همه ساله منتقدان برنامه های سیما به کم توجهی رسانه ملی نسبت به برنامه های فرهنگی من جمله توجه به کتاب و امر مطالعه خرده می گیرند، چه بسا تعداد برنامه هایی که در صدا و سیما درباره کتاب تولید می شوند به تعداد انگشتان یک دست هم نباشند، این در حالیست که سالی که گذشت سالی پر هیاهو درباره معضلات کتاب، تولید آن و مطالعه بود و لذا سال نو باید با رویکردی نو در این زمینه همراه باشد.
در سال گذشته آمار سرانه مطالعه که طی چند سال اخیر جدول کاهش و افزایش را طی کرده بود با رویکردی نو و سیستم بررسی علمی همراه شد و تمام مطالعات خرد و کلان مردم در انواع گوناگون آن در اطلاعات آماری منظور گشت و سپس در دیدار کتابداران با مقام معظم رهبری بنا به تاکید ایشان بر امر مطالعه و ارتقای مطالعه مفید بنا شد تا همه دستگاه های فرهنگی کشور به جد در توسعه و رشد این امر بکوشند.
در سالهای گذشته تنها شبکه چهار سیما با التزام بر تولید برنامه های فرهنگی و رویکرد علمی تا حد زیادی بر معارفه کتاب های گوناگون و نقد و بررسی آن کوشیده است که انعکاس آن در برنامه «کتاب چهار» و بررسی در کتاب هایی که
” چه بسا کتاب های پر فروشی که مردم آن ها می شناسند اما حتی یکبار نامش را از هیچ کدام از شبکه های سیما نشنیده اند و استقبال ملی از کتاب نه تنها ربطی به رسانه ملی نداشته که رسانه ملی از آن بی خبر است “
موضوع میزگردهای این شبکه است همچون کتاب «تاریخ و تمدن اسلامی» و دیگر کتب مهم حوزه نظری اعم از فلسفه، هنر، تاریخ، علم و سایر حوزه های معرفتی توانسته است جریان کتابشناختی خوبی را در این شبکه برای علاقه مندان ایجاد نماید.
این در حالیست که سایر شبکه های سیما به شدت در ترویج امر مطالعه و توسعه کتابخوانی ضعیف عمل نموده و از این حوزه به تسامح گذشته اند حال آنکه ظرفیت های مناسبی در شبکه های سیما برای توجه به بحث کتاب وجود دارد که می تواند علاوه بر مخاطب خاص، مخاطب عام را نیز در جریان فرهنگی کتاب در کشور قرار دهد و او را با خود همراه سازد.
چه بسیار کتاب هایی که سالانه برای نخستین بار منتشر می شوند و آثار ارزشمندی هستند اما مردم از آن بی خبرند و یا کتبی که به طور معمول جوایز علمی یا هنری گوناگونی را کسب می کنند اما مردم بر آن شناخت کافی و وافی ندارند؛ رسانه ملی هرگز نمی کوشد تا به مردم بگوید که لازم است کتاب بخوانند، هرگز حتی زمان کوچکی از تبلیغات کالای تجاری را به معرفی کالای فرهنگی تخصیص نمی دهد، هرگز در برنامه های آموزشی خود جایی برای معرفی کتاب های غیر درسی نمی گذارد و من حیث المجموع رسانه ملی هیچ عدالتی بین برنامه های روزانه و روزمره شبکه های گوناگون و بحخث فرهنگ و کتاب قائل نیست.
این امر سبب می شود تا تلقی مخاطبان رسانه از آن تنزل متداولی باشد که تنها سلیقه یک طیف مشخص در آن جا دارد و باقی مردم در آن نادیده انگاشته می شوند زیرا چه بسا کتاب های پر فروشی که مردم آن ها می شناسند اما حتی یکبار نامش را از هیچ کدام از شبکه های سیما نشنیده اند و استقبال ملی از کتاب نه تنها ربطی به رسانه ملی نداشته که رسانه ملی از آن بی خبر است.
شاید اگر با نگاهی آماری به سراغ برنامه های کتاب محور در رسانه ملی برویم کمتر از پنج درصد کل برنامه های سیما به امر کتاب اختصاص داشته باشد و این فی نفسه یک فاجعه است.
در این میان برنامه های صدای جمهوری اسلامی ایران در شبکه های فرهنگ، جوان و معارف تا حدی بهتر است و مخاطبان برنامه
” اگر با نگاهی آماری به سراغ برنامه های کتاب محور در رسانه ملی برویم کمتر از پنج درصد کل برنامه های سیما به امر کتاب اختصاص داشته باشد و این فی نفسه یک فاجعه است “
های رادیویی از این حیث رضایت بیشتری دارند.
در برنامه های سیما، خوانش کتاب (تنها به معنای قرائت و نه نقد کتاب) جای چندانی ندارد و شاید مخاطبان برنامه رادیو هفت تنها کسانی باشند که پای میز مجری چند جلد کتاب می بینند و مجری کمی از کتاب ها را می خواند.
کما فی السابق شبکه چهار در این امر پیشگام است لیکن امسال در نوروز ۹۲ به جای پخش برنامه «کتاب چهار» به پخش برنامه «کتاب نوروز» می پردازد؛ این برنامه ۱۳ قسمتی در پانزده دقیقه معرف ۱۰ عنوان کتاب جدید است که یا به تازگی روانه بازار نشر شده و یا نوبت چاپ جدید است.
این برنامه در دو قسمت کتاب های کودک و نوجوان و بزرگسال تدارک دیده شده و کتابهای مختلف با موضوعات ادبیات کلاسیک و داستانی،معارف اسلامی،تاریخ،روانشناسی و... در آن معرفی می شود، همچنین کارشناسانی در این برنامه حضور دارند که به معرفی دقیق این کتاب ها می پردازند، این برنامه از آغاز نوروز هرشب در ساعت ۲۳:۰۰ از شبکه چهار سیما پخش شده و تا پایان تعطیلات ادامه خواهد داشت.
گرچه زمان این برنامه بسیار کوتاه است و هرگز جای خالی ساعت های حضور کتاب در رسانه ملی را پر نمی کند لیکن معرفی ۱۰ کتاب در هر شب معرفی ۱۳۰ عنوان کتاب در پایان تعطیلات خواهد بود که حدود یک سوم کتاب های منتشر شده در سال است و به نوعی می تواند حرکت نوینی در رویکرد رسانه نسبت به مقوله کتاب محسوب شود.
در برنامه «کتاب نوروز» بخش هایی از طنز گونه ای به شیوه کاریکاتور و سخنان بزرگان با استعانت از کتب مشهور کلاسیک پخش می شود که در فضای این برنامه تنوع و تحرک شیرینی ایجاد می کند و می تواند حتی کودکان و نوجوانان را به سهولت مخاطب خود کند.
خوبست تا برنامه هایی به این سبک و سیاق و حتی با خلاقیت های بیشتر در راستای کتاب و کتابخوانی در رسانه ملی مورد توجه قرار گیرد، به ویژه در ایام نوروز که زمان بیشتری برای مطالعه و استراحت وجود دارد.
مریم خاکیان
