شاهنامه‌خواني از آن دست رفتارهاي جمعي خانواده‌هاي قديمي ايراني است كه شب‌هاي بلند زمستان را با آن به نيمه مي‌رساندند و از ميان نصايح اين اثر بزرگ تعليمي به فرزندان‌شان شيوه‌ي زيستن مي‌آموختند، اما با تغيير در بنيان‌هاي اجتماعي، سياسي، اقتصادي و به تبع آن نهاد كوچك خانواده، برخي از اين رفتارهاي جمعي نيز فراموش شد و دور‌نشيني پاي كرسي و شاهنامه‌خواني و فال حافظ هم كم‌كم رنگ باخت، اما آنچه هميشه ماند نياز و ضرورت دروني ايراني‌هاست براي بازخواني ادبيات شعري ايران به ويژه شاهنامه و حافظ؛ در اين شرايط كه انسان معاصر، درگير ساحت‌هاي اضطراب آوري در زندگي مدرن است، متن روان و سليس به سياق زبان معيار امروز به شيوه‌ نثر مي‌تواند دست‌كم از ميان آثار قدما، شاهنامه را به گونه‌اي ديگر به مخاطب عرضه كند، كه حتي او به راحتي بتواند در اتوبوس؛ مترو؛ تاكسي و ... بتوان بخواند.

اما چرايي اين موضوع كه شاهنامه را بايد به نثر هم در روزگار معاصر در‌مي‌آمد اين است كه كاخ بزرگ نظم فردوسي در شاهنامه را بسيار مردماني مي‌شناسند؛ اما تنها برخي از آن‌ها به اين مهم دست مي‌يابند كه به درون بارگاه عام و برج و باروهاي آن بروند و فرهنگ ايراني را نظاره كنند؛ اما دليل اينكه برخي علاقمندان به ادب پارسي نمي‌توانند به درون كاخ بزرگ شعر فارسي بروند، روايت شعرگونه و برخي واژگان دشوار شاهنامه است.

اگرچه براي اهل فن؛ زيبايي‌هاي شاهنامه به كشف همين رموز كلام و دستاوردهاي زباني است كه براي ادب پارسي به ارمغان داشته و روايت‌هاي حماسي و پهلواني و تاريخي شاهنامه، در همين بافت زباني است كه زيبايي دوچنداني به خود مي‌گيرد، اما شاهنامه براي انسان امروز، متني طولاني است كه بايد راهي يافت كه درونمايه‌ عظيم و شگفت اين اثر با روايتي ساده‌تر، براي برخي از مخاطبان عرضه شود.

به بيان ديگر؛ آگاهان بر ارجمندي و عظمت فرهنگ پر بار ايران نيك مي‌دانند كه شاهنامه تنها تاريخ و روايات داستاني و اساطيري ايران قديم نيست؛ فرهنگ ايران است از آغاز تا پايان قرن چهارم هجري با تمام مظاهرش؛ گنجي كه فردوسي براي ايران و ايراني بر جاي نهاده است. نتيجه‌گيري‌ها كه به‌مناسبت وقايع در پايان غالب داستان‌ها كرده است و اندرزهاي سودمند و رهگشا كه در خلال وقايع و حوادث گنجانده و از نرم و درشت روزگار و سرانجام نيك و بد مردمان مايه دارد، زاده‌ي موج‌هاست كه از انديشه‌هاي متعالي مردان قرون گذشته و دوران اسلامي برخاسته است. ارجي كه شاعر بر خرد و سخن و دين مي‌نهد و پيوندي كه اين سه را با هم مي‌دهد و پاسي كه انديشه‌هاي بلند را مي‌دارد، يادآور باريك‌انديشي و بلند‌نظري و دوربيني پيروان فرقه‌ها و طريقه‌ها و مذاهب معروف و مترقي چون معتزله و شيعه و عرفان است و هماهنگي بسيار ميان انديشه‌ي اين مرد بلند مقام با مندجات روايات مهم شيعه از جمله در مسئله عقل با فصل اول اصول كافي از يعقوب كليني مي‌توان ديد.

ارج نهادن بر خرد و بر سخن و بر دين و پيوند دادن اين سه از نكات بسيار مهم و قابل توجه شاهنامه است. مسائلي كه در روايات و آثار مذهبي انعكاس بسيار دارد. از اينجاست كه خواندن كتاب ارجمند كه هم سند لياقت زبان فارسي و هم گنجينه فرهنگ و معارف ايران از عصر فردوسي است بر همگان لازم است. هر ايراني بايد شاهنامه را بخواند و لفظ و معني و قالب و محتواي آن را سرمشق و راهنماي كار خود قرار دهد. شاهنامه را بخواند و مكرر بخواند، تا به عمق فرهنگ با ارج ايران تا پايان سده چهارم هجري به خوبي آگاهي پيدا كند و بداند كه بيهوده نيست، سخن فردوسي را با سخن از آسمان به زمين آمده برابر و كار او را بالا بردن سخن و باز بر كرسي نشاندن آن دانسته‌اند؛ آري بيهوده سخن به اين درازي نشود.» حال به نثر درآمده‌ي شاهنامه مي‌تواند سهولت خواندن آن را همراه داشته باشد.

در اين اثني اما؛ يكي از تلاش‌هايي كه صورت گرفته و مخاطب توانسته به‌راحتي مغز و مخلص كلام فردوسي را با روايتي ساده‌تر به‌جان دريافت كند، كار بزرگ دكتر سيدمحمد دبيرسياقي در كتاب «برگردان روايت‌گونه شاهنامه فردوسي به نثر» است. شاهنامه به نثر؛ همانگونه كه اصل شاهنامه روايت شده از پادشاهي كيومرث آغاز مي‌شود؛ پادشاهي هوشنگ، طهمورث، جمشيد، ضحاك، فريدون، منوچهر را با زباني ساده به نثر درآمده و پس از آن به زادن زال مي‌رسد و داستان زال و رودابه روايت مي‌كند و به پادشاهي پزدگرد شهريار ختم مي‌شود.



خبرگزاری فارس.يادداشت: حسن گوهرپور