مرداد ماه سال ۸۴ است به خودم که می آیم در کنار مردی نشسته ام که سالهای کودکی ام را به واسطه هنر و رفاقت پدر با عکس ها و چهره گیرایش سپری کرده بودم ، حالا در کنارش نشسته ام آن هم در یک قاب به بهانه ساخت فیلم مستندی برایش .
نورها که روشن می شود، دوربین که حرکت می کند ناگهان دلم خالی می شود، خودم را می بازم در مقابل گیرایی وجود این مرد ... با اینکه سالهاست از نزدیک می شناسمش با این که بارها با او هم کلام شده ام با اینکه ده بار، صد بار، هزار بار متن نوشته شده توسط خودم را، تمرین کرده ام! اما انگار بازهم مثل کودکی ها نمی توانم در مقابل نفوذ نگاه اش مقاومت کنم ...
شش، هفت سال بیشتر ندارم سر خوش و خندان وارد آتلیه پدرم می شوم . همان جایی که از زمانی که یادم می آید محل بازی و سرگرمی های کودکانه ام بود در میان انبوه عکسهایی از چهرهایی که شاید برای بچه ای به سن من هیچ کجای دنیا وجود نداشت، در تاریکخانه اش در میان هجوم بوی داروی ظهور و ثبوت می خوابم و در کنار سه پایه دوربینش دزدکی به سوژه ای که پدر در حال عکسبرداری از آن است سرک می کشم و در دفترش در میان عکس هنرپیشگانی که فیلم های ویدیو ای شان دست به دست می چرخد محو و محسور می شوم، در میان پرتره های بی نظیری از فردین، ناصر ملک مطیعی و ایرج قادری که حالا دیگر کمی با آنچه در فیلم ها می بینیمشان فرق کرده اند، پیرتر شده اند ... عکسهایی که همگی انگار دارند با تو حرف می زنند آن سالها نمی دانستم هنوز هم نمی دانم این همه زنده بودن عکس های پدر بستگی به سوژه اش دارد یا هنر پدرم . همه این عکسها دوستان و هم بازیان من بودند در روزهای کودکی. در میانشان عکسی بود از مردی که هر وقت نگاهش می کردم نمی توانستم به راحتی از این همه نگاه پر معنی بگذرم در پس نگاهش حرف بود. آنقدر درد بود که یک کودک از همه جا بی خبر هم بتواند بفهمد . مرد به دوربین خیره شده بود و از پس یک نگاه پر معنی به تو خیلی نا گفتنی ها را می فهماند ... آن روز وقتی وارد آتلیه پدر شدم زمانی که طبق معمول پدر را پشت میز کارش دیدم و فهمیدم که مهمان دارد زمانی که به سمت مهمانش برگشتم که ادب و آداب کودکانه ام را به او نشان دهم ناگهان خشکم زد ... مردِ داخلِ عکس بود زنده و خوشحال با خنده ای که هیچ نشانی از آن در آن عکس نبود. در آغوشم کشید کودکی را که نمی دانست عکسش خیلی وقت است که شده همبازی اش ... سلام آقای قادری !!!
نیمه شب تلخ یکشنبه هفدهم اردی بهشت ماه است در میانه صحبت با دوست نازنینی خبر بر روی خروجی سایت ها قرار می گیرد دوستم هم ناگهان می فهمد می خواهد قضیه را به شکلی جمع وجور کند نمی شود ...
- احسان شاید شایعه باشه
- ...
سکوت می کنم فقط سکوت، هرچه سعی می کند تا جمله ای بگوید که شاید آرامم کند نمی تواند. گوش نمی دهم اتاق تاریک است، در لحظه ای، آنی، تمام روزها و سالها و خاطرات از مقابل چشمانم می گذرد ... یعنی تمام شد ؟ در میان تاریکی اتاق اشک سرازیر می شود. دارم به این فکر می کنم چطور باید این خبر را به پدر بدهم. چند ساعت دیگر چه قیامتی است در مقابل بیمارستان . تا صبح چند بار به بیمارستان زنگ می زنم خبر را تکذیب می کنند

