كشي مي‌كنند، به زودي با خواري داخل جهنم خواهند شد(غافر، آيه 60)».
پيشينه دعا
تاريخ دعا را مي‌توان با پيدايش انسان قرين دانست، زيرا انسان هرگز از نيازمندي‌ها جدا نبوده و در درون و بيرون خود اين احساس را داشته است كه بايد در پناه قدرتي آرام بگيرد. بنابراين، هرگز تاريخ بشر از توجه به مبدا عالم تهي نبوده است. كاوش‌ها نشان مي‌دهد كه حتي در دورترين زمان‌ها، معبد و مسجد جزء واقعيت‌هاي غيرقابل انفكاك زندگي بشر بوده‌اند، حتي آن زمان كه بشر توان تصور يك مبدا نامتناهي و قدرت مطلق را نداشته و به اشتباه به بت‌ها پناه مي‌برده و از آنها ياري مي‌جسته و زندگي پرماجراي خود را با اميدواري به مبدا ناشناخته چيره بر همه قدرت‌ها توام مي‌ساخته است.
تعريف دعا
براساس مطالب كتاب، براي توضيح و تبيين هر مبهم و مجهولي، راه‌هاي گوناگوني وجود دارد كه هريك از آنها بر حسب اهداف مختلف به كار مي‌آيند و انسان را به مقصود مي‌رسانند. بعضي از اين راه‌ها به طور خلاصه عبارتند از:
1. تعريف لفظي: يعني با به‌كارگرفتن مفهومي روشن‌تر، از ابهام حقيقت مورد نظر مي‌كاهند.
2. تعريف حقيقي يا ماهوي: يعني در پاسخ سوال از ماهيت يك شيء، به تشريح جنس و فصل آن شيء مي‌پردازند.
3. تعريف شرح الاسمي: هنگامي به‌كار مي‌رود كه از مظاهر و آثار چيزي مي‌پرسند، لذا در جواب، فقط به ذكر بعضي از خواص و ويژگي‌هاي آن چيز اكتفا مي‌شود.
4. تعريف به طور وجود: گاهي سوال از طور و چگونگي وجود است، لذا مي‌بايست با كنكاش بسيار، اطوار وجودي ماهيت مورد نظر را بررسي كرده و با تنظيم آن، در روشنگري مساله كوشيد.
5. تعريف به مصداق: يعني در پاسخ بعضي سوال‌ها، تنها به ذكر مصداق بسنده شود. بايد توجه داشت اگر عنايت خاصي دراين گونه جواب‌ها نباشد، ممكن است پرسش‌گر يا پاسخ‌گو گرفتار اشتباه مفهوم به مصداق شود.
اكنون مي‌گوييم: تعريف دعا نيز بر حسب سوال‌هاي مختلف و با استفاده از راه‌هاي ياد شده، از ديرباز تاكنون معمول و متداول بوده است. اينك براي تبيين حقيقت دعا، به تمامي تعاريف ياد شده مبادرت مي‌ورزيم.
1. تعريف به مفهوم
«ابن فارس» در ذيل كلمه دعا مي‌گويد: «دعا آن است كه كسي را با صدا و كلام خود، متوجه خود كني».
و ابن‌منظور مي‌نويسد: «دعا الرجل ناداه؛ دعا كردن شخص، خواندن اوست». «راغب» نيز آورده است: «الدعاء كالنداء الا ان النداء قد يقال بيا او ايا؛ دعا همان نداست، با اين تفاوت كه در ندا از حروف ندا «يا» و «ايا» استفاده مي‌شود.
2. تعريف ماهوي
اگر مطلق طلب را «جنس» فرض كنيم و ويژگي‌هاي گوناگوني همانند دعاي تكويني، دعاي زباني، دعاي قلبي، دعاي مخلوق، دعاي خالق، دعاي مردم در حق يك ديگر و ... را «فصل» قرار دهيم، مي‌توانيم مطلق طلب را همراه با يكي از ويژگي‌هاي ذكر شده، نوعي از دعا قرار دهيم.
