به گزارش هنرنیوز؛ کوچه میرزا محمود وزیری برای آن‌ها که دل در گرو میراث فرهنگی دارند نامی آشنا است. هر کدام از کوچه پس کوچه‌های سمت چپ سرچشمه به سمت خیابان چراغ برق (امیرکبیر) را بگیری به این کوچه می‌رسی سر راه از کنار خانه پروین اعتصامی رد می‌شوی و داخل کوچه داستان هزار و یک شب دولتمردان و صاحب منصبان و تجار و بزرگان شهر تهران دوره قاجار را می‌شنوی اینجا هم خانه مدرس قابل رویت است هم نصیرالدوله (آصفی) قرار دارد هم خانه قوام‌الدوله (وثوق‌الدوله) که هرکدام قصه غصه‌هایشان مثنوی هفتاد من است.






این بار قرعه بنام خانه قوام‌الدوله افتاده است. بنای زیبایی که در سال ۱۲۵۳ قمری در زمان محمدشاه ساخته شد، متعلق به یکی از صاحب منصبان دوره قاجار به نام میرزا محمد قوام الدوله آشتیانی است.میرزا محمد آشتیانی ملقب به قوام‌الدوله از رجال دوره قاجار بود.

قوام‌الدوله که بود؟

او در روزگار فتح‌علی‌شاه وارد خدمت حکومتی شدو در دوره ناصرالدین شاه به مدارج بالا دست یافت و به وزارت خراسان گمارده شد.





در سال ۱۲۴۱ خورشیدی ناصرالدین شاه عموی خود حشمت‌الدوله را به همراه قوام‌الدوله مامور تصرف پایگاه‌های یاغیان ترکمن کرد که از هر چندگاه با حمله به خراسان، دست به غارت مردم و ایجاد ناامنی می‌زدند. اما نیروهای ایرانی، پس از موفقیتی کوچک، در صحرای خراسان راه گم کردند و ناچار به بازگشت به سرخس شدند. پس از آنکه شاه هر دو فرستاده خود را از مناصبشان عزل کرد، قوام‌الدوله را که در نظر او باعث اصلی شکست بود، در تهران حبس کرد و حتی قصد داشت او را به قتل رساند، اما درباریان به شفاعت برخاستند و قوام‌الدوله نیز با پرداخت مقادیر زیادی نقدینه و جواهر، که در طول ماموریتهای خود و پدرش گردآوری شده بود، جان خود را خرید و پس از یک ماه آزاد شد. او مدتی در تهران خانه‌نشین بود، تا شاه از سر تقصیراتش گذشت و به پاداش خدمات سابقش به وزارت اصفهان منصوبش کرد. مدتی بعد پیشکاری و وزارت حکومت فارس به وی سپرده شد و پس از آن به عضویت دارالشوری کبری رسید. قوام‌الدوله چندی نیز پیشکار ظل‌السلطان بود. او در ۱۲۵۲ خورشیدی بر اثر بیماری حصبه درگذشت.

پسر وی میرزا ابراهیم خان مستوفی معتمدالسلطنه استاندار فارس بود.

دو نوه مشهور او نیز وثوق‌الدوله و احمد قوام هستند. وثوق‌الدوله دو دوره نخست وزیر بود. وی همچنین وزیر امورخارجه، وزیر عدلیه، وزیر مالیه ، وزیر داخلی ،وزیرمعارف، رییس هیأت مدیره موقت مشروطه ایران و نایب رییس مجلس ایران، مستوفی منطقه آذربایجان در دوره قاجار بوده است.





احمد قوام نیز نخست وزیر ایران در دوره قاجار و پهلوی بوده است.وی همچنین وزیر جنگ، وزیرخارجه، وزیرمالیه،وزیرعدلیه، حاکم منطقه خراسان بوده است.




بر این خانه چه گذشت؟

به نوشته معماری ما؛ مجموعه قوام الدوله در ابتدا مساحتی در حدود ۱۲ هزار متر مربع داشته است که در حال حاضر فقط بنای موجود باقی مانده (همان خانه اندرونی و بیرونی) و دستخوش تغییرات بسیاری شده است. این سرا به صورت مثلثی ما بین کوچه های میرزا محمود وزیر، کوچه محدث و کوچه وزیری محصور و ورودی این مجموعه از کوچه محدث فعلی بوده است.






کوچه سرای وثوق الدوله (محدث) به نام عصمت السلطنه (همسر محمد قوام الدوله) یا کوچه سوراخی معروف بوده و فضای سبز و پارک فعلی موجود نیز، در آن زمان به عنوان کالسکه خانه در کنار خانه اصلی مورد استفاده قرار می گرفته است. در مجاورات این خانه‌، حمام قوام‌الدوله قرار داشته که درگذشته از این خانه دری به حمام باز می‌شده است‌.





همچنین در کنار حمام قوام الدوله در سالهای ۱۳۱۰ تا ۱۳۱۸ دبیرستان دخترانه عفتیه قرار داشت که از کوچه وزیری به درون آن، رفت و آمد می کردند.

ورود به ساختمان، از حیاط بیرونی و درونی و از طریق دو راه پله انجام می‌شود. طبقه اول ۲ تالار بزرگ به نام‌های آینه و تبنی یا سفره‌خانه دارد و ۲ راهرو و ۳ اتاق کوچک‌. طبقه دوم هم به همین قاعده۲ راهرو دارد اما با ۶ اتاق. یک راهرو و ۳ اتاق در ضلع غربی و یک راهرو و ۳ اتاق دیگر در ضلع شرقی هم بنا شده است‌. خانه قوام الدوله یک زیر زمین هم دارد که زیر تالار آینه و تبنی قرار گرفته و تنها برای دسترسی اهالی خانه بوده که از حیاط اندرونی به آن راه پیدا می‌کردند.





تالار آینه مهمانخانه قوام الدوله بوده است که سیاست‌مداران قاجاری زیادی در آن رفت و آمد می‌کردند. دسترسی به این اتاق از بخش‌های اندرونی خانه جدا بود تا اهالی خانه بتوانند حتی در زمان جلسات کاری هم به راحتی تردد کنند. جالب است بدانید که تزیینات این تالار به دلیل رفت و آمد رجال کشورهای غربی‌، از الگوهای غربی پیروی کرده‌ و تصاویر زنان فرنگی به‌صورت کارت پستال در میان آینه‌کاری‌ها و موتیف‌های گچ‌بری جا نمایی شده است!





با این حال در همین فضا هم رگه‌هایی از معماری ایرانی به چشم می‌خورد: سه ارسی‌، ۷ پنجره ارسی‌، ۳ در چوبی و ۴ طاقچه. ارسی‌ها با گره‌های کنده‌کاری شده و تزیینات چوبی ظریف و شیشه‌های رنگی نماسازی شده‌اند و روی آن‌ها نقاشی هنرمندان ایرانی به چشم می‌خورد. قسمتی از بنا در تعریض کوچه میرزا محمود وزیر از بین‌رفته که به احتمال زیاد متصل‌کننده اندرونی و بیرونی به یک‌دیگر بوده است‌. همچنین‌، تبدیل ایوان تابستانی به تالار آینه کاری از دیگر تغییرات بنا است که پس از توسعه ارتباط ایرانیان با کشورهای اروپایی صورت گرفته است‌.



به گزارش هنرنیوز؛خانه وثوق‌الدوله در سال‌های قبل از انقلاب توسط انجمن آثار ملی خریداری و به سازمان ملی حفاظت آثار باستانی واگذار شد و این سازمان آن را مرمت کرد. مرمت اساسی بنا در فاصله سال‌های ۱۳۴۵ و ۱۳۵۰ به دست استاد محمد کریم پیرنیا انجام گرفت و مرمت کاشی‌های این خانه تاریخی قاجاری نیز تحت نظر استاد حبیبیان انجام شده است. خانه قوام الدوله در سال ۱۳۷۷ با شماره ۲۰۲۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

