مریم اطیابی- به گزارش هنرنیوز، می‌گویند معماری خود یک نوع زبان است که اقوام و ملل مختلف آن را درک می کنند اما همین اقوام و ملل زبان روزمره یکدیگر را نمی‌فهمند مگر آن را بیاموزند. از این منظر معماری زبانی است که از زبان گفتاری و نوشتاری چیزی بیشتر برای فهمیده شدن و ارتباط برقرار کردن دارد. خانه‌های تاریخی هر شهر تجلی بخش درونی‌ترین رفتارها و باورهای مردمان آن است، زندگی جاری در این خانه‌ها توانسته است آداب و رسوم، آیین، اخلاق و منش مردم این شهر را به تصویر بکشد. حالا وقتی پای شهر مشهد به میان آید که این اهمیت دوصد چندان می‌شود، شهری که تمام ایرانیان حداقل یکبار مهمان امام مهربانی‌هایش بوده‌اند و البته تعداد زیادی از شیعیان جهان. و حالا می‌گویند دیگر چیزی از هویت تاریخی شهر به جز مجموعه‌ی حرم مطهر امام‌رضا (ع) باقی نمانده است، تاریخ و هویتی که روزی باعث شد لکه‌های تاریخی قرار گرفته در اطراف حرم مطهر را به چهار قطاع تقسیم‌ کنند، اما حالا فقط در آن چهار قطاع ۳۰ لکه‌ی تاریخی باقی مانده است! و تو حیران می‌مانی که مگر مهمترین تعامل گردشگران و زائران در هر شهر مواجهه آنها با فرهنگ و هنر آن شهر نیست و مگر یکی از بهترین نشانه‌های گویا با زبان بین المللی، آثار اصیل معماری نیست؟! و مگر خانه‌های با ارزش تاریخی شهر مشهد نمی‌تواند این رسالت را به ساده‌ترین شکل بر عهده بگیرد؟ زبان گویای معماری این آثار گواه اشتراکات فرهنگی میان ملل اسلامی است. شهرمشهد بیش از شصت خانه اصیل تاریخی دارد و به گفته کارشناسان در ۱۰ سال گذشته حداقل دوازده خانه تاریخی شهرمشهد تخریب شده است و شش خانه تاریخی از ثبت ملی خارج شده است. حالا هم زمزمه‌هایی مبنی بر خروج سرای «عزیزالله اف» و خانه « کوزه کنانی» از فهرست ثبت ملی شنیده می‌شود.با توجه به حساسیت این مسأله با مهدی حجت –رییس ایکوموس ایران و بنیانگذار سازمان میراث فرهنگی  – درباره بناهای تاریخی و خروج آنها از ثبت به گفت و گو نشستیم.


هنرنیوز: براساس طرح تفصیلی مشهد مقدس، بافت مرکزی اطراف حرم مطهر امام‌رضا (ع) باید کاربری فرهنگی - تاریخی داشته باشد، اما علی‌رغم تلاش‌های صورت گرفته، همین بقایای اندک نیز یک به یک با بهانه‏‌های مختلف محکوم به زوال شده‌اند.به اعتقاد برخی کارشناسان، شاید ثبت جهانی بافت تاریخی اطراف حرم و مطهر امام رضا (ع) مانعی در تخریب بیشتر این محوطه‌ی تاریخی باشد، نظر شما در این زمینه چیست؟

مگر چه اتفاقی برای بناها و محوطه‌های تاریخی دیگری که ثبت شده‌اند، افتاد؟ آیا آنها در معرض تخریب نیستند. دوم چون حرم مطهر امام رضا (ع) و بافت تاریخی اطراف آن متولی خاصی دارد باید با هدایت ویژه‌ا‌ی رهبری و ساماندهی شود. هر چند تا کنون به طور خاص مورد توجه بوده، اما همین توجه ویژه باعث شده که امروز این بافت به سمتی برود که از وضعیت مطلوبی برخوردار نباشد. باید در سطوح بالا به این عزیزترین مکان موجود در کشور بیش از آنچه تا کنون بوده توجه شود و برای آن برنامه‌ریزی دقیقی شود که شأن مقدس‌ترین و عزیزترین نقطه ایران محفوظ بماند.

متاسفانه اکنون به بافت تاریخی مشهد به خصوص اطراف حرم به اندازه سایر بافت‌های کشور اهمیت داده نمی‌شود و حتی در حد معمول نیز مورد توجه قرار نمی‌گیرد. این در حالی است که هر قوم و ملتی نیازمند شناسنامه‌ای است تا سابقه‌ی زندگی، سیر، سلوک، آداب و معاشرت‌هایش مشخص باشد، معتقدم هیچ چیز بهتر از مجموعه آثار باقیمانده از گذشته که گواه بر کیفیت و کمّیت زندگی گذشتگان ماست، نیست. به این دلیل می‌گوییم این مجموعه‌ها سند هویت ما هستند، چون با نگاه به هر کدام از خانه‌های تاریخی متوجه می‌شویم که آن‌ها چه درکی از طبیعت داشته‌اند، معماری استفاده شده و ترکیب آن‌ها با طبیعت و مذهب چگونه بوده است؟ یا در این بناها چه میزان قواعد اسلامی رعایت شده‌اند ؟

هنرنیوز: ما بارها بارها از هویت ملی و دفاع آن در مقابل سایر کشورها سخن به میان می‌آوریم . اما شواهد نشان می‌دهد عزمی در این زمینه وجود ندارد؟ ایا منافع و مطامع اشخاص یا نهادها بر منافع ملی ارجعیت دارد؟

این که رهبری بر مسأله سبک زندگی ایرانی و اسلامی تاکید می‌کنند، یک مساله‌ی مهم است. این سبک زندگی را از کجا باید الگو برداری کرد؟ بنابراین همه‌ی این تخریب‌ها برخلاف نظر رهبری است، چون تأکید ایشان بر حفظ معماری ایرانی- اسلامی است. اگر ما بخواهیم درک درستی از شیوه زندگی بومی و تکیه بر فهم شعار نه شرقی - نه غربی داشته باشیم و بر آن شیوه عمل کنیم، باید به دقت از داشته‌های میراث فرهنگی مادی، معنوی و طبیعی خود دفاع، حفاظت و حراست کنیم تا بتوانیم معارف آنها را بیرون بکشیم، بفهمیم و نسبت به آن آگاهی پیدا کنیم و به دیگران بشناسانیم.

تنها این ریشه است که هویت ملی کشورها را حفظ می‌کند و تنها راه نجات ما هم آن است که سر ریشه‌ی خودمان سبز شویم. برای این سبز شدن باید بسیار با ظرافت از این درخت که از فرهنگ، تاریخ ، تمدن، میراث فرهنگی- طبیعی و معنوی ایرانی و اسلامی ما تغذیه می‌کند مراقبت کنیم و گرنه در گزند حوادث بیرونی و درونی از پای درمی‌آئیم.

تخریب‌گران مصادق تیشه‌زنان بر ریشه‌های تاریخ هستند.این هم که به بهانه عدم اطلاع مردم از ثبت ملی یک بنا آن را از ثبت خارج کرده تا تخریب شود اصلاً درست نیست. بسیاری از بناها این گونه ثبت شده‌اند. وقتی پای منافع ملی درمیان باشد وقتی هویت ملی و ارزش‌های ایرانی و اسلامی و تاریخ این مملکت با تخریب این آثار از بین می‌روند، چرا باید منفعت ملی فدای منفعت شخصی شود. خروج آثاری که ارزش‌های ایرانی- اسلامی را تأکید می‌کند به هر بهانه‌ای، کار بسیار اشتباه و غیر قابل جبران است.

هنرنیوز: بار دیگر چندی پیش در اخبار منتشر شده سخن از خروج دو بنای تاریخی دیگر بنام « خانه کوزه کنانی» و « سرای عزیز الله اف» به میان آمد. نظر شما در این باره چیست؟

اگر سرای «عزیزالله اُف» و خانه «کوزه کنانی» را خراب کنند و به جای آن فرضآ ۷ طبقه بسازند که دیگر چیزی از این بافت باقی نمی‌ماند. مانند آن است که شما هیچ عکسی از پدر و مادر و جده خود نداشته باشید. بسیار تفاوت است بین کسانی که تمام اجداد خود و خوی ومنش و علایق آنها را می‌شناسند با کسانی که از این موضوع فاصله می‌گیرند.

حفاظت از یک خانه‌ی ۲۰۰ ساله که نشان‌دهنده‌ی کیفیت زندگی مردم در آن مقطع بوده، به اندازه‌ی حفاظت از اسناد امروزی مانند شناسنامه‌ی افراد اهمیت دارد. چرا باید این اسناد زنده و پویا را از بین برد؟
البته قرائت همه‌ی اطلاعاتی که می‌توان از یک بنای تاریخی را به دست آورد برای همه‌ی افراد قابل انجام و درک نیست. مشکل اینجاست که کارشناسان تاریخ و میراث که اهل فهم این حوزه هستند، ارزش این آثار را درک می‌کنند و مانند یک کتاب می‌توانند آن را بخوانند، در حالی که دیگران آن را نمی‌فهمند و بی‌ارزش تلقی می‌کنند. اما متاسفانه آن‌ها متوجه نیستند که چون نمی‌توانند این کتاب را قرائت کنند نباید آن را تخریب کرده و از بین ببرند!

در واقع این اهل تاریخ و میراث فرهنگی هستند که می‌توانند فهم این خانه‌ها را قرائت کنند. ارزش‌هایش را درک و منتشر کنند. تمام اعتبار ما که چه میزان علم، تقوا و فهم داشتیم، چقدر به طبیعت احترام می‌گذاشتیم، خوش ذوق و باسلیقه بودیم چقدر مهندس و معمار بودیم، همه را می‌توان در این خانه‌ها یافت که متأسفانه در مشهد فقط تعداد بسیار معدودی از آنها باقی مانده و تقریباً ۸۰ درصد آن از بین رفته است.

هنرنیوز: در دروه ریاست آقای نجفی و قائم مقامی شخص شما این مسأله مطرح شد که گویا مسوولان سازمان گفت و گوهایی درمورد مسائل قانونی خروج آثار با مقامات عالی ‌رتبه دیوان عدالت ادرای داشتند. ماحصل این گفت و گو ها به کجا رسید؟

ما در صحبتی که با رییس دیوان عدالت داشتیم، قرار شد با چند نفر از آقایان قسمت‌های مختلف دیوان گفت‌وگویی داشته باشیم تا ذهن‌هایمان به یکدیگر نزدیک شود که رئیس دیوان عدالت نیز بر این قضیه تأکید داشت. پس از آن جلسه‌ای را تشکیل دادیم که چند تن از آقایان قضات آمدند و در گفت‌و گوها مشخص شد اعضای دیوان در اصل قضیه مشکلی نداشتند، بلکه معتقد بودند نحوه ثبت اثر باید تغییر پیدا کند.

تصور و تعبیر آقایان از قانون که می‌گوید هنگام ثبت اثر باید این موضوع به اطلاع مالک برسد، این بود که «به اطلاع برسد» یعنی باید رضایت مالک جلب شود! در حالی که قانون با توجه به دقتی که دارد اگر بر رضایت تأکید داشت، حتما قید می‌کرد «با کسب رضایت از مالک» نمی‌گفت «به اطلاع برسد»؛ کما اینکه در حال حاضر در مملکت ما اگر هر آنچه جنبه ارزش ملی دارد اگر به اطلاع مالک برسد، شاید با در فهرست قرار گرفتن آن موافقت نکنند، اما زمانیکه ارزش ملی دارد، حق این افراد را قانون برای حفظ ارزش‌های ملی محدود می‌کند.

به عنوان مثال شما یک درخت در منزل شخصی خودتان دارید، اما طبق قانون نمی‌توانید آن را بِبُرید، هرچند ملک شخصی و سند هم دارید اما جریمه و گاهی حتی زندان هم دارد. چگونه قانون از یک درخت آن هم در ملک شخصی حمایت می‌کند که تخریب نشود، اما نباید از یک بنای ارزشمند دفاع کند؟! این منطقی نیست. چون ارزش این درخت فهمیده شده و همه از قانون تبعیت می‌کنند و برای حفظ آن تلاش می‌کنند، اما ارزش حفظ بناهای تاریخی هنوز در جامعه ایران درک نشده است.

البته این طور نیست که همه مردم از تخریب خوشحال باشند، بلکه بسیاری از افراد جامعه نیز نسبت به تخریب آثار تاریخی و ارزشمند واکنش نشان می‌دهند، اما عده‌ای زورشان می‌رسد و با وجود قانون‌های حمایتی از میراث فرهنگی بنا را تخریب می‌کنند.

از سویی فهمیدن این موضوع که بناهای تاریخی چه ارزشی دارند اصلاً مشکل نیست.حتی در مقام قیاس شاید اگر یک درخت بریده شود و به جبران آن یک یا چند درخت در همان مکان کاشته شود در طول زمان می‌تواند عمل قطع درخت را جبران کند، اما با تخریب یک اثر تاریخی و ارزشمند چگونه می‌توان جبران مافات کرد؟ بنابراین برخی سودجویی‌ها سد راه می‌شود و آقایان قضات هم بر این موضوع صحه گذاشتند که حفاظت از آثار بسیار مهم است.