3. تعريف به خواص ماهوي
از شايع‌ترين تعريف‌ها در فنون علمي، بيان خواص ماهوي است، زيرا پي بردن به واقعيت و ماهيت اشيا به اتفاق همه دانشمندان محال است و همگي بر اين باورند كه علم به حقايق هستي، نسبي است و آنچه از علم نصيب بشر شده، فقط گوشه‌اي از اسرار را روشن ساخته و بسياري از آن هم‌چنان در سراپرده ابهام باقي مانده است.
معرفي دعا به آثار آن نيز شواهد بسيار دارد؛ چنان كه در روايات آمده است: «دعا سلاح مومن، عماد دين و نور آسمان و زمين است؛ دعا تغييردهنده سرنوشت است؛ دعا دفع كننده بلاهاست؛ دعا رابطه بين معبود و بندگان است». و نظاير آن، كه همگي تعريف دعا به خواص و آثار است.
4. تعريف به طور وجود
چنان كه اشاره كرديم، بهترين نوع تعريف، تمييز وجودي است كه با آن مي‌توان مساله را از ابهام خارج و از مشتركات جدا ساخت؛ چنان كه قرآن كريم، آن گاه كه از حقيقت انسان پرده برمي‌دارد، مي‌فرمايد: «به راستي كه انسان را از چكيده گل آفريديم، آن گاه او را به صورت نطفه در جايگاهي استوار قرار داديم، آن گاه نطفه را به صورت خون بسته و سپس خون بسته را به صورت گوشت پاره در آورديم، سپس گوشت پاره را استخوان‌دار كرديم و آن گاه بر استخوان‌ها، پرده‌اي گوشت پوشانديم، آن گاه آن را به صورت آفرينشي ديگر پديد آورديم(مومنون، آيات 12 تا 14)». اين آيه كريمه، انسان را به سير وجودي‌اش معرفي كرده است.
در تبيين دعا نيز اين تعريف در كلمات بزرگان متداول است؛ چنان كه در تفسير شريف الميزان آمده است: «دعا آن است كه از قلب برخيزد و زبان فطرت آن را طلب كند، نه اين كه زبان هرطور خواست حركت كند». يعني اين معنا از دعا را انسان در باطن جان خود مي‌شناسد و به طور روشن آن را مي‌فهمد. ويژگي مهم اين تعريف آن است كه شامل دعاي تكويني نيز مي‌شود، حال آن كه هيچ‌يك از تعريف‌هاي ديگر چنين جامعيتي ندارند.
5. تعريف به مصداق
تعريف دعا به اين شيوه، مشكل خاصي را حل نمي‌كند، مگر آن كه هدف ويژه‌اي از كاربرد لفظ دعاي مورد نظر باشد.
نتيجه بحث حاضر اين است كه اگر در مساله دعا، زمينه‌هاي مختلف را جست‌وجو كرديم و به تعريف‌هاي گوناگون رسيده و با تفكيك كامل به تحليل موارد پرداختيم و از هريك بر حسب اهداف خاص خود گفت‌وگو كرديم، اجماع و ابهام لفظ برطرف شده و كاملا به مقصد خود رسيده‌ايم. در عين حال، آنچه در موضوع دعا در كتاب حاضر مورد بحث واقع شده است، طلب خلق از خالق و برقراري رابطه با جناب او به اين وسيله است؛ چه با زبان قلب باشد و چه با زبان سر ـ‌كه ترجمان قلب است‌ـ و چه با زبان تكوين.
تعريف دعا، ضرورت دعا، پيشينه دعا، اقسام دعا، اركان دعا، آثار و فوايد دعا، موانع دعا و زبان دعا، عناوين مطالب كتاب حاضرند.
در انتهاي اين اثر، نمايه‌اي از آيات و روايات نيز درج شده است.
چاپ دوم كتاب «نيايش از ديدگاه عقل و نقل» در شمارگان 1000 نسخه، 176 صفحه و بهاي 33000 ريال راهي بازار نشر شد.
