مریم اطیابی- پروفسور سمیعی خانه‌ی عامری‌ها را سرای« عشق و هنر» می‌نامد. او که با بیش از ۳۰ و ۴۰ استاد بزرگ دنیا مثل هرسال برای کنگره بین‌المللی به ایران آمده مهمان مراسم گشایش هتل سرای عامری‌هاست. او معتقد است این عمارت با عشق ساخته شده از این رو هنر در جای جای آن متجلی است. مهمانان خارجی نیز از دیدن سرای عامری‌ها حس خوشایندی دارند. یکی از آنها در حالی که گیلاس عرقیجات کاشان را در دست دارد، می‌گوید: ایران سرزمین عجیبی است. من به بخش‌های مختلف ایران سفر کردم .هرگوشه از آن یک معماری، یک آداب و رسوم و یک حس خاص را به انسان منتقل می‌کند. این خانه نیز چنین است. مجریان طرح خانه عامری‌ها از ایروانی‌ها صاحبان شرکت عظام که حاضر به گفت و گو نیستند تا محلوجی وزیر سابق صنایع ، سید محمد بهشتی، عادل فرهنگی، فرماندارکاشان ، استاندار اصفهان، احمد مسجد جامعی رییس شورای شهر تهران، رحمانی موحد معاون گردشگری، حسینی مکارم معاون توسعه مدیریت سازمان میراث فرهنگی و... غیره را میزبانی می‌کنند تا گشایش فاز نخست این سرا را جشن بگیرند.
به خاطر نمی‌آورم
پیش از آن هنگامه‌ی عصر، اکبر تقی زاده یکی از مدیران اجرایی مرمت خانه‌ی قاجاری «عامری‌ها» خبرنگاران برای بازدید از این سرا همراهی می‌کند. او که زمانی مسئول طرح پردیسان پیش از روی کار آمدن دولت نهم بود، اکنون مدیر اجرایی طرحی است که بقایی در سال ۸۹ پرده از آن برداشت. طرح واگذاری سرای عامری‌ها،عمارت مسعودیه و کاروانسرای وکیل به شرکت عظام. تقی‌زاده سعی دارد از پاسخ به پرسش خبرنگاران مبنی بر میزان اعتبار هزینه شده در این سرا و مدت زمان قرارداد این شرکت با سازمان میراث فرهنگی با گفتن «فراموش کردم» و «به خاطر نمی‌آورم» طفره برود. اما خبرنگاران یادآور می‌شوند قرارداد ظاهراً ۵۹ ساله است و در هنگام مزایده اعلام شده است :«حضور سرمایه‌گذار در عمارت مسعودیه، کاروانسرای وکیل و خانه‌ی عامری‌ها با ۱۱میلیارد تومان اعتبار برای بهره‌برداری از فضا آغاز شده است.»
او در نهایت اعلام می‌کند:« تا ۵۹ سال بعد، با توجه به نظر کارشناسان رسمی دادگستری که هر سه سال یک‌بار نظر خود را برای اجاره‌بها اعلام می‌کنند، مکلفیم به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری اجاره‌بها پرداخت کنیم.»
خورشید کلا مظفرالدین شاه را کجا می‌برد؟
اما اکنون در سرای عامری‌ها چه می‌گذرد؟ به گفته تقی‌زاده قبل از آغاز مرمت این خانه، با یک بنای کاملا رهاشده و نیمه‌مخروبه مواجه بودیم، چون طرح پردیسان از سال ۱۳۷۴ مرمت در خانه‌ی «عامری‌ها» را آغاز کرد و تا سال ۱۳۸۵ آن را پیش برد؛ اما با تعطیل شدن این طرح، مرمت خانه نیز تعطیل شد تا این‌که با برگزاری مزایده و گرفتن امتیاز مزایده، پروژه‌ی مرمت بنا دوباره از سال ۹۰ آغاز شد. به‌دلیل این تعویق، متأسفانه در زمان آغاز دوباره‌ی مرمت، زمان و پول زیادی هزینه شد، تا بتوانیم قدری از وضعیت نابسامان آنجا را سامان دهیم.
تقی‌زاده توضیح می‌دهد که درفاز یک و در بخش بیرونی عمارت غرفه‌های صنایع دستی کاشان مثل شعربافی برپا می‌شود و بخشی نیز به پذیرش، رستوران‌ها، شربت‌خوری، چایخوری و کاشانک‌های خواب اختصاص می‌یابد.
سرای عامری‌ها عمری بیش از ۱۴۰ سال دارد. خورشید کلا یکی از دختران این عمارت ۱۲ سال پیش در سن ۷۸ سالگی به دیار باقی شتافته است. اکنون یکی از حیاط‌ها به نام اوست، کسی که تقی‌زاده از وی با صفت فکور، مدبر و اهل ارائه خدمات عام المنفعه یاد می‌کند. کسی که هنگام بازگویی خاطراتش یادآور شده که پدرش از آمدن مظفرالدین شاه به این سرا و اقامت وی در این عمارت خبر داده است.
معمار این سرا شناسایی نشده است. اما اکنون بخشی از این سرا در فاز نخست با اعتباری حدود ۸ میلیارد تومان مرمت شده است. وارد تالار اصلی « شاه نشین» که می‌شوی نور ارسی‌ها حس و حال دیگری را تداعی می‌کنند. تقی‌زاده تأکید دارد دوره‌های تاریخی دست نخورده باقی مانده و حتا رنگ و نوع ضخامت آن متفاوت است تا آنجا که در بخش‌های تاریخی نقاشی‌ها و رنگ‌ها فقط تمیز شده است.
خنده و شوخی‌ها با دیدن آب حوض که به گفته‌ی مجری طرح عظام به دلیل خشک شدن چشمه تصفیه می‌شود و به داخل شبکه بازمی‌گردد تا در مصرف آب صرفه جویی شود، آغاز می‌شود. تقی‌زاده می‌گوید راستی نمی‌خواهید سونا و جکوزی را نیز ببینید؟! این داستان تا دیدن اتاق خواب‌ها که نام « کاشانک» را یدک می‌کشند، ادامه می‌یابد.
تلویزیونLED کجاست؟
تقی‌زاده تأکید دارد که اگر در این خانه «جکوزی» یا «سونا» بگذاریم، یعنی نادان و نابخردیم. مگر تاریخ گذشته‌مان چه چیزی کم دارد که بخواهیم آن را با چنین کاری پر کنیم.
سوئیت‌ها را نیز« کاشانه» می‌نامند. اکنون پستوی هریک از این ۱۵ اتاق که در مجموع میزبان ۳۴ نفر است به سرویس بهداشتی تبدیل شده است.
البته چندین اتاق، رختخواب پیچ هم در این سرا وجود دارد. امیرهوشنگ انوشفر- طراح داخلی سرای عامری‌ها- دکمه جعبه چوبی یکی از اتاق ها را فشار می‌دهد تا یک تلویزیون LED نمایان شود. سپس می گوید بالاخره سونا و جکوزی این سرا هم کشف شد! او توضیح می دهد که برای نمایان نشدن عناصر جدید تصمیم‌گرفته شده تا حتا تلویزیون نیز داخل جعبه‌ی مخفی باشد.
اما هنگام بیرون آمدن از همین کاشانک‌ها آسانسور« بالابر» کاملاً مشهود است! علت را که جویا شوی این گونه پاسخ می‌دهند:« چون پله‌ها آسیب دیده و توان رفت و آمد زیاد را ندارد، برای آسان‌تر بردن ابزار مورد نیاز از بالابر استفاده شده است.»
بوی کاشان می‌آید
یکی از خبرنگاران از غذاهای سرو شده و صنایع دستی به کار رفته در عمارت می پرسد. تقی‌زاده توضیح می‌دهد که از زمان آغاز مرمت، همه تلاش‌مان این بود که از بومی‌های کاشان بهره‌ی مناسب را بگیریم. در مراحلی مانند تولید پارچه، گروهی از پارچه‌بافان بیکار کاشانی را دعوت به کار کردیم تا از آنها استفاده و برای مردم شهر اشتغال ایجاد شود. برای کل پروژه نیز همه‌ی اندیشه و فکرمان ایده‌های محلی است.
