محمد آرمان؛ طنز رندانه وقتي با غم ترد و سترگ غربت و دوري از مام ميهن مي‌آميزد، نتيجه همان چيزي مي‌شود كه در كتاب مستطاب عطر سنبل عطر كاج رخ داده است.


 وقتي پشت جلد کتاب، اين معرفي را درباره آن مي‌خوانيم، احتمالاً خودمان را آماده مي‌کنيم تا با يک کتاب طنز جذاب از يک نويسنده ايراني مقيم آمريکا مواجه شويم.


«عطر سنبل، عطر کاج» خاطرات دوران کودکي نويسنده­ است که روايت مهاجرت او و خانواده­اش از ايران به آمريکا را شرح مي‌دهد، پدر نويسنده، کارمند شرکت نفت ايران و البته تحصيل کرده آمريکا بوده و آنها پيش از مهاجرت به آمريکا در آبادان مي‌زيسته­اند.


براي خوانندگان عادي، قطعاً همانگونه که اشاره شد اين کتاب طنزي جذاب است؛ اما خواننده ايراني در پس روايت طنز خانم جزايري، غم نهفته­اي را با تمام وجود درک مي‌کند، آغاز مهاجرت فيروزه و خانواده­اش از ايران به آمريکا نه چندان مانند پا گذاشتن از دنيايي به دنيايي ديگر است.


 اين دنياي جديد از همه نظر با دنياي قبلي نويسنده و خانواده­اش متفاوت است، آنها از لحاظ چهره با همشهريان جديدشان تفاوت دارند، به زبان آنها آنقدر مسلط نيستند که منظورشان را برسانند، اسامي‌شان توسط آمريکايي‌ها به گونه­اي منقلب بيان مي‌شود و تفاوت‌هاي فرهنگي، اخلاقي و اجتماعيشان هم آنها را از ساکنان دنياي جديد مجزا مي‌کند.


نويسنده در خلال روايت طنزآميزش از زندگي و مراوده با آمريکايي‌ها به نوعي گسست آشکار ميان اين دو دنيا اشاره مي‌کند، اينکه بسياري از آمريکايي‌ها ابدا تصوري از کشور ايران ندارند و يا تصورشان از ايران با آنچه که ايران واقعاً هست، بي‌اندازه متفاوت است.


و اين بي تفاوتي نسبت به ايران البته زماني بدتر مي‌شود که پس از انقلاب ايران، بحران گروگانگيري کارمندان سفارت آمريکا در تهران، اثر مستقيم خود را بر زندگي ايرانيان مقيم آمريکا مي‌گذارد، علاوه بر اين گسست، خواننده با گسست ديگري مواجه مي‌شود که ميان پدر، مادر، خانواده و فرزندان آنها و به عبارتي نسل اول و دوم مهاجرت پديد مي­آيد.


رابطه پدر، مادر و فرزندان در اين کتاب، در عين حال که با لحني طنزآميز پرداخته شده، به صورت آشکار تفاوت فرهنگي و اخلاقي دو نسل را نمايان مي‌سازد، به ويژه در جايي که اشاره مستقيم نويسنده به اين مطلب وجود دارد که وقتي او تابعيت آمريکايش را اخذ مي‌کند، همواره راي او و پدرش کاملاً مخالف همديگر هستند.


پدر و مادر نويسنده، نماينده قشر سنتي جامعه ايراني هستند که ساخت شخصيتي­شان آنقدر در ايران کامل شده که زندگي در آمريکا سبب نمي‌شود تفکرات و رفتارهاي سنتي خود را کنار بگذارند.


اما نويسنده و دو برادرش (از آنجا که در کودکي پا به آمريکا گذاشته­اند) با فرهنگي متفاوت رشد مي‌کنند، تقابل اين دو فرهنگ اگرچه در اين کتاب صحنه­هاي مطايبه،آميزي را خلق مي‌کند؛ اما در کل بيانگر يکي از کليد واژه­هاي اساسي جامعه­شناسي مهاجرت است.


«عطر سنبل، عطر کاج» روايت خردسالي تا بزرگسالي نويسنده کتاب در آمريکاست، روايتي با ذکر جزئياتي خاص و منحصر بفرد، اين کتاب اگرچه به ظاهر طنز است؛ اما درونش حاوي غم مهاجرت و نوستالژي وطن است، نگرشي است دگرگون به پديده غريب مهاجرت