تاریخ صاحبقرانی (حوادث تاریخی سلسه قاجار(1190ـ 1248ق) تألیف محمود میرزا قاجار(1214ـ 1271 ق) به اهتمام نادره جلالی از سوی کتابخانه مجلس شورای اسلامی به زودی منتشر می‌شود.

به گزارش هنر نیوز به نقل از خبرآنلاین، تاریخ صاحبقرانی از جمله منابعی است که در عصر پادشاهی فتحعلی شاه در باب تاریخ خاندان قاجاریه نگاشته شده است، محمود میرزا نگارش آن را به دستور پدرش فتحعلی شاه در ربیع الاخر 1248 قمری آغاز کرد و در سال 1249 قمری به پایان رساند. سبک نگارش او ساده و روان و در شرح رویدادهای تاریخی مانند دیگر وقایع تاریخ نگاران عصر قاجار به صورت سال‌شمار است.

محمود میرزا کتاب خود را در دو جلد نگاشته است؛ جلد اول مشتمل بر حوادث تاریخی از سال 1190 ق تا 1212 ق. او مطالب این جلد از کتاب خود را با شرح دودمان قاجار از دوران فتحلی خان قاجار آغاز کرده و تلاش های او را برای دستیابی به قدرت به تصویر کشیده است. آنگاه چگونگی به قدرت رسیدن سلسله قاجار را به اختصار شرح داده است. او در این راستا چنان که اظهار می‌کند، قصد شرح مسائل تاریخی را به طور تفصیل نداشته از این رو به اجمال و اختصار حوادث تاریخی اوایل سلسله قاجاریه،‌ جریان رفتن فتحعلی خان قاجار به اصفهان به جهت کمک به شاه سلطان حسین صفوی، پیوستن وی به شاه تهماسب سوم و ماجرای کشته شدن محمد حسن خان قاجار را بیان کرده و سرگذشت آقا محمد خان و دوران حکومت وی را شرح داده است.

جلد دوم مشتمل بر وقایع سال های 1212ق تا 1248 ق. از آنجا که تاریخ صاحبقرانی به دست یکی از فرزندان شاه تألیف شده و تاریخ درباری و فرمایشی به شمار می رود، ‌از هرگونه تحلیل های تاریخی و دیدی انتقادی خالی است و مولف از ثبت تاریخ اجتماعی آن عصر دوری جسته و تنها به شرح احوال بزرگان و خوانین و درگیری شاهزادگان با یکدیگر بسنده کرده و راه تعریف و تمجید و ثنا از شاه و شاهزادگان قاجاری را پیموده است. اما صرف نظر از موضوعات ذکر شده به شکلی شاید ناخواسته مسائل مهمی را مطرح کرده است.

کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی گزارش داده است که محمود میرزا صرف نظر از مقام سلطنت نقش کلیدی و حساس شاهزاردگان قاجاری را در ساختار سیاسی جامعه تشریح کرده است. محمود میرزا هم چنین از تلاش اکثر لرستانی ها به ویژه میرزا عبدالله، وزیر لرستان در عزل حسام السلطنه از حکومت لرستان و رسیدن خودش به حکومت آن ناحیه سخن گفته است.

از دیگر نکاتی که محمود میرزا در کتاب خود به آن پرداخته حوادث تاریخی نقاط مرزی کشور است. او به نقش شاهزادگان حاکم این ولایات مرزی در هرم قدرت توجه داشته است، از این رو به منطقه خراسان به عنوان یک منطقه مهم که غالبا افراد شورشی و یاغی به واسطه دوری از مرکز حکومت در آن جا اجتماع کرده تا قدرت سیاسی لازم را کسب کنند، اهمیت ویژه ای داده و حوادث مهم تاریخی آن منطقه را بازگو کرده است.

محمود میرازا در باب سیاست خارجی ایران نیز راه غفلت نپیموده و به روابط دولت ایران با دول روس، عثمانی، انگلیس و فرانسه توجه داشته و به تشریح جنگ های ایران و روس که از مهمترین رویدادهای عصر فتحلی شاه بوده پرداخته و اطلاعاتی هر چند مختصر پیرامون این مسأله به خواننده عرضه داشته است.

محمود میرزا هم چنین ضمن بیان مطالب تاریخی به طور ناخودآگاه ریشه اختلافات حکام تالش و دولت ایران را که در دوران آقا محمد خان آغاز شد و در عصر پادشاهی فتحلی شاه حادتر گردید تشریح کرد و به بررسی نقش قوم تالش در دوره جنگ های ایران و روس در عصر فتحعلی شاه پرداخته است.

محمود میرزا مانند دیگر مورخین قاجاری در لابه بلای بیان مطالب تاریخی از مدح و ثنای شاه غافل نمانده و کوشیده است شکوه پادشاهان قاجاری را حفظ کند.

از دیگر ویژگی های تاریخ صاحبقرانی اطلاعات جغرافیایی است که مولف به دست داده است، دیگر ارائه اطلاعات آماری درباره شیوع بیماری وبا و طاعون در بلاد ایران که بیش از پانصد هزار نفر را به کام مرگ فرستاد.

تاریخ صاحبقرانی به جهت درج آثار و ابنیه تاریخی لرستان نیز حائز اهمیت است اطلاعاتی که مولف پیرامون زندگانی و آثار خود به دست می دهد، ‌را از دیگر وجوه ارزشی این اثر می توان بر شمرد.