محمدصادق احدپور گفت: خوشنویسی علی‌رغم زنده و فعال بودن در وجه بیرونی همچنان دچار مشکل است.
با محمدصادق احدپور هنرمند خوشنویس و دبیر بخش خوشنویسی دومین جشنواره هنرهای تسجمی فجر به گفت و گو نشستیم متن زیر حاصل این گفت و گو است.
هنرنیوز:اگر بخواهید مقایسه‌ای بین نمایشگاه‌های آثار تجسمی مخصوصا هنر خوشنویسی در ایران و خارج از کشور انجام دهید.با توجه به قدمت هنرهای سنتی و تجسمی ایرانی آیا این هنرها به جایگاه تثبیت شده‌ای رسیده‌اند؟ در واقع هنر ما دچار چه مشکلی است که به عنوان مثال آثار خطاطان به آن شکل که باید خریداری نمی‌شود و به عبارتی هنر و اقتصاد هنر در ایران چرا در چنین وضعیتی قرار گرفته است؟
صریح بگویم هنرهای تجسمی به جایگاه مناسبی نرسیده است. هنرهای تجسمی حتی مورد اجحاف نیز قرار گرفته است. یعنی هنگامی که ما وارد حوزه هنر شده و می‌خواهیم در مورد آن صحبت کنیم، بلافاصله به یاد سینما می‌افتیم. به دلیل اینکه بدنه این هنر در جامعه جهانی فعال و گرم است و جشنواره‌های معتبر جهانی برای این رشته هنری برگزار می‌شود، اما هرگز جشنواره‌های پر سر و صدایی در هنرهای تجسمی به فرض این که حتی ایران هم در آن مشارکت داشته باشد، برگزار نمی‌شود.در سینما ما آقای کیارستمی را داریم که در جشنواره کن جایزه می‌گیرد و به مراسم اسکار دعوت می‌شود. اما در هنرهای تجسمی مخصوصاً هنرهایی مثل خوشنویسی که به اقلیم و جغرافیای ما اختصاص دارد( یعنی کشورهای اسلامی این هنر را دارند) ما باید جامعه را نسبت به این هنرها فعال کنیم.
جامعه باید احساس کند اگر یک تابلو خوشنویسی داشته باشد،این تابلو چه تأثیری می‌تواند بر روح و روان داشته باشد؟ و چه تأثیری در تربیت و روحیه فرزندان می‌گذارد؟ اگر این‌ها را برای جامعه‌مان تعریف کنیم، جامعه حساسیت پیدا می‌کند. مثلاً اگر تابلو «توانا بود هر که دانا بود» روی سینه دیوار باشد و بچه سه چهار ساله در خانه از مادرش بپرسد این نوشته چیست؟ قطعاً مادر باید توضیحی بدهد و از همین جا تربیت فرهنگی آغاز می‌شود.
از طرفی هنر خوشنویسی از نظر بصری دارای واحد تناسب، تعادل، صفحه‌آرایی، طراحی است و اصول دیگری (اصل دوازده گانه خوشنویسی) که برای به وجود آمدن یک خط زیبا لازم است؛ در آن رعایت می‌شود.هرچند الان اینجا جای بحث فنی نیست ولی بر اساس یک اصول هندسی یک قطعه خوشنویسی شکل می‌گیرد بنابراین هنر خوشنویسی بر روی انسان تاثیر می‌گذارد.
هنرنیوز: یعنی شما معتقدید نگاه کردن به خط خوب تأثیرات روحی و روانی مثبتی به همراه دارد؟
صددرصد،خط خوب آدمی را به سمت تعادل می‌برد. شما وقتی چیز نامتعادلی را نگاه می‌کنید قطعاً تأثیر عدم تعادل به شما منتقل می‌شود. برعکس آن هم صادق است. طبیعی است در چنین فضایی بچه به نحو دیگری تربیت می‌شود. ما متأسفانه این پتانسیل را از دست داده‌ایم. شما می‌بینید خانواده‌ها برای خانه‌هایشان تابلو فرش «و ان یکاد» با قیمتی نزدیک یک میلیون تومان می‌خرند. این تابلو فرش نمی‌تواند تأثیر بصری یک تابلو خوشنویسی را داشته باشد. روی فرش نمی‌توانیم خوشنویسی طراز اول ببافیم. قیمتی که این تابلو دارد فقط به لحاظ فرش بودن، بافت و قاب است، اما به لحاظ هنری خط آن واجد هیچ امتیاز هنری نیست. خط در بافت فرش خیلی افت می‌کند. اما با کمی توجه درمی‌یابیم همه به خرید آن راغب‌ترند. چه منظوری از این خرید وجود دارد؟ این موضوعی است که باید بررسی شود و باید به آن خانواده توضیح داد که شما می‌توانید با این قیمت، تابلو بسیار ارزشمند هنری بخرید و تأثیرات روحی روانی آن در تربیت فرزندان حتی سایر اعضای خانه را ملاحظه کنید.
هنرنیوز:اگر حس هنردوستی و توجه به خط خوش فعال نشود و این نیاز اجتماعی اتفاق نیفتد،چه روی می‌دهد؟
قطعا این فعالیت هنری به درون خودش می‌رود و روز به روز کوچکتر می‌شود. ما بالاخره در جامعه‌مان نگارش داریم، بچه‌های ما در مدارس نوشتن یاد می‌گیرند. خوب این‌ها چگونه باید بنویسند؟ چگونه باید جهات دیگر شخصیتشان را تقویت و بارور سازند؟ وقتی بچه‌ای منحنی‌ها و زوایای درستی را که ایجاد خط زیبا می‌کند، یاد بگیرد آن هم در سنینی که شکل‌پذیری امکان‌پذیر است، می‌تواند تأثیرات آن را در سنین بالاتر در شخصیت خودش ببیند. حالا اینکه خط اعتماد به نفس انسان را بالا می‌برد، حافظه را تقویت و انسان را وارد فضای فرهنگی می‌کند، بحث دیگری است.
هنرنیوز:چرا خط و خوشنویسی همیشه با یک حس معنوی همراه است؟
صفت ذاتی خط این است که هیچ خطاطی در طول تاریخ نتوانسته کلمه زشتی بنویسد. چون خط، هنری است که باید فرد را به معنا گرایش دهد و این در ذات خط است. جدای از بخش تصویری وقتی خطی را می‌نویسم،آن خط واجد یک مفهوم بسیار عمیق و بلند می‌شود. وقتی بچه از کودکی با خط آشنا شود در واقع با ادبیات غنی ما آشنا شده است. با عرفان ایرانی و اسلامی آشنا می‌شود. ممکن است یک بیت از اشعار ما با یک رمان غنی دنیا برابری کند. شاید در یک رمان باید 300 – 400 صفحه بخوانید تا به یک مفهوم عمیق برسید، اما همان مفهوم را شعرای ما به دلیل افق اجمالی اندیشمندان ایرانی در یک بیت گنجانده‌اند.
هنرنیوز: ما شاهد یکسری اختلافات بین انجمن خوشنویسان هستیم که به نوعی به اتحاد خوشنویسان لطمه می‌زند. چه مشکلاتی سبب این اختلافات است و چه راهکارهایی دارد؟
رقابت در هر رشته‌ای خیلی زیبا است. بدون رقابت هر فعالیتی در حال فنا است و هنرمندان هر رشته‌ای باید با هم رقابت داشته باشند و به کارهای همدیگر نگاه کنند. یاد گرفته و ایراد بگیرند؛امااین رقابت باید یک برون فکنی هم داشته باشد.
مشکل خوشنویسی همان برون فکنی است. ما در حوزه اجتماعی دچار مشکلات هستیم. نمایشگاه‌های متنوع و متعددی در سطح تهران در طول یک سال برگزار می‌شود که باید تأثیرات اجتماعی آنها مورد بررسی قرار گیرد. باید ببینیم جامعه ما چه تأثیری از این نمایشگاه می‌گیرد. فرضاً بارها پیش آمده که بخاطر پخش فیلم یا سریالی رأس ساعت خاصی خیابان‌ها خلوت می‌شود. این تأثیر آن فیلم است، حالا بررسی تأثیرات فرهنگی آن بحث ثانویه است. یا زمان برگزاری یک مسابقه تیم ملی، خیابان‌ها خلوت می‌شود. آیا خوشنویسی هم چنین حالتی ایجاد می‌کند؟ حداقل کوچه‌ای که گالری یا نمایشگاه در آن قرار دارد را خلوت می‌کند؟ آیا مردم همان کوچه به دیدن آن نمایشگاه می‌روند؟ به جرات می‌توان گفت کمتر چنین اتفاقی می‌افتد. خوشنویسی وجود دارد، زنده و فعال است، اما وجه بیرونی آن دچار مشکل است. جامعه ما باید این نیاز را احساس کند که هنر را در سبد اقتصادی خودش بگنجاند.
هنرنیوز:این نگاه بیرونی به مشکلات انجمن است؟ نگاه درونی چه مشکلاتی را نشان می‌دهد؟
باید جامعه نسبت به نیازهای اجتماعی عکس‌العمل داشته باشد. هنرمند نیز باید نسبت به اتفاقات جامعه عکس‌العمل نشان دهد. او این کار را با هنرش انجام می‌دهد. با خطش، با مطلبش و یا نقاشی‌اش مثلاً اگر جامعه اسراف‌کار است خوشنویسان باید مطالبی بنویسند که اسراف در جامعه تخفیف پیدا کند، اگر جامعه ما در ارتباط با همسایگان دچار مشکل است باید خوشنویس به سمتی برود که این مشکل تخفیف پیدا کند، اگر جامعه به شعر و ادبیات حساسیت نشان نمی‌دهد خوشنویس باید حساسیت جامعه به این موضوع را تحریک کند.
در واقع اگر تعامل بین جامعه و خوشنویسی ضعیف شود تعارضاتی که در رقابت پیش می‌آید، تقویت می‌شود.
از طرفی چون مسأله نگارش وجود دارد، مسأله زیبانویسی هم مطرح می‌شود. بشر به سمت زیبا کردن هر فعالیتی پیش می‌رود. گرایش به زیبایی در ذات و نهاد بشر وجود دارد و این یک امری فطری است بنابراین چون مسأله نگارش وجود دارد مسأله زیبانویسی و خوشنویسی زنده است.اما چون فعالیت بیرونی‌اش ضعیف شده و آن نیاز اجتماعی‌اش خیلی داغ نیست به اصطلاح تنورش سرد شده و مطالبه آن کم است؛ بنابراین این رقابت تبدیل به تعارض شده است.
هنرنیوز:جامعه ما به سمتی حرکت نکرده که آثار هنری برای خانواده حکم گنجینه را پیدا کند .خانواده‌ها پس از خرید اثری هنری حس نمی‌کنند اگر آن را به عنوان یک سرمایه نگهداری کنند، سال بعد می‌توانند با قیمت بالاتری به فروش برسانند. این درحالی است که حتی اگر آنها راغب هم باشند مکانی وجود ندارد که آنها برای خرید تابلو خوشنویسی به آن مراجعه کنند. چرا انجمن و هنرمندان خوشنویس این کار را انجام ندادند؟ و ضرورت ایجاد بازارچه خاصی را احساس نکردند؟ آیا احداث این مکان را متوجه مسئولین می‌دانید؟
مدیریت 30 سال گذشته انجمن خوشنویسان خوب نبوده یعنی آنها باید به ایجاد یک بازارچه فکر می‌کردند و این قسمت را فعال می‌کردند و باید آن را به عنوان مطالبه خوشنویسی در وزارت ارشاد مطرح می‌کردند. ما باید مرکزی داشته باشیم که مردم بدانند همیشه هست. ما نیازمند یک موزه خوشنویسی فعال هستیم که در کنار ارائه آثار، بخش گنجینه داشته باشد و وظیفه فروش را هم برعهده بگیرد.
هنرنیوز: ما حتی نسخ قدیمی را می‌بینیم که در دست مردم است اما جای مناسبی برای ارائه و فروش آنها وجود ندارد.
بله ،الان خطهای قدیمی کشور در دست مردم است. بعضی از آنها حتی خراب هم می‌شود.خیلی از مردم طرز نگهداری آنها را نمی‌دانند. کتاب‌هایی هست که حیف و میل می‌شوند و از بین می‌روند. در این بین یک بازار دلالی هم راه می‌افتد و خطهای نفیس را خرید و فروش می‌کند.این وضعیت ساماندهی نشده است خوب یک سازمانی باید این امر را سازماندهی کند. چه کسی غیر از انجمن خوشنویسی چنین مسئولیتی دارد؟ این ضعف انجمن خوشنویسان است.
هنرنیوز: شما در صحبتهایتان به خط بد مردم اشاره کردید.آیا تلاش برای بهتر شدن خط جامعه را جزء وظایف انجمن خوشنویسی نمی‌دانید؟
نکته‌ای که من انگشت می‌گذارم و آن را ضعف خوشنویسی می‌دانم فعالیت اجتماعی خوشنویسی است. این موضوع هم باید از طریق انجمن خوشنویسان پیگیری شود. رسالت خوشنویسی به عهده انجمن خوشنویسی است و قطعا این پرسش در اذهان شکل می‌گیرد که انجمن در طی 50 سال فعالیت خود برای عموم جامعه، برای فرزندانی که تحصیل می‌کنند، چه کار کرده است که 30 سال تحصیل می‌کنند ،اما خطشان همچنان بد است؟
جامعه ما بد خط است. انجمن خوشنویسی چه کار باید می‌کرد؟ از کجا باید شروع می‌کرد؟ بدنه اجتماع آیا نیازمند چند هنرمند است که یا از هم تعریف کنند یا ایراد بگیرند؟ این مسأله‌ای را حل نمی‌کند این هنرمندان اگر خوب هم بنویسند، باید نتیجه اجتماعی داشته باشد. باید بهره اجتماعی داشته باشد. باید جامعه بهره‌مند شود. نه به لحاظ دیدن، بلکه به لحاظ نوشتن. یعنی خط جامعه باید خوب شود.ما افرادی داریم حتی در رشته ادبیات، که تا دکترا پیش می‌روند اما خطشان بد است. البته در انجمن خوشنویسی فعالیت‌هایی برای ساماندهی به این موضوع آغاز شده است.
هنرنیوز: جایگاه هنر خوشنویسی را در مقایسه با جایگاه خوشنویسی در سایر کشورها چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا ما با حضور چند هنرمند می‌توانیم این هنر را در سطح جهان به اسم ایران معرفی کنیم؟
من معتقدم نسلی که در 30 سال گذشته شکل گرفته، فشارهای زیادی تحمل کرده و نسبت به همه این‌ها عکس‌العمل داشته است. مثلاً ما با تحریم، جنگ ، تعطیلی دانشگاه ، مشکل ارزاق رو به رو بودیم، کوپنی زندگی کردیم. نسلی که در این 30 سال شکل گرفته و کار خوشنویسی کرده، نسل قوی و زرنگی است.نسل باهوشی است که پذیرش آنها کمی برای نسل قدیم سخت است.
الان ما گاهی خط‌هایی می‌بینیم که پهلو به پهلو خط بزرگان است. بعضی جوان‌ها اینقدر نزدیک می‌شوند و از روی آثار میرعماد کارهای تقلیدی انجام می‌دهند، که قابل تشخیص نیست. پس فاخر بودن آثار بلاشک وجود دارد،اما این ارتباط بین آثار و اجتماع جهانی (جامعه بین‌المللی) وجود ندارد. اینجا باید بخش‌هایی فعال شود که این هنرمندان و آثارشان را بشناساند. فروش آثار یک استاد در سطح بین‌الملل زیبا است اما دردی را دوا نمی‌کند. حرکت خوبی است اما برخی این آثار را می‌برند (واسطه‌ها) برای اینکه خودشان پول بیشتری به جیب بزنند. این سودی به حال هنرمند ندارد. آنها بیشتر فعالیت اقتصادی می‌کنند. کار فرهنگی انجام نمی‌دهند. ما اگر فعالیت فرهنگی خود را ساماندهی کنیم، می‌توانیم خوشنویسی را در سطح جهان معرفی کنیم .
خوشنویسی در سطح جهان طالب دارد. هنرشناسان زیادی هستند که با وجود آنکه نمی‌توانند خط را بخوانند اما آن را دوست دارند. خوشنویسی از لحاظ بصری بسیار قابل توجه است.
درباره محمدصادق احدپور:
متولد 1344،فارغ التحصيل انجمن خوشنويسان ايران 1366
مدرك استادي 1385،اخذ مدرك درجه 1هنري وزارت فرهنگ وارشاد اسلامي 1388،مفتخر به خادمي قرآن كريم (وزارت فرهنگ وارشاد اسلامي) 1385،كارشناس دفتر نظارت برنشر وترجمه قرآن كريم (وزارت فرهنگ وارشاد اسلامي)،دبيراجرايي جشنواره خوشنويسي فجر(برگزاركننده اداره كل فرهنگ وارشاد اسلامي استان تهران (1373و1374)،برگزيده (مقام اول) نمايشگاه بين المللي قرآن كريم 1385،دارای لوح افتخار نخستين جشنواره خوشنويسي جهان اسلام،كتابت كامل قرآن كريم با ترجمه فارسي به سفارش شهرداري تهران (1378)، کتابت بخشي ازشاهنامه فردوسي (بزرگداشت هزاره فردوسي 1367)،داستان زال و رودابه براساس شاهنامه نوشته دكترجنيدي (1367)،داستان رستم وافراسياب براساس شاهنامه نوشته دكتر جنيدي (1368)،مخزن الاسرارنظامي گنجوي (1369)،شرفنامه نظامي گنجوي (1367)،ديوان ملك الشعراء بهار،اشعار منتخب شعرا درمدح حضرت ولي عصر(عج) با مقدمه استاد محمود شاهرخي (1372)،ديوان گنجينه الاسرار عمان ساماني (1374)،قصايد حكيم سنايي غزنوي (1373)،رباعيات خيام (1383)،زيارت شريعه جامعه كبيره با ترجمه (1385)(وزارت فرهنگ وارشاد اسلامي)،دعاي كميل با ترجمه (1385)(وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي)،شركت در نمايشگاههاي جمعي انجمن خوشنويسان ايران ازسال 1367 تا كنون،نمايشگاه انفرادي دركشور تانزانيا(1382)
مریم اطیابی