او می‌گوید:قصد داریم شهر کتاب، کافه‌تریا، مکانی برای شاهنامه‌خوانی، مثنوی‌خوانی و زدن سازهای سنتی و فروش محصولات فرهنگی ایجاد کنیم. همچنین منوی غذاهای این خانه یک منوی کاملا کاشانی بومی است، حتا از غذاهای ایرانی در شهرهای دیگر استفاده نمی‌کنیم. باید همه‌چیز در سرای عامری‌ها، بوی کاشان را بدهد.
۲۰۰ تا ۴۰۰ دلار
مسئول بخش پذیرش اتاق‌ها نیز توضیح می‌دهد که این اتاق‌ها قابیلت افزایش تخت را دارند و قیمت آنها بین ۲۰۰ تا ۴۰۰ دلار معادل ریالی آن دریافت می‌شود و سرویس خدمات آن شامل اقامت ، صبحانه و پکیج گردشگری در کاشان است.
او توضیح اظهار می‌کند: تورهای کاشان گردی به گونه ای در عامری‌ها تعریف شده تا هر فرد بتواند ۲ شب و ۳ روز در کاشان اقامت کند و از تپه سیلک تا سایر مسیرهای گردشگری ناآشنای کاشان را بازدید نماید.
این مسئول اضافه می‌کند که قیمت ۴۵۰ هزار تا ۱ میلیون و ۲۰۰ هزار تومانی اقامت در این سرا قابل تغییر است و پس از اخذ مجوز‌های لازم بسته به نوع خدمات متغییراست. هرچند تقی‌زاده عنوان می‌کند که این سرا هم اکنون نیز تا پایان شهریور مجوز اقامت موقت دارد.
پنج محوری که پردیسانی شدند
در سال ۷۴ شورای مرمت خانه‌های تاریخی کاشان زیر نظر سازمان میراث فرهنگی تشکیل می‌شود که جسته و گریخته به مرمت خانه‌ی عامری‌ها نیز می‌پردازد. اما ایده کامل آن در سال ۱۳۷۸ یعنی زمانی که تبصره‌ی ۳۶ قانون بودجه به تصویب رسید، مطرح می‌شود. در آن زمان با برنامه‌ریزی طرح «پردیسان»، کار تبدیل بخشی از بناهای تاریخی به مجموعه‌های اقامتی پذیرایی را آغاز می‌شود که خانه‌ی عامری‌ها نیز جزو این مجموعه‌ها بود.
تقی‌زاده می گوید: در آن طرح، پنج محور خطوط «شرق به غرب» از سرخس و بادگیران تا قصرشیرین، «شمال به جنوب» از ماکو به تهران، کاشان و شیراز و در نهایت بوشهر، «کناره‌ی خلیج فارس»، «خطی در کنار دریای مازندران» و «کویر ورامین تا کاروانسرای مرنجاب» در آران و بیدگل را به یکدیگر متصل می‌کرد که متأسفانه این طرح در سال ۸۵ به بعد مسکوت ماند و سپس در اواخر سال ۸۹ شرکت عظام توانست در یک مزایده مرمت عمارت عامری ها را برعهده بگیرد.
شرکتی که برای فرهنگ و هنرکار می کند
اما این گفته‌ی تقی‌زاده نیز جالب است وقتی که عنوان می‌کند شرکت عظام بدون انگیزه اقتصادی دست به چنین کاری زده است و صرفاً به دلیل خدمت به فرهنگ و هنر سرمایه خود را در خانه عامری‌ها صرف کرده است! و می خواهد به هنرمندان جهت برگزاری اکسپو و گالری کمک کند.
این صحبتش با واکنش خبرنگار هنرنیوز مواجه می‌شود که اکنون مدیر اجرایی بخش خانه‌های تاریخی هلدینگ اقتصادی عظام حتا حاضر نیست مدت عقد قرارداد و میزان هزینه مصرفی در این عمارت را افشا کند! چگونه انتظار دارید افکار عمومی قبول کند که یک شرکت وارد کننده قطعات خودرو و فعالیت‌های نفتی و پتروشیمی که چند وقت پیش مهمترین اکسپوی ایران را برگزار کرده و در ایجاد مجموعه نسخ خطی دستی برآتش دارد صرفاً با انگیزه عام‌المنفعه وارد این بخش شده است.چرا می خواهیم از واژه‌ی اقتصاد و بازار هنر فرار کنیم. هرچند این موضوع در ایران شاید به اندازه سایر دنیا قدمت نداشته باشد اما ناآشنا نیز نیست؟ تقی‌زاده هم با اشاره به این که هنرمندان در زمان‌های مختلف در ایران به لحاظ اقتصادی وضعیت ناگواری داشتند، تأکید می‌کند:« باید رسانه به کمک بیاید تا مردم بیشتر با این موضوعات آشنا شوند و بدانند در فرهنگ و هنرچه گنجینه‌ای نهفته است.»
حمام زنانه ، حمام مردانه مسأله این است
مدیرگروه مرمت و احیای خانه عامری‌ها درنهایت خبرنگاران را به بازدید حمام خانه عامری‌ها که نمونه منحصر به فردی از یک حمام تاریخی است، و در فاز دوم مرمت و احیا قرار دارد، می‌برد. در معماری این بنا دو حمام زنانه و مردانه تعبیه شده است؛. این دو حمام دارای ویژگی‌های یک حمام تاریخی ایرانی هستند که در دوران عامری‌ها زمان‌هایی به صورت عمومی استفاده می‌شده است.
در این بخش الحاقاتی وجود ندارد و از سونا و جکوزی خبری نیست اما این که چرا رییس صندوق حفظ و احیای بناهای تاریخی با وجد چنین توضیحی داده است خود جای پرسش دارد؟ این که پس از انتشار خبر طراحان از ساخت جکوزی منصرف شدند یا اصلاً چنین برنامه‌ای نداشتند همچنان در هاله ای از ابهام باقی ماند.
پروشه به کمک خانه‌های تاریخی می‌آید
اما امیر هوشنگ انوشفر- طراح داخلی مجموعه عامری‌ها- نیز تأکید دارد که ساخت جکوزی به مانند جوک می‌ماند چرا که در طراحی تک تک اجزا ، مباحث تناسخ، خاطره، مینی مالیزم، مبارزه با عناصر زائد مطرح شده و ساعت‌ها درباره آن مطالعه شده است. و اصلاً وقتی حمام عمومی که خود با خزینه نوعی سونا محسوب می‌شود در عمارت عامری ها وجود دارد چه حاجت به ساخت جکوزی است.
او به هنرنیوز می گوید:« هنوز در سازمان اقتصادی ایران جایی وجود ندارد که بتواند یک گالری و خدمات خوب برای تبلیغات یا انجام فعالیت‌های هنری به شرکت‌های بین المللی و هنرمندان ارائه دهد. غیر از سمیع آذر ، ایروانی و هاشمیان چه کسانی در حوزه هنرهای تجسمی توانسته‌اند خدماتی نه در شأن بین‌المللی که در حد و اندازه ایران ارائه دهند. اگر امروز چین تمام اکسپوها و نمایشگاه‌ها و گالری های جهان را درنوردیده مطمئناً ایران تا صد سال دیگر به گردپای او نمی‌رسد اما این پتانسیل نهفته در ایران وجود دارد. از طرفی باید رسانه به کمک بیاید و شرکت‌های خصوصی را به سمت سرمایه گذاری در این بخش هدایت کند پول یک « ماشین پروشه» می‌تواند گاهی چندین خانه تاریخی را نجات دهد. چرا نباید کسی را که می‌خواهد برج ۱۱ طبقه بسازد تشویق کرد تا یک خانه تاریخی را مرمت کند و با تبدیل آن به هتل و رستوران و گالری و... کسب درآمد کند.»
تبی که فروکش نمی‌کند
انوشفر مجموعه هتل‌های تاریخی پارادوز اسپانیا، نیمرانا در هند( محل اقامت مهاراجه‌ها)، لوشاتوی فرانسه و سالارز پرتقال را نمونه‌های موفق دنیا در تبدیل بناهای تاریخی به رستوران و هتل می‌داند و اضافه می کند: « همینک در کاشان با مرمت خانه عامری‌ها، ۳۰۰- ۴۰۰ خانه توسط سایر افراد و بخش‌های خصوصی جهت مرمت و بهره‌برداری خریداری شده است که عظام در میان آنها ناپدید می‌شود. در تهران نیز شهرداری باید با پرداخت معاوض تراکمی به دارنده بنای تاریخی او را از فروختن یا تخریب باز دارد. این تب اگر به تهران برسد فروکش نمی کند. »
