عضو هيات علمي دانشگاه شهيد بهشتي تهران:
تلویزیون عامل اصلی گسترش ماهواره است!
یک رفتارشناس گفت: کارگردانان ما خود را بی‌نیاز از کارشناسان امور مختلف می‌دانند، گویی بحرالعلومند.
تاريخ : شنبه ۲۷ آبان ۱۳۹۱ ساعت ۰۵:۲۲
به گزارش هنرنیوز، با دکتر مجید ابهری- متخصص علوم رفتاری و عضو آکادمی رفتارشناسان انگلستان- درباره وضعیت سینما و تلویزیون ایران به گفت و گو نشستیم.
به نظر شما چرا با وجود تلاش بخش‌های فرهنگی همچنان ماهواره و فیلم‌هایش بیننده دارد؟
عامل اصلی گسترش ماهواره تلویزیون است. سریالهای ترک، فقط به خاطر مسایل غیر اخلاقی جذاب نیست. آنها مخاطب‌شناسی، سلیقه سنجی، رفتارسنجی و تهیه یک سناریو خوب را همیشه مد نظر دارند. آنوقت ما یکسری باندهای مافیایی داریم. که نمی‌گذارند جوانان نفس بکشند. تا وقتی این مافیا باشد کلاه قرمزی و... فیلم برتر می‌شوند. نه این که بخواهم درمورد کلاه قرمزی نظری بدهم اما با ذره‌ای تأمل درمی‌یابیم سینمای ما همیشه اینطور نباید باشد. مصداق کسی است که اسم فرزندش را می‌گذارد رستم اما می‌ترسد صدایش کند. فلان بازیگر را بت می‌کنند. بعد نمی‌توانند آن را پایین بیاورند. ما در حال حاضر بیش از صد هزار تحصیل کرده سینما در حوزه‌های مختلف کارگرانی، صحنه آرایی، گریم ...داریم که همه بیکارند. آنوقت متوسط تحصیلات بازیگر ما دیپلم است.
ما در رسانه مقوله‌ای بنام برجسته‌سازی داریم. بازیگران هم با بازی در یک فیلم به این کار کمک می‌کنند. این در همه جای دنیا وجود دارد؟
رسانه و برجسته‌سازی بیشتر در مسایل سیاسی خیلی مطرح است تا مسایل هنری. در ژانرهای عاطفی برجسته‌سازی نداریم. مساله این است که شما همه‌اش تا آخر با هنرپیشه راهی می‌شوی تا بدانی داستان چه می‌شود. سریالهای ما اولش را ببینی، می‌دانی آخرش چه می‌شود. این آقای دزد قرار است آدم حسابی شود، فلان خانم فاسد قرار است آخر سر اصلاح شود. این یعنی سلیقه سنجی و مخاطب شناسی نکردند. در تربیت هنرپیشه سرمایه نگذاشتند. یکدفعه خانم X را گریم می‌کنند زن هشتاد ساله می‌شود چه اجباری برای این کار است مگر هنر پیشه سن بالا، کم داریم.
خوب این موضوع به قابلیت‌های یک بازیگر باز می‌گردد که بتواند فلان نقش متضاد را بازی کند؟
قابلیت را باید احیا، کشف و تقویت کنند. مگر خارجیان از ابتدا این قابلیت‌ها را داشته‌اند.
از بین سخنانتان این گونه استنباط می‌شود که شما به جنگ رسانه‌ای اعتقاد دارید؟
دقیقاً به جنگ رسانه‌ای و ابزار اصلی آن فیلم، عکس، سریال و بازی‌های رایانه‌ای.
و فکر می‌کنید برای چنین رقابتی نیازمند چه عناصر و فاکتورها‌یی هستند؟
تربیت کارگردانان و هنرپیشه‌های تحصیل کرده، پرهیز از سناریو و سوپر استارسازی. در ترکیه دیدم یک سریال می‌خواهند بسازند. روانشناسان، جامعه شناسان، آسیب‌شناسان، رفتار شناسان آن سناریو را می‌خوانند و نظر می‌دهند. خوب فیلم هم جذاب می‌شود. وقتی کسی یک سناریو می‌نویسد حداکثر یک کارشناس مذهبی یا نظامی می‌آورد. از ابعاد روانشناسی فیلم را ارزیابی نمی‌کند در نتیجه فیلم برای مخاطب جذابیت پیدا نمی‌کند و طبیعی است که نمی‌تواند جذاب باشد.
یعنی به نظر شما به خاطر همین است که سریالهای ترک در بین برخی از مردم ایران بیننده دارد؟
بله،همه به خاطر مسایل جنسی این فیلم‌ها را نمی‌بینند. انسجام داستان، واقع گرایی و شباهتهایی که با ما دارند، استفاده از مناظر و چشم اندازها. مشکلی که ما داریم به ابعاد عاطفی در سناریوهایمان توجه نمی‌کنیم. زن و شوهر با هم می‌روند، زن می‌خورد زمین مرد نمی‌تواند دستش را بگیرد و او را بلند کند. بچه فیلم را می‌بینید پیش خودش می‌گوید خوب اگر مادرم خورد زمین نباید کمکش کنم. پدر و دختر بعد از ۱۵ سال رسیده‌اند به هم، دختر می گوید بابا! آنوقت بابا در عکس العمل دخترش، همسایه را بغل می‌کند! ما با کارشناسان مذهبی صحبت کردیم برای پر کردن این چاله از هنرپیشه هایی که به هم محرمند استفاده کنیم. الحمدالله کم هم نداریم مادر و پسر، زن و شوهر، برادر و خواهر. طرف زوج هنری‌اند نمی‌تواند در فیلم دست همسرش را بگیرد!
به نظر می‌رسد در فیلم‌ها و سریالهای ما آن گونه که باید به بحث هویت ملی بها داده نمی‌شود. مثلا کشوری مانند مالزی برای رونق گردشگری در فیلم‌هایش در به مشخصه‌های فرهنگی‌اش می‌پردازد تا مردمش از داشته‌هایشان آگاه شوند سپس به جذب گردشگر می‌پردازد؟
در ترکیه مثلاً بچه می‌خورد زمین تصویر روی منازل زیبای استانبول می‌رود. آنها به طور مستقیم و غیرمستقیم جاذبه‌هایشان را به مردم کشور خودشان و دنیا معرفی می‌کنند. بعد از پخش سریالهای ترکیه در کشور‌های اسلامی ۴۰ درصد گردشگر این کشور افزایش پیدا کرد. مناظر زیبا و چشم نواز را نشان داد این خلاف شرع هم نیست اما ما چه کار کردیم. ما چه کردیم؟ هیچ! الان حریم سلطان را نشان می‌دهند .چقدر در مورد گذشته ترکیه بزرگنمایی می‌کنند ما پادشاه خوب هم داشتیم. کریم خان زند، شاه عباس. همه پادشاهان که بد نبودند. از زندگی اینها فیلم بسازند و بچه‌ها را با گذشته ما آشنا کنند. بزرگان سیاسی مثل کلنل پسیان و یا افرادی که برای آرمان‌های ایرانی و اسلامی زحمت کشیدند
پس ما از ابزار رسانه برای بیان داشته هایمان به خوبی استفاده نمی کنیم. مثلاً در مورد فیلم اهانت به پیامبر اعظم (ص) در مقابل چه کردیم؟
هر چند راهپیمایی خوب است اما جواب رسانه، رسانه است. ما کدام فیلم را ساختیم که ابعاد و زندگی پیغمبر از لحاظ عاطفی، رفتارش با بچه‌ها، احترامش به حضرت زهرا را نشان داده باشد این که هر وقت می‌آمد دست دخترش را می‌بوسید. اینها را نمی‌توانیم نمایش دهیم خوب فکر کنیم چگونه آنها را به نوعی در صحنه‌ها و سکانس‌ها نشان دهیم.
سریال امام رضا (ع) چقدر مخاطب داشت. وقتی سریال مختار نمایش داده می‌شد ۸۴ درصد مخاطبان ماهواره به تلویزیون سوق داده شدند. این پیمایشی است که گروه علوم رفتاری دربنیاد علوم رفتاری صدا و سیما انجام داده است.
چقدر صدا و سیما چقدر با پژوهشکده علوم رفتاری در تعامل است ؟
صداو سیما تعاملش خیلی خوب است، کارگردانان تعامل ندارند. کارگردانان ما خودشان را بی‌نیاز از کارشناسان می‌دانند. آنها خودشان را روانشناس، رفتارشناس، هنرشناس، کارشناس دین و در یک کلام بحر‌العلوم می‌دانند.
من انگلیسی درس خواندم. یک کارگردان انگلیسی ۲۰ تا مشاور دارد حتی اگر بخواهد یک نفر را به عنوان کشیش انتخاب کند از ۲۰ نفر نظرخواهی می‌کنند آیا تیپش به کشیش می‌خورد یا نه. الان چند نفر در این ده سال نقش روحانی بازی کردند. بعد طرف رفته نقش دزد بازی کرده است خوب این فاصله ایجاد می‌کند بین روحانیت و مردم.
یعنی معتقدید اگر کسی سریال مذهبی بازی کرد نباید ژانرهای دیگر بازی کند؟
دقیقاً! آقای زمانی در سریال یوسف پیامبر مشهور شد اما بعد آن قداست چهره را از بین برد. خانم شبنم قلی خانی وقتی سریال مریم مقدس را بازی کرد چقدر چهره‌اش معروف شد. اما بعد چه شد.
مگر بعد از حضرت مریم چند سریال مذهبی ساخته شد که ما بخواهیم فلان بازیگر همچنان ان حس را حفظ کند؟
ما روی این قسمت هم سرمایه‌گذاری نکردیم که در کدام قسمت باید چه هنرپیشه‌ای داشته باشیم که مثلاً فقط نقش روحانی را بازی کنند. اصلاً از روحانی استفاده کنیم. من خودم دکترای روانشناسی و دکترای علوم رفتاری دارم، پایان‌نامه‌ام درباره نقش دین و هنر دینی در رشد کودکان بود. روحانیون یک شیوه راه رفتار دارند. حتی طرز حرف زدنشان با تلفن فرق می‌کند. اینها صحنه‌ها را واقعی می‌کنند.
