به گزارش هنرنیوز؛ «چوگان» از مهّم‌ترين مصاديق ميراث فرهنگي ناملموس ايران و یکی از بازی‌های بسیار قدیم جهان است. شايد نخستين ورزش گروهي جهان است كه تا كنون استمرار يافته است. قدمت اين بازي مهّم دست‌كم به دورة هخامنشيان مي‌رسد. معروف است كه «چون اسکندر تصمیم گرفت به ایران حمله کند «دارا» گوی و چوگانی برایش فرستاد تا به جای کشورگشائی به بازی پردازد». اين ميراث ناملموس در ۱۹ اسفند ۱۳۸۸ در فهرست میراث فرهنگی ناملموس به شماره ۸۱ ثبت شد.


شناخت و ترويج چوگان همواره مورد تأكيد مقام معظم رهبري بوده است. در راستاي پاسداري و ترويج چوگان «مجموعۀ چوگان و سواركاري فرح‌آباد» در شرق تهران در در تاريخ ۱۰/۳/۱۳۹۳ به شمارة ۳۱۲۵۱ در فهرست آثار ملّي غيرمنقول ايران ثبت شد.

رهنمودهای مقام معظم رهبری دربارة
شناخت و ترویج چوگان

الف. در همگانی‌کردن ورزش چوگان و شناساندن آن به جامعه:
«دنبال ورزش‌هایی بگردید که بومیِ ماست و مردم از آنها خبر ندارند، مثلاً ورزش چوگان که یک ورزش ایرانی است، الان در دنیا هم معمول است و چوگان بازی می‌کنند ولی ما اصلاً چوگان را بلد نیستیم، اصلاً نمی‌دانیم چوگان چیست؟ بیایید این‌ها را احیا و زنده کنید چون جزء فرهنگ شما و اصلاً جزء ملّیت شماست».
(در دیدار با رئیس سازمان و معاونان سازمان تربیت بدنی ۰۸/ ۱۰/ ۱۳۷۵).






ب. در جهت سرمایه‌گذاری مالی و برنامه‌ریزی مناسب:
«اگر ما روی بعضی از ورزش‌ها مثل چوگان و بعضی از ورزش‌های باستانی، کار و سرمایه‌گذاری می‌کردیم، امروز مثل کشتی در دنیا مطرح بودند».
(در دیدار عمومی ۳۱/ ۰۶/ ۱۳۷۷).

ج. اصیل بودن ورزش چوگان:
«بعضی از این ورزش‌ها اصالتاً ایرانی است که از تاریخ ما برای به یادگار مانده است، مثل سوارکاری، چوگان‌بازی یا بعضی از همین شاخه‌های ورزش باستانی».
(گوهرهای ورزشی، ص ۵۴).

د. در جهت قهرمان‌پروری و حضور درمیدان‌های جهانی:
«هیچ دلیلی ندارد که ما در بعضی از ورزش‌های سنتی خودمان مثل چوگان یا در ورزش‌های انفرادی رزمی یا در شنا نتوانیم به مصاف ورزشکاران برجستۀ دنیا برویم. علت این که این وضعیت نابسامان فعلی وجود دارد آن است که بر روی تربیت و پیشرفت و استفاده از تکنیک، برنامه‌ریزی نشده است».
(سخنرانی به مناسبت هفتۀ جوان، ۰۷/ ۰۲/ ۱۳۷۷).


هـ. در خصوص حفظ ورزش‌های بومی و علمی کردن آن:
«من حتی یک وقت سفارش کردم و گفتم که ورزش‌های بومی‌مان راعلمی کنید. ما خیلی ورزش‌های بومی داریم، مثلاً چوگان مال ماست، ما رها کردیم، دیگران گرفتند».
(در دیدار با ورزشکاران، ۳۰/ ۱۰/ ۱۳۸۱).
و. تلاش برای برای مطرح کردن چوگان در جهان:
«...البته ورزش‌های بومی ما، ورزش‌هایی مربوط به سابقۀ و فرهنگ گذشتۀ ما متأسفانه مهجور است و دست خود ما نیست. خیلی از ورزش‌ها در کشور ما مهجور است و من در آن دیدار از آنها اسم آوردم؛ چوگان که ورزش قدیمی ماست... این‌ها می‌تواند در دنیا مطرح بشود».
(گوهرهای ورزشی، ص ۶۹).





ز. در خصوص اولویت دادن به رشته‌های ورزشی:
«مسئولین اولویت‌ها را در رشته‌های ورزشی مورد نظر قرار بدهند. من آن سال‌ها بعضی از رشته‌ها را اسم آوردم. خوب چوگان ورزش ما ایرانی‌ها است... ورزش خوبی هم هست. ورزش چوگان در ایران ورزش معروفی بوده است... که بعدها یک کارهایی شد و تلاش‌هایی انجام گرفت... به هر حال اولویت‌ها را نگاه کنید و بیشتر به رشته‌هایی بپردازید که ریشه دارند».
(مقام معظم رهبری در دیدار با پیشکسوتان و مدال‌آوران المپیک و پاراالمپیک، ۲۱/ ۱۲/ ۱۳۹۱).

