ساسان ناطق معتقد است یكی از نعمت‌های جنگ تحمیلی برای ادبیات ایران این بود كه عده‌ای از پشت خاكریزها برگشتند و وقتی اسلحه‌هایشان را زمین گذاشتند، دفتر و قلم برداشتند.
جنگ‌ها در تمام دوران‌ها و در هر جغرافیایی تاثیراتی شگرف بر ملت‌ها گذاشته است. تاثیراتی كه تا سال‌ها و حتی قرن‌ها ماندگار بوده است. یكی از تاثیرات جنگ در ادبیات نمود پیدا می‌كند و منبع الهامی می‌شود برای پدیدار شدن آثار تازه، بدیع و حتی قالب هایی نو كه عموما در عمق جان مخاطبان نفوذ دارد.
جنگ تحمیلی ایران و عراق نیز كه ما در كشورمان آن را با عنوان دفاع‌مقدس می‌شناسیم، همچون دیگر جنگ‌ها و فجایع انسانی، موهبت هایی را هم برای كشورمان به همراه داشت و یكی از این موهبت‌ها ادبیات دفاع مقدس است. ادبیاتی كه به محض پایان جنگ، (و حتی در حین آن) سر بر آورد و امروز با گذشت سال ها از آن واقعه، به شكل های مختلف و متنوعی خود را نشان داده است. این ادبیات به دلیل ماهیت متفاوت جنگ تحمیلی با دیگر جنگ ها در جهان و روحیه مقاومت، پایداری و ایثاری كه در آن موجود است، گونه و شكلی تازه به خود گرفت و جریانی تازه را رقم زد.
ادبیات كودك و نوجوان نیز از این جریان مستثنا نبود و تجربه های بسیاری را در این حیطه شاهد بوده ایم. در همین راستا و به بهانه هفته دفاع مقدس، به سراغ نویسندگان و شاعران ادبیات كودك و نوجوان رفته‌ایم تا در سلسله گفت و گوهایی، به تحلیل و بررسی این ادبیات و جایگاه آن در بین مخاطبان بپردازیم.
ساسان ناطق مدیر كارگاه قصه و رمان مركز آفرینش های ادبی حوزه هنری، یكی از نویسندگانی است كه در این حوزه فعالیت داشته و نظرات و دغدغه های خود را در این رابطه با ما در میان گذاشته است.
ناطق در گفت‌وگو با خبرنگار پایگاه خبری حوزه هنری با بیان این كه نوشتن برای حوزه كودك و نوجوان دشوار است، اظهار كرد: نویسنده با ذهن بزرگسال و توانمندی بزرگسال برای ذهن كودك و نوجوان با توانمندی‌های درك مفاهیم خاص در حوزه كودك و نوجوان می خواهید بنویسید.
وی ادامه داد: آن چه كه نویسندگان و هنرمندان در زمینه كودك و نوجوان باید مدنظر قرار دهند، این است كه مفاهیمی حوزه جنگ تحمیلی یك استثناء در مقایسه با جنگ هایی است كه در دیگر كشورها رخ داده و به نوعی مفهوم دفاع را تداعی می‌كند.
این نویسنده با تاكید بر این كه هیچوقت نمی‌خواهیم كودكانمان را با واژه جنگ و خونریزی آشنا كنیم، گفت: هر شاعر و نویسنده‌ای تلاش می‌كند مفاهیم انسانی و ویژه در بطن جنگ را به حوزه كودك و نوجوان بیاورد. پس چیزی كه در حوزه جنگ برای كودك و نوجوان باید برجسته شود، این مفاهیم است؛ نه خود جنگ. یعنی كودك و نوجوان را داریم به سمت مفاهیم متعالی صلح، دوستی و انسانیت و ارزش گذاشتن به همدیگر پیش می بریم.
وی خاطرنشان كرد: جنگ خشونت را هم در ذات خود دارد؛ اما كودك این مفاهیم را نمی‌پذیرد و با این موضوعات نامانوس است. پس بهتر است صلح را از بطن جنگ و خونریزی بیرون بكشیم و به كودك نشان دهیم. وقتی مخاطب كودك این مفهوم را شناخت قطعا جبهه مقابلش را كه جنگ است بهتر می‌شناسد.
ناطق اظهار داشت: نویسندگان كودك و نوجوان در حوزه دفاع مقدس باید به معرفت عمیقی از جنگ دست پیدا كنند. اگر خودشان اطلاع صحیحی از واقعه اسفناك جنگ نداشته باشند نمی توانند مفاهیم را درست منتقل كنند.
نویسنده كتاب «وقتی جنگ تمام شود» همچنین گفت: یكی از نعمت های جنگ تحمیلی برای ادبیات ایران این بود كه عده ای از پشت خاكریزها برگشتند و وقتی اسلحه‌هایشان را زمین گذاشتند، دفتر و قلم برداشتند. نعمت بزرگ جنگ این است كه تعدادی را نویسنده و تعدادی را شاعر كرد. چه بهتر آنهایی كه دفاع مقدس را دیده‌اند بنویسند. كسانی كه خودشان تجربه كرده‌اند خیلی راحت‌تر می‌توانند مفاهیم را انتقال دهند. ولی برای فردی كه جنگ را ندیده است و الان نویسنده و شاعر است، شنیدن خاطرات دفاع مقدس، مطالعه و قرار گرفتن در فضای خاطرات می‌تواند خیلی كمك كند. البته این هم سختی های خود را دارد.
وی درباره چگونگی نگارش اثر دفاع مقدس برای كودكان و نوجوانان نیز گفت: این بستگی به زاویه دید، تكنیك و فرمی كه می خواهید از داستان ارائه بدهید دارد. نویسنده می تواند با تبحر اثری از فضای جنگ ارائه كند و در آن به طور مستقیم از خود جنگ چیزی را روایت نكند و البته می تواند روایتی از حال و هوای دفاع مقدس را هم داشته باشد. البته ادبیات در هر گروه و جناحی و با هر تفكری كه ارائه شود یكی است و مهم نیست اثر را چه كسی نوشته است. مهم این است كه چگونه نوشته باشد.
ناطق عنوان كرد: هنر نویسنده این است كه جنگ را در قامت و لباس ادبیات كه زیبا و برازنده است و برای كودك تا حدودی رنگ، بو و ساختار ویژه ای دارد قرار دهد. وگرنه داستان ها و شعرهای زیادی گفته شده كه كودكان ما بسیاری از آن ها را نخوانده اند و یا در حافظه نگه نداشته اند. اما در مقابل به آثاری كه با آن‌ها همزادپنداری می‌كنند، واكنش مثبتی داشته‌اند.
وی افزود: تصویر ذهنی كودك به قهرمان و قهرمان‌پروری خیلی نزدیك است. اگر این قهرمان ذهنی و بیرونی كودك با فضای فانتزی و یا همان طنزی كه حتی در ادبیات بزرگسال ما خیلی كمرنگ است، عجین شود، می تواند تاثیر مثبتی در مخاطب داشته باشد. اگر برویم به سمتی كه كودك بتواند قهرمان خیالی و یا واقعی خود را در فضای طنزآلود ببیند اثر موفق می شود و این در ادبیات كودك و بزرگسال بخش مغفول واقع شده است.
این نویسنده و مدرس داستان نویسی جنگ را واژه‌ای بسیار خشن دانست و تصریح كرد: می توانیم جنگ را از منظری زیبا برای كودك نشان دهیم. نشان دادنش به این معنا نیست كه دوست داریم كودكانمان را جنگ آور پرورش دهیم. بلكه می خواهیم آن ها معنای جنگ را بفهمند ولی در مواجه با آن بدانند كه به طور مثال چقدر زیباست كه آدم بتواند پرنده ها را دوست داشته باشد.
وی با تاكید بر این كه قصه و داستان دو قالب متفاوت ادبی هستند، گفت: به این دلیل برای كودكانمان قصه می‌گوییم كه به فضای ذهنی آن‌ها نزدیك‌تر است. اما وقتی كودك دوره نوجوانی و جوانی را درك می‌كند دیگر به سراغ داستان می رود و این داستان در حوزه رئال هم می تواند اتفاق بیافتد. داستان مرز تخیل و واقعیت را می تواند نشان دهد. اما اگر نویسنده نتواند از این مرز درك درستی داشته باشد طبعا به مشكل بر خواهد خورد. باید بپذیریم برخی واژگان، شخصیت پردازی، نثر و حتی عنصر تعلیق كه در برخی از داستان‌ها استفاده می‌شود برای كودك مناسب نیست و نباید كودك را با پیچیدگی خاصی مواجه كنیم. اما وقتی پا به نوجوانی و جوانی می‌گذارد نوع ارائه اثر نیز متفاوت می‌شود و به مخاطب داستان ارائه می كنیم.
ناطق با اشاره به این كه اگر كودكی فضای انسانی در جنگ را درك كند، نگاه درستی به جنگ خواهد داشت، اظهار كرد: مهم نیست این جنگ در كجای این كره خاكی اتفاق بیافتد. جنگ یك واژه جهانی است. گلوله در همه جا گلوله است. كودكان امروزی به روز تر شده اند و با مفاهیم و اطلاعات بسیاری مواجه اند و نگاه نویسنده باید نگاه معرفتی باشد تا بتواند این مخاطبان را با اثرش جذب كند.
وی در پایان گفت: خیلی ها گلایه می كنند در حوزه كودك و نوجوان آثار تولیدی كم و یا ضعیف است. این طبیعت ادبیات است. ادبیات نوزا ست و همیشه در حال تولید است. برخی از این تولیدها حتما نارس خواهند بود و برخی نیز ما را شگفت زده خواهند كرد. نویسندگان، پیشكسوتان و شاعران موفق ما اگر می خواهند این نوزایی حفظ شود، باید از نویسندگان نوقلم حمایت كنند.