- آقای قادری زنده اند اما وضعشون وخیمه
بیچاره تلفنچی بیمارستان مهراد از بس که این جمله را تکرار کرده دیگر وقتی گوشی را بر می دارد فقط همین ها را می گوید و بعد صدای بوق اشغال. ساعت چهار صبح دیگر مطمئن شدم که همه چیز تمام شد ...
زمانی که به صورتش خیره شده ام و یادم رفته که در مقابل دوربین نشسته ام، وقتی داریم راجع به نیم قرن حضورش در سینما صحبت می کنیم ، زمانی که با شور و اشتیاق فراوان مثل یک جوانِ پرشرو شور درباره جنس فیلمسازی اش حرف می زند اصلاً احساس نمی کنم که این مرد وارد هفتمین دهه زندگی اش شده ، باورم نمی شود در هفتاد فیلم یا بازی کرده یا کارگردانی و هنوز هم می تواند این همه عاشقانه این همه با انرژی درباره آثارش درباره فیلم مورد علاقه اش که هنوز نساخته صحبت کند. این همه با دغدغه تمام نشدنی از حق خودش و هم نسلانش دفاع کند.
- بالاخره من فیلم خوب هم داشتم ... من فیلم خوب داشتم ...
آن روز در میانه حرف هایش راجع به ناملایمت ها و سختی هایی که نصیبش کردند به یاد آن عکس افتادم، زمانی که صورتش را در هم کشید و با تمام احساسش پس از چند جمله ای که به هیچ عنوان بوی شکوه و شکایت نمی داد و به قول خودش پشیمان بود حتی از گفتن همین ها؛ سکوتی کرد چشمانش تر شد و گفت:
- سهم ما اینه !
در اتاق تاریک و افسرده ام نشسته ام خیره شده ام به عکسی که به یادگار برایم امضا کرده است. احسان عزیز نگاهی و یادی ... با خودم فکر می کنم چند ساعت دیگر در مراسم تشیع جنازه اش همه می آیند حتی کسانی که خودش وارد سینما کردشان و بعد ها به او پشت کردند ... همه می آیند حتی کسانی که در تمام این چهار سالی که در راه خانه و بیمارستان سپری کرده بود و مثل تمام عمرش که مشغول جنگ بود با بازی های سرنوشت، با آن سرطان لعنتی هم می جنگید حتی سری هم نزدند حتی سلامی هم نفرستادند ... همه می آیند روزنامه ها مجلات؛ خبرگذاری ها همه و همه می آیند تا قهرمان فیلم فارسی ها !!! را بدرقه کنند همانی را که پالتو پوشیدن در فیلمش را به تمسخر می گرفتند و بودنش را مایه بی آبرویی سینما می دانستند هم می آیند. در کنار همه اینها آن پلیس راهنمایی و رانندگی که روز فیلمبرداریمان وقتی با ماشینش در خیابان فیلم می گرفتیم آمد جلو ، ایرج خان را در آغوش گرفت سلامی نظامی داد و بعد تمام چهار راه ها را به افتخارش باز کرد که راحت تر عبور کنیم او هم می آید. تمام مردمی که وقتی وارد سالن سینما شد عاشقانه به دورش حلقه زده بودند آنها هم می آیند... وای چند ساعت دیگر جای سوزن انداختن پیدا نمی کنی در میان مردمی که هرکدام از گوشه ای؛ شهری؛ دیاری ، از دور و از نزدیک از هر طرف سر می رسند که برای آخرین بار به دورش حلقه بزنند ... خورشید طلوع کرده است اتاقم روشن شده و من هنوز محو تماشای عکس امضا شده اش بر روی میزم هستم ...
آن روز که مرا در کودکی به آغوش کشید و می خندید آمده بود خبر خوش دوباره فیلم سازی اش را به پدر بدهد. قرار بود دوباره بعد از سالها ممنوعیت فیلم بسازد آن هم فقط در قامت یک کارگردان نه بازیگر. می خواهم زنده بمانم را بسازد. در صورتش هیچ نشانی از ناراحتی و دردِ داخل آن عکس نبود ... فیلم ساخت دوباره زمانی که نامش را به عنوان کارگردان بر پرده می نوشتند مردم در سینما به احترامش دست می زدند انگار دوباره همای سعادت به آشیانه برگشته بود بعضی فیلم هایش موفق بودند و بعضی هم نه خودش هم می دانست خودش هم می گفت ... زمانی که چند سال بعد تر دوباره دیدمش دیگر آنطورها هم خوشحال نبود، نگران بود تشویش داشت ناراحت بود از تمام بی حرمتی ها و نامرادی های جماعتی که هرکدام به طریقی و دلیلی آزرده اش می کردند اما او از پا نمی نشست می جنگید به این در و آن در می زد که شاید بتواند راهی پیدا کند که راحتر و با آسودگی و فراغ بال فیلم بسازد کاری که در تمام عمرش فقط از عهده اش بر آمده بود کاری که عاشقش بود و به قول خودش به جونش بسته بود ... همه اینها را میشد در میان درد و دلش با پدر فهمید ...
بالاخره شد ... بالاخره درست شد ... بالاخره تونستم
اینها جملاتی بود که از فرط هیجان و اشتیاق آنقدر بلند بلند و بریده بریده برای پدرم پشت تلفن می گفت که من هم می شنیدم ... مجوز بازیگری اش صادر شد به هر قیمتی که بود حتی اگر قیمتش تبعید اجباری بود از مقابل دوربین به صندلی کارگردان آن هم سی سال! بازی کرد در «آکواریوم»، در «محاکمه»، در چند فیلم دیگرش ... بالاخره به آرزویش رسید ... بالاخره شکست نخورد هر چند این بازی خیلی طول کشید ...
ساعت ده و نیم صبح یکشنبه است باورم نمی شود آن چیزی را که می شنوم و می بینم سایت ها نوشته اند: پیکر ایرج قادری در بهشت بی بی سکینه کرج آرام گرفت . بدون اطلاع قبلی !!! مگر می شود؟ چند تماس تلفنی با این و با آن همه مات و مبهوت مانده اند هیچ کس خبر ندارد هیچ کس باور نمی کند ... نیم ساعت بعد چند عکس از مزارش (چه سنگین است این واژه) هم چاپ می شود. نه، انگار خبر واقعی است. کمتر از سی نفر خودشان را رسانده اند به گورستانی که معلوم نیست کجای دنیا است ... خبری از تشیع جنازه از مقابل فلان تالار و فلان ارگان و رهسپاری به قطعه هنرمندان نیست اصلاً خبری از تشیع جنازه نیست ...
سالها از ماجرای اولین ملاقاتم با ایرج قادری گذشته است ... فاصله بین اولین دیدار تا آخرین دیدارمان در سینما اریکه به بهانه اکران خصوصی آخرین ساخته اش به پلک بر هم زدنی می گذرد ... در این لحظه ها که در سکوت و غربت پیکر بی جان مردی را که در تمام عمر برایم اسطوره استقامت در مقابل ناملایمتی های روزگار بوده است به دست خاک سرد گورستان سپرده اند دارم معنی آن نگاه ِ تلخ و درد ناک آن عکس را می فهمم ...

سهم ما اینه ...

احسان حاجی پور
کارگردان تئاتر
۲۲/ اردی بهشت ماه / ۱۳۹۱