«... ما همه‌اش نباید نگاه کنیم ببینیم که غربی‌ها از چه جور بازی حمایت می‌کنند، ما هم از همان بازی حمایت بکنیم. خوب حالا من نمی‌خواهم راجع به بعضی از این ورزش‌ها چیزی بگویم، اما خوب ما خیلی کارهای خوب داریم که ما ماست. من قبلاً گفتم چوگان مال ما است، دیگران به اسم خودشان کردند؛ خوب این را ترویج کنید؛ این؟‌ها را پیش ببرید و ترویج کنید که بچه‌ها سراغ این‌ها بروند».

همچنین رهبر معظم انقلاب در دیدار با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی (۱۹/ ۰۹/ ۱۳۹۲) به چند بازی و ورزش ملی و سنتی اشاره کرده اند.


۱- موقعيت اثر:
مجموعۀ فرح‌آباد امتداد خیابان پیروزی و در شرق اتوبان شهید عباس دوران واقع شده است. این مجموعه بیرون مناطق ۲۲ گانۀ شهرداری تهران و در محاذات منطقۀ ۱۳ (در سمت شرق منطقۀ ۱۳) قرار دارد.

۲- تاريخچه و وجه تسميه اثر:
با توجه به شواهد و مدارک عهد صفوی و تسمیۀ مکان‌هایی به فرح‌آباد (مثلاً فرح‌آباد ساری) در دوران صفویه، احتمالاً فرح‌آباد تهران نیز سابقه‌ای صفوی باید داشته باشد که نیازمند جستجو در متون تاریخی است. چنان که می‌دانیم تهران از دوران صفویان مورد توجه قرا گرفت و صورت شهر به خود گرفت. علی ای حال در دوران قاجار به‌ویژه از دورۀ ناصرالدین‌‌شاه نام فرح‌آباد و فعالیت‌های صورت گرفته در آن در به وفور در مکتوبات (خاطرات، روزنامه‌ها، یاداداشت‌های روزانه و ...) آمده است. این منطقه از تفریح‌گاه‌های عهد ناصری بوده است که در آن تدارکات شکار، اسب‌دوانی، و مراسمی چون گردش انجام می‌شده است. در بیشتر نقشه‌های تاریخی تهران نام فرح‌آباد در کنار دوشان‌تپه و میدان اسب‌دوانی ذکر شده است و در برخی جزییات نقشۀ محوطه نیز نقش شده است.




چنان که گفته شد در متون عصر ناصری، مکرراً از این محل و اسبدوانی در آن یاد شده است. در روزنامۀ خاطرات ناصرالدین‌شاه به اسب‌دوانی عزیزالسلطان در این ناحیه اشاره کرده است:
«روز سه شنبه ۸ ربیع‌الاول [...] غروبی آمدیم دوشان تپه. عزیزالسلطان بین راه سواره ایستاده بود، با ما آمد. ماشاءالله اسب می‌دواند، بازی می‌کرد». (ناصرالدین شاه، روزنامۀ خاطرات ناصرالدین‌شاه، ص ۱۰۳).
در یادداشت‌های دوستعلی‌خان معیرالممالک دربارۀ مراسم اسب‌دوانی در دورۀ ناصرالدین‌شاه مطالب مهمی آمده است. به گفتۀ وی ابتدا این مراسم در باغ‌شاه اجرا می‌شد، سپس به صحرای محل كنوني فرح‌آباد منتقل شد.
«كاخ سلطنتي فرح‌آباد» در قسمت شمالي اين مجموعه در ۲۰/۱۱/۱۳۵۵ به شمارة ۱۳۳۱ در فهرست آثار ملّي غيرمنقول ثبت شده است. در پروندة ثبتي اين اثر، اطلاعات و اسناد و مداركي موجود است. در اين پرونده تصاويري موجود است كه عمارت فرح‌آباد را در دست مرمت نشان مي‌دهد.




۳- ويژگي هاي خاص اثر:
این مجموعه دارای حیثیت تاریخی است. در این مجموعه کلاه‌فرنگی دورۀ قاجار موجود است. این کلاه‌فرنگی در مورخۀ ۲۰ بهمن ۱۳۵۵ با عنوان «کاخ سلطنتی فرح‌آباد» به شمارۀ ۱۳۳۱ در فهرست آثار ملّی ثبت شد.
علاوه بر ارزش‌های مذکور، این مجموعه از حیث شئون ملّی و تاریخی دارای اهمیت است:
۱. میدان اسب‌دوانی ناصرالدین‌شاه قاجار بوده است.
۲. تنها زمین اسب‌دوانی و چوگان‌بازی ایران است که از زمان قاجار تا کنون لاینقطع به حیاتش ادامه داده است.
۳. دربرداندۀ عناصر معماری از دورۀ قاجار تاکنون است؛ به تعبیری می‌توان اینجا را موزۀ اسب‌دوانی و چوگان ایران از قاجار تا به امروز دانست.



نکتۀ قابل توجه این که است که از زمان پایتخت شدن تهران، حومۀ شرقی تهران به سبب آب و هوای مطلوب و داشتن کوه‌ها و انهار به تفرجگاه تهران تبدیل شد. از این رو است که بسیاری از کاخ‌های شاهان قاجار علاوه بر مناطق شمالی تهران در این قسمت از تهران بنا شده است. فرح‌آباد و دوشان‌تپه نیز از این جمله است. این روند تا اوائل حکومت پهلوی تداوم داشته است. از این زمان به بعد نواحی غربی طهران برای گسترش شهر در نظر گرفته می‌شود. مطالعه در خصوص این موضوع می‌تواند در برنامه‌ریزی آیندۀ تهران اثرگذار باشد.