آقاجانی در گفتگو با خبرنگار گروه کتاب و ادبیات هنرنیوز درباره بحث اسراف کاغذ در مجموعه های شعر با فرض «دو سطر در یک صفحه سفید» که به تازگی توسط دبیر جایزه کتاب فصل مطرح شده است، گفت: برای پرداختن به این مسئله باید ببینیم چه نوع نگاهی به یک اثر ادبی وجود دارد؛ بحث تئوریک قضیه اینگونه است که ژانرها را کوتاهی یا بلندی فیزیکی آثار مشخص نمی‌کنند، بلکه کیفیت ژنریک است که انواع را تعیین می کند. بنابراین هنگامیکه مثلا فرمالیست‌های روس درباره داستان کوتاه و رمان صحبت می کنند به این موضوع می پردازند که فرق رمان و داستان کوتاه این نیست که رمان حتما بالای ۱۰۰ صفحه و داستان کوتاه احتمالا زیر ۲۰ صفحه. موضوع صرفا کیفی است چراکه ما می توانیم داستان کوتاه بلند داشته باشیم یا رمانی داشته باشیم که تعداد صفحاتش کم باشد؛ بنابراین خواص ژانرشناختی آثار است که مشخص می کند که اندازه یک اثر چند سطر یا صفحه باشد.
وی با بیان این مطلب افزود: در خصوص شعر کوتاه و شعر بلند هم چنین ملاحظاتی در کار است. آنچه که شعر کوتاه را شعر کوتاه می کند و آنچه که باعث می شود شعری را بلند بنامیم، صرفا تعداد سطرها یا صفحات نیست. چراکه ما می توانیم مثلا منظومه بلندی داشته باشیم که اصولا در مختصات ژنریک منظومه نگنجد. لذا نگاه کمی به این صورت به شعر، نگاه تقلیل دهنده و آماری است.
آقاجانی در تشریح این مسئله اظهار داشت: اگر شعر در پنج سطر تمام شد و شعر بود و همه جوانب زیبایی شناسیک و اجرایی خود را توانست به سرانجام برساند، تکلیف این اثر چیست؟ آیا این اثر باید با یک اثر دیگر صرفا به دلیل اینکه صفحه کاغذ اضافه آمده کنار هم قرار بگیرند؟ این مباحث کاملا اقتصادی است (اقتصاد هنری البته بحثش جداست) و نگاه هنری را تحت الشعاع قرار می دهد، بنابراین اگر ما به بحث کیفی اثر توجه کنیم خیلی از مسائل حل می شود.
وی با اشاره به اینکه گاهی مواقع ابعاد فیزیکی و صنعت کتابت در انتشار یک اثر تعیین کننده می شود، گفت: شاعر بر اساس نوع حس و نگاهش و نوع اتفاقی که در شعرش رخ می داد سطرهایش را می سازد؛ یک سطر ممکن است به دلایلی خیلی بلند یا خیلی کوتاه بشود و سوال این است که اگر شعری سراییده شود که در یک صفحه با استاندارهای لازم نگنجد چه باید کرد؟ به عبارت دیگر زمانی شعر تعیین می کرد که ابعادی که در آن می خواهد چاپ شود چگونه باید باشد اما به مرور زمان چون قطع رقعی و کتابت استاندارد شد،حالا شعر و احساسمان را در قالب های استاندارد ریخته ایم! اما صفحه کاغذ و ابعادش برای یک شعر اصیل یا هر اثر هنری اصیل نمی تواند تعیین کننده باشد و درست این است که اثر ، تعداد صفحه و کیفیت کتابت و انتشار را تعیین کند.
این شاعر باتاکید بر اینکه گاهی سپیدی صفحه کاغذ جزء تکنیک‌های شعر محسوب می شود و حرفی برای گفتن دارد، تصریح کرد: اگر در بعضی از مجموعه های شعر مشکل وجود دارد احتمالا این اشکال به خود شعر بر می گردد؛ یک شعر باید خودش موجودیتش را توجیه کند و اگر اشعار اینگونه باشند ما سراغ مسائل حاشیه ای برای آن نمی رویم. ولی اگر شاعری نتواند شعر را به سرانجام برساند و با پرکردن صفحات بخواهد قضیه را جبران کند و...، این اشکال از جای دیگری است؛ یعنی در حقیقت اشکال از این جاست که شاعر نتوانسته اثر را خلق کند.
وی ادامه داد: زمانی در یکی از مجلات شعر ، به جای اینکه در یک صفحه چندین شعر منتشر شود، پانزده سطر از شعر شاملو در یک صفحه انتشار یافت و جدا کردن این شعر از مجموعه های متعدد و گذاشتن آن در یک صفحه خودش نکات زیادی را بیان میکرد که چرا این شعر از همه مجموعه ها جدا شده و به صورت مستقل در یک صفحه قرار گرفته است. لذا مکان فیزیکی اثر و نوع ارائه آن و تفکیکی که روی اثر انجام می شود حرف و کارکرد خاص خود را دارد و اگر شعری ظرفیت چنین کارکردی را داشته باشد کسی نمی تواند به آن ایراد بگیرد. زمانی هم هست که به لحاظ تکنیکی بخش سفید کاغذ خودش بخشی از شعر است، ما شعرهایی داریم که کتابی با برگ های سفید است، یعنی سفیدی کاغذ گاهی جزء تکنیک و جزء فرم اثر است، لذا هیچ دستور العمل کلی برای آن وجود ندارد، فقط خود اثر و نیازهای هستی شناختی اثر می تواند کیفیت انتشار خود را تعیین کند.
آقاجانی در خاتمه با انتقاد از بحث کتابسازی در شعر ، در عین حال خاطرنشان ساخت: اخیرا متاسفانه این عارضه گسترش پیدا کرده و سبب شده تا عده ای بخش اعظم صفحات یک کتاب را با پوشال پُر کنند؛ خیلی وقتها کتابهایی که به ظاهر خیلی پُر می رسند اضافاتی بیش نیستند، این یک آسیب جدی است که باید مورد توجه قرار گیرد. یک اثر جدی چند سطری (حتی با همان فضای سفید باقی‌مانده بر یک صفحه!)، بر اثری که صفحات زیادی را بی جهت پُر کرده باشد ارجحیت دارد. اسراف در هر شکلش خوب نیست!