از آرزوی مرحوم شیرازی تا خانه عشایر

روزگاری به همت دكتر شيرازي خانه وثوق به مامن تمام دوستداران ميراث فرهنگي تبديل شده بود حتی بعد از بازنشستگي وی باز اين خانه تبدیل شده بود به مركز هم انديشي درباره ميراث فرهنگي .استقرار موسسه ايكوموس (شورای بناهای تاریخی) ايران در خانه وثوق نيز از ابتكارات مرحوم شیرازی بود. این خانه اما مدت‌های مدیدی است که با مشکلات دست و پنجه نرم می‌کند. بارها در اخبار آمده بود که دیوارهای خانه وثوق الدوله به شدت نیاز به مرمت و بازسازی دارد و بارها با سازمان میراث فرهنگی تهران در این باره مکاتبه شده اما تا کنون پاسخی به این نامه ها داده نشده است. حتی گفته می‌شد زمانی مرحوم دکتر شیرازی مقدمات ساماندهی این بنا را که اکنون به عنوان دفتر ایکوموس ایران مورد استفاده قرارمی‌گیرد، فراهم کند که وی به دیار باقی شتافت.




این تنها مشکل خانه وثوق‌الدوله نبود چرا که محمد شریف ملک زاده در دروره ریاست خود بر سازمان میراث فرهنگی به یکباره تصمیم گرفت محل جمع شدن اهالی ایکوموس ایران را تبدیل به خانه عشایر کند. وی که حتی فرق بین قوام‌السلطنه از قوام‌الدوله را نمی‌دانست در روز یکم اسفند سال ۱۳۹۱ با برپا کردن دو سیاه چادر عشایر در حیاط خانه و برگزاری جشنی با لباس چوقا و دیگ آش رسماً اعلام کرد که به دلیل اتمام مدت زمان اجاره این محل به جای ایکوموس ایران به عشایر واگذار می‌شود. و بدین ترتیب آرزو درباره تبديل خانه وثوق به مركز پژوهش‌های تاريخ معماری و مرمت ايران با عنوان «مركز پژوهشي دكتر باقر آيت الله زاده شيرازی» را برباد داد.





هرچند قطعاً عشایر به عنوان یکی از نقش‌آفرینان اصلی عرصه سیاست، تاریخ ، اقتصاد و فرهنگ این مملکت جزو لاینفک و پاک نشدنی از حافظه تاریخی ایران هستند اما هرگز این موضوع مشخص نشد که چرا به جای راه‌اندازی این خانه در سمیرم اصفهان، یا استان چهارمحال و بختیاری ،کهگیلویه و بویراحمد، فارس، لرستان، آذربایجان و...در پایتخت دود و خودرو آن هم در چنین مکان تاریخی این خانه راه‌اندازی شد!!!

آیا خانه وثوق‌الدوله به هیأت وزیران می‌رود؟

با آمدن دولت یازدهم عملاً تبدیل خانه وثوق‌الدوله به خانه عشایر منتفی بود چرا که قائم مقام سازمان میراث فرهنگی مهدی حجت خود رییس ایکوموس ایران بود و قطعاً پیگیر ماجرای اجاره مجدد این بنا از میراث فرهنگی تهران برای جمع شدن ایکوموسی‌ها و تبادل افکارشان بود.

اما نابسامانی مرمتی این خانه همچنان تدام پیدا کرد. دو سال قبل در اردیبهشت سال ۹۳، مهدی حجت از وضعیت بد خانه شکایت کرد. او در آن زمان گفت: شاه‌نشین خانه‌ی «قوام‌الدوله» با کمک داربست‌ها سرپاست، دیوارهای آن طبله کرده‌اند، شیشه‌های رنگی ارسی اتاق با یک لرزش خواهند ریخت، بادگیرهای خانه تحمل تندباد را نخواهند داشت و اتاق پشتی شاه‌نشین دست‌ کمی از فضاهای قبلی ندارد. باغچه‌های خانه هنوز تاوان برگزاری جشن افتتاح «خانه عشایر» را در ۱۴ ماه پیش می‌دهند و درختچه‌ها و گل‌های خانه با سر خمیده از ساکنان آن استقبال می‌کنند.






هر چند به نظر می‌رسد که در دولت یازدهم ردپایی از هیاهوی آنچه در اواخر دولت دهم بر این خانه گذشت باقی نمانده است اما در اواخر فرودین 95 به ناگاه خبر می‌رسد که صندوق احیا در فهرست ارسالی خود به هیأت وزیران جهت تأیید تغییر کاربری نام چند بنا از جمله کوشک، عمارت مسعودیه و وثوق‌الدوله را قرار داده است. موضوعی که مورد توجه اصحاب رسانه قرار گرفت و به اینجا ختم شد که آیا این سه بنا جزو نفایس کشور محسوب نمی‌شوند؟ و به طور خاص با توجه به این گزارش که مربوط به خانه وثوق‌الدوله است آیا خانه یکی از بزرگترین صاحب‌منصبان و وزیران دوره قاجار که نوه‌هایش وثوق‌الدوله و احمد قوام هر دو از نخست‌وزیران و وزرای بنام قاجار و پهلوی بوده‌اند و تاریخ معاصر ایران را رقم زده‌اند جزو نفایس به شمار نمی‌آید؟!!!





موضوعی که محمد حسن طالبیان - معاون میراث فرهنگی-  در نشست روز محوطه‌ها و بناهای تاریخی این گونه در موردش سخن گفت: من بعید می‌دانم که این بنا در فهرست ارسالی به هیأت وزیران باشد. باید یک‌بار دیگر دقیق به فهرست نگاه کنم، اما تأکید می کنم ما به هیچ عنوان بناهای فاخر را در فهرست ارسالی قرار نمی‌دهیم باید یک‌بار دیگر فهرست را چک کنم و پاسخ دهم.

و بدین ترتیب به نظر می‌رسد قضیه ارسال این خانه در فهرست هیأت وزیران منتفی است. موضوعی که ظاهراً به مذاق برخی خوش نمی‌آید. این گروه موضوعی را بهانه قرار داده‌اند که هرچند در جای خود بسیار حائز اهمیت است اما دلیل موجهی برای واگذاری یکی از نفایس ایران به بخش خصوصی نیست. این دسته معتقدند خانه وثوق‌الدوله به روی گردشگران بسته است و ورود به آن با نامه‌نگاری و تشریفات اداری و گاهی با بی‌حوصلگی نگهبان این بنا مواجه است.

این گروه فراموش کرده‌اند که به دلیل مشکلات مرمتی عملاً ورود حجم زیادی از گردشگران به این خانه منطقی نیست و از سویی به دلیل محیط اداری بودن این مکان که دفتر ایکوموسی‌ها است نمی‌توان این درب را همیشه به روی گردشگران گشود. اما از سویی گلایه این گروه مبنی بر طولانی بودن روال دریافت موافقت یا غیر قانونی بودن دریافت وجهی که آنها مدعی‌اند گاهی اوقات نگهبان خود دریافت می‌کند، منطقی است.




ایکوموسی‌ها چند سالی است که روز محوطه‌ها و بناها در خانه وثوق‌الدوله دور هم جمع می‌شوند. اما امسال گروه تبلیغی « در خانه وثوق‌الدوله به روی گردشگران بسته است» برای اثبات حرف خود حتی از شیطنت شبکه ‌های اجتماعی بهره بردند و در حالی که روز جهانی محوطه‌ها و بناها بر حسب معمول ایکوموسی‌ها در حیاط صندلی چیده و به سخنرانی درباره این روز می‌پرداختند و دور هم جمع شده بودند، گروهی را با گذاشتن این متن در شبکه‌های اجتماعی روانه ایکوموس کردند:« به مناسب روز محوطه‌ها و بناها بازدید عموم از خانه وثوق الدوله آزاد است»!!!




درب این خانه همیشه باز است

به گزارش هنرنیوز؛به دلیل این اتفاقات خبرنگار هنرنیوز با مهدی حجت- رئیس ایکوموس ایران گفت و گو کرد و نظر وی را درباره اتفاقات این خانه جویا شد که وی تأکید کرد: درِ خانه «وثوق‌الدوله» همیشه باز بوده و هست؛ گردشگران و تورهای گردشگری در تهران با هماهنگی می‌توانند از این خانه تاریخی بازدید کنند.

رئیس ایکوموس ایران درباره‌ی برخی شایعه‌ها در این زمینه گفت: این خانه تاریخی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است، بنابراین نباید در آن را به روی مردم بست.




او با بیان این‌که چون ایکوموس ایران، فعالیت‌های اداری و پژوهشی خود را در این خانه تاریخی انجام می‌دهد و از این بنا به عنوان یک دفتر استفاده می‌کند، افزود: بنابراین کسانی که تمایل به بازدید از این بنای تاریخی دارند، باید هماهنگی‌هایی اولیه با مسئول دفتر ایکوموس ایران را داشته باشند. پس از انجام هر نوع هماهنگی، ما حتما از بازدیدکنندگانِ این بنای تاریخی پذیرایی می‌کنیم.

با مسوول دفتر ایکوموس هماهنگ کنید

حجت در پاسخ به این پرسش که برخی گلایه‌مندند که روال گرفتن نامه تأییدیه در ایکوموس سخت است و گاهی اوقات آنها را روانه ساختمان نقش جهان می‌کنند و گاهی وثوق‌الدوله، اظهار کرد: بنای تاریخی وثوق‌الدوله ظرفیت حضور زیاد گردشگران را از نظر سازه‌ای ندارد، از طرفی قطعاً آدرس و شماره تلفن ایکوموس در سایت و پایگاه اطلاع رسانی این مجموعه موجود است و من اعلام می‌کنم هر کس تمایل به بازدید دارد با خانم باقری مسوول دفتر ایکوموس تماس بگیرد و هماهنگی های لازم جهت دریافت وقت قبلی را انجام دهد.




رییس ایکوموس در مورد برخی گلایه‌ها از رفتار نگهبان مجموعه وثوق‌الدوله افزود: ممکن است پیش از این نگهبان مجموعه برخورد چندان مناسبی با برخی افراد نداشته یا اجازه ورود گردشگران را نمی‌داده است، اما از این به بعد فقط کافی است کسانی که تمایل ورود به این بنای تاریخی دارند‌، هماهنگی‌های لازم را انجام دهند.







بلیت گرفتن ممنوع

بنیان‌گذار سازمان میراث فرهنگی همچنین درباره‌ی میزان پرداخت ورودیه توسط گردشگران برای بازدید از این خانه تاریخی، گفت: با این روش مخالف هستم که یک بنای تاریخی که متعلق به مردم است، ورودیه داشته باشد. نباید مردم برای دیدن بنایی که متعلق به تاریخ یک کشور است، پول بپردازند. آنها باید از وجود چنین بناهایی استفاده کنند. اگر برای بازدید از برخی بناهای تاریخی مانند «عالی‌قاپو» ورودی از مردم گرفته می‌شود، قطعا برای استفاده در همان بنا استفاده می‌شود.

آیا مرمت خانه وثوق‌الدوله آغاز می‌شود

قائم مقام پیشین سازمان میراث فرهنگی همچنین درباره مرمت این بنای تاریخی که چند سال است به تعویق افتاده،اظهار کرد: تا کنون اعتبار مناسب برای این پروژه نداشتیم، اما مطمئنم در چند هفته آینده با بازرسی که از این بنا انجام می‌شود، بتوانیم مرمت بخش‌های مختلف این خانه تاریخی را آغاز کنیم.





رییس ایکوموس ایران که برای استقرار دفتر ایکوموس، این خانه را از اداره کل میراث فرهنگی تهران اجاره کرده است، درباره وضعیت مرمتی فعلی خانه وثوق‌الدوله گفت: متأسفانه این خانه چند مشکل فنی دارد که باید درباره‌ی آن‌ها فکری شود. سقف اتاق شاه‌نشین در حال حاضر به‌شکل معلق نگهداری می‌شود. از چند سال پیش، سقف این اتاق به همین صورت است و باید با انجام اقدامات فنی، سر جای خود برگردانده شود.