به گزارش هنرنیوز؛«از همه اعضا به دلیل موافقتشان با ثبت این پرونده تشکر می کنم. ثبت بازی چوگان باعث تقویت هویت آذربایجان می شود و باعث افتخار مردم آذربایجان است.» و بدین ترتیب در آذرماه ۹۲ این بمب خبری دربین فعالان عرصه رسانه حوزه فرهنگ با صد آه و افسوس دست به دست شد که بازی چوگان در هشتمین اجلاس سالانه کمیته میراث ناملموس سازمان یونسکو بدون هیچ مخالفی در فهرست میراث ناملموس یونسکو به نام کشور آذربایجان ثبت جهانی شد و جالب این که حتی نمایندگان ایرانی حاضر در این اجلاس هم به این موضوع اعتراض نکردند. آذربایجانی‌ها ثبت بدون نوبت این بازی را به عنوان میراثی در خطر مطرح کردند و از این طریق توانستند این بازی را در فهرست یونسکو به نام خودشان ثبت کنند.

در آن زمان فرهاد نظری - مدیر کل دفتر ثبت آثار معنوی، طبیعی و تاریخی - درباره این که چرا ایران به این موضوع اعتراض نکرد، گفت: از آنجا که ایران عضو کمیته بین‌الدول نبوده، حق اظهارنظر و رای در مخالفت با ثبت جهانی چوگان به نام کشور آذربایجان را در اجلاس میراث ناملموس یونسکو نداشت.

در آن زمان داوود هرمیداس باوند - استاد حقوق بین‌الملل و روابط بین‌الملل از اعضای هیات موسس انجمن علوم سیاسی ایران، انجمن ایرانی روابط بین‌الملل و انجمن ایرانی مطالعات سازمان ملل متحد – در گفت و گو با خبرنگار هنرنیوز تأکید کرد:« ما چند کنفرانس برای فرهنگ ایران زمین برگزار کردیم؟ فکر می‌کنید پیش از این ماجرا اگر در کوچه و خیابان از مردم درباره چوگان می‌پرسیدید چه می‌گفتند؟ پس از فروکش کردن تب ثبت چوگان چه می‌کنند؟! درست است که آریاها تک سوار بودند اما پرورش اسب در مادها معروف بوده و قومی از اقوام آریایی که یکی از تخصص‌هایشان پرورش اسب بوده است.بنابراین چوگان در فلات ایران مطرح است. تمام نقاشی‌ها، مینیاتورها و حتا طرح برخی فرشها و جام‌ها بازی چوگان است حتا پیش از آن که اسب عربی به نام خودش پدیدار شود این بازی در سرزمین ایران مطرح بوده است. پرسش من این است که حال چقدر ما درباره اسبچه خزر، اسب کرد، ترکمن و... می‌دانیم . بهترین اسبهای چوگان اسب‌های کرد یا یاسائی ( نژاد اسب باستان ) یا اسب جاف ( نژاد اسب کرد و عرب ) مخلوط هستند. نگاه کنید به اسناد، چوگان مدتهای مدیدی است از طبرستان تا مرکز ایران و در سیستان حضور داشته اما اساسًآ چوگان در بخش مرکزی ایران ریشه دارد هرچند در ارمنستان هم بازی می‌شده اما در هیچ کدام از این آثار نامی از چوگان آذربایجان و یا به قول دوستان چوگان قره باغ مطرح نیست. کی آذربایجان زادگاه چوگان شده من نمی‌دانم! بعید می‌دانم متخصصان و پژوهشگران حوزه چوگان نیز اصلاً چنین سخنانی را پذیرا باشند.»

به گزارش هنرنیوز؛ اکنون در آخرین روزهای فرودین خبر رسید که پرونده میراث ناملموس "چوگان ،بازی سوار بر اسب به همراه روایت‌گری و موسیقی" جهت ثبت جهانی به یونسکو ارسال خواهد شد که به همین مناسبت ۳۱ فروردین ماه باحضور مسوولان میراث فرهنگی بازی چوگانی در مجموعه چوگان و سوارکاری فرح‌آباد برگزارشد. در حاشیه این مراسم فرهاد نظری- مدیر کل دفتر ثبت آثار معنوی، طبیعی و تاریخی - درباره‌ی عنوان این پرونده و روند آن تا تهیه و ارسال به مرکز میراث جهانی هنرنیوز توضیحاتی را ارائه کرد.

وی با بیان این که «چوگانِ سوار بر اسب همراه با روایتگری و موسیقی» از گذشته به همین صورت برپا می‌شده و آن‌چه که امروز در قالب چنین پرونده‌ای تهیه شده، چوگان واقعی با همه ملزمات آن است، می‌گوید: روایتگری در چوگان در کتاب‌های دوره صفوی وجود دارد و در مینیاتورها موجود است و حتی نقالی‌هایی نیز در این زمینه انجام می‌شده است.

وی اضافه می‌کند: روایتگری چوگان هم موجود است. چرا که در کتب مختلف عنوان شده هنگامی که شاه عباس صفوی برای دیدن چوگان می‌آمد گروهی روایتگری می‌کردند، مثلاً به بازی چوگان افراسیاب و سیاوش می‌پرداختند. روایتگری در چوگان بستگی به موضوع دارد و معمولا به داستان‌ها و روایت‌های چوگان برمی‌گردد.

او با اشاره به این که روایتگری و موسیقی در چوگان را افزون بر اسنادی چون مینیاتور‌ها می‌توان در کتب مختلف جستجو کرد و به ماهیت چوگان پی برد، ادامه می‌دهد: یک رساله کامل در این زمینه به نام "گوی چوگان" یا "حال‌نامه عارفی هروی" در قرن هفتم وجود دارد که این منظومه کلا به مبحث چوگان پرداخته است اما آنچه امروز دیده می‌شود عین چوگانی است که در دوره صفوی بازی می‌شد.

نظری با بیان آن که متأسفانه آنچه نواخته می‌شد، نت نویسی نشده است، نیز اظهار می‌کند: در زمان اجرای بازی، روایت‌گری یا موسیقی به شکل کنونی نبوده است، در آن زمان نت موسیقی وجود نداشت، اما از سازهایی مانند کرنا، شیپور و دهل برای تهییج کردن بازی استفاده می‌کردند.

مدیر کل دفتر ثبت آثار معنوی، طبیعی و تاریخی با بیان این که چوگان سه مرحله دارد، تشریح می‌کند:یک رژه نخستین است که معمولاً با کرناهای گیلانی آغاز می‌شود. سپس شروع بازی است . بین چُکه‌ها ( هر بخش زمانی بازی یک چُکه است. این واژه کاملاً ایرانی است و در دنیا نیز به همین نام مرسوم است . برای تنظیم زمان کاسه‌ای را سوارخ کرده آن را پرآب می‌کردند و این چکه چکه خالی می‌شد و به این ترتیب یک زمان بازی به اتمام می‌رسید. البته به اندازه‌ای آب درون آن می‌ریختند که معادل هفت دقیقه بوده است. ) هم وقت استراحت بازیکنان است.

چشم‌انتظاری چوگان دوستان برای سال ۲۰۱۷

وی درباره‌ی لباس‌های موجود که چوگان بازان سوار بر اسب باید به تن داشته باشند، اظهار کرد: در حال حاضر براساس اسناد دو مدل لباس برای چوگان‌بازان وجود دارد هم بختیاری‌ها و هم کردها از این لباس‌ها استفاده می‌کنند، با این وجود برای رسیدن به یک نتیجه مطلوب‌تر، باید به مینیاتورهای مربوط به این موضوع توجه کنیم.
نظری در ادامه با ابراز امیدواری برای ثبت جهانی پرونده‌ی «چوگان» در فهرست میراث معنوی یونسکو در سال ۲۰۱۷، از ادامه‌ی برگزاری جام «چوگان» با عنوان «جام میراث» در سال ۲۰۱۸ و در صورت ثبت جهانی شدن پرونده خبر داد چرا که این جام پیش از این در سال‌های ۱۳۷۵ نیز برگزار می شده است.

چهار شهر و دو قوم دوستدار چوگان

او با بیان این‌که شهرهای قزوین، البرز، تهران‌ و اصفهان از گذشته زمین بازی برای چوگان داشته‌اند و حتی ایل بختیاری و کردها نیز در زمین‌های معمولی از گذشته چوگان باز می‌کرده‌اند، درباره احیا این بازی تاکید می‌کند: این بازی چیزی نیست که از جای دیگری آورده شده باشد و به عبارتی مرده باشد. اما معتقدیم برای گسترش آن در سطح کشور باید برنامه‌های کلان داشت. اقدامی که می‌تواند از جمله اقدامات پاسدارانه برای حفاظت از این بازی در سطح شهرهای مختلف نام برد.

نطری با بیان این که پس از ۱۰۰ سال برای نخستین بار در سال گذشته در میدان نقش جهان چوگان بازی شد، یادآور می‌شود: این میدان نخستین زمین چوگان ایران بود که به دستور شاه عباس صفوی ساخته شد و پس از مدتی حجره‌های دور تا دور میدان ایجاد شدند. درواقع ابعاد استاندارد زمین چوگان در دنیا زمین میدان نقش جهان است. یک فیلم سیاه و سفید هم داریم که نشان می‌دهد حدود ۸۰ تا ۹۰ سال پیش در این میدان چوگان بازی می‌شده است. من امیدواریم روزی این حوض و جدول‌ها... جمع‌آوری شود و باز هم این زمین تبدیل به زمین چوگان شود.


*لزوم تعیین حریم اضطراری برای زمین چوگان فرح‌آباد

وی همچنین با اشاره به ساخت ساختمانی چند طبقه در انتهای ضلع شرقی زمین سوارکاری فرح‌آباد که باعث از بین رفتن حریم منظری این زمین بازی که از دوره ناصرالدین شاه برای بازی‌های وی استفاده می‌شده است، می‌گوید: زمین مذکور خرداد ۹۴ به ثبت ملی رسیده و ظرف همین یکسال این ساختمان احداث شده است. یکی از اقدامات پاسدارانه این است که این مجموعه چوگان باید هرچه سریعتر تعیین حریم شود.

نظری با تاکید بر اینکه امکان متفاوت بودن برخی از بخش‌های بازی چوگان در شهرهای مختلف وجود دارد، می‌گوید: با این وجود کلیت این بازی یکی است. به همین دلیل آن را ثبت کردیم،در ابعاد گسترده تر و در بحث چند ملیتی نمونه این اتفاق بحث ثبت جهانی نوروز است که در برخی آئین‌ها در حالت جزء تفاوت‌هایی وجود دارد. فرضاً در کشور ما با تمام آداب و روسم نوروز تقریباً حدود ۲۰ روز طول می‌کشد و ممکن است در کشور دیگری تنها ۲ روز برایش بزرگداشت بگیرند. خیلی از کشورها چهارشنبه سوری یا سیزده بدر و...را ندارند اما چون نوروز را برگزار می‌کنند نامشان در پرونده نوروز گنجانده شده است.

به گفته مدیر کل دفتر ثبت آثار معنوی، طبیعی و تاریخی نام کشورهای عراق ‌،افغانستان‌، هند،‌ تاجیکستان و پاکستان برای مشارکت در پرونده ثبت جهانی چوگان ثبت شده است.

*آذربایجان اثبات کند که چوگان در خطر نیست

نکته جالب در این بین آن است که ترکیه چوگان ندارد و هند و پاکستان سابقه طولانی در این زمینه دارند. نظری در عین حال تأکید می‌کند: اگر آذربایجان تمایل داشته باشد، پرونده خود را از فهرست درخطر یونسکو در بیاورد، می‌تواند به پرونده ایران ملحق شود در غیر این صورت همچنان پرونده آذربایجان در فهرست میراث در خطر باقی می‌ماند و نیازمند پاسداری فوری است چون ایران پرونده خود را در فهرست نمونه یا عادی به ثبت می‌رساند.

این مقام مسوول در پاسخ به این پرسش که آیا این ثبت آذربایجان را دچار مشکل می‌کند، می‌گوید: خیر آنها بازی سنتی چوگان با اسب قره باغی را که شکل خاصی از چوگان است به عنوان میراث در خطر به ثبت جهانی رساندند اما آنچه ما پیشنهاد دادیم چوگان به صورت مطلق است که آذربایجان می‌تواند به این فهرست بپیوندد به شرط آن که از فهرست در خطر خارج شود.

او با بیان اینکه پرونده ارسالی به یونسکو مستندات کافی و وافی زیادی دارد، می‌افزاید: واقعاً امیدواریم این پرونده به ثبت جهانی برسد. فدراسیون چوگان هم در تهیه این پرونده سهم بسزایی داشت. البته هنرمندان، استانداران و شهرداران در برگزاری بازی‌ها نقش دارند اما در تهیه پروندهفنی فدراسیون چوگان، وزارت ورزش و جوانان و پژوهشگاه میراث فرهنگی و سازمان میراث همکاری داشتند.

*هدیه داریوش سوم به اسکندر مقدونی

مدیر کل دفتر ثبت آثار تاریخی همچنین درباره قدمت چوگان اظهار می‌کند: براساس آنچه در فدارسیون جهانی چوگان (پلو polo) و در دانشنامه معتبر بریتانیکا آمده است که می‌گویند چوگان یک بازی ایرانی است که در دو هزار و پانصد سال پیش وجود داشته است که این معروف است که وقتی اسکندر به ایران حمله کرده داریوش سوم یک گوی چوگان برای وی فرستاد تا به جای کشورگشایی بازی کند.

او همچنین با اشاره به نقوش بازی چوگان روی برخی از کتیبه‌های باقی مانده از دوره عیلامی توضیح می‌دهد: تنگه چوگان با نقوش موجود روی کتیبه‌هایش نمونه‌‌ای آشکار در ادعای ایران است،‌ همچنین از دوره اشکانی نیز بافته‌های باستان‌شناسی و نقوش فلزی داریم حتی نقش مُهر‌های گلی از دوره ایلامی موجود است که یک چوگان باز را نشان می‌دهد.