«فارسی یک»ها، منفذ یا معضل!
چند صباحی است که شبکه ای با عنوان «فارسی۱» در ماهواره ، سریال هایی را پخش می کند که واقعیت نشان می دهد، تماشاگران بسیاری را به خود جلب کرده است. تماشاگرانی که به دلیل نوع سریال ها، اغلب اعضای خانواده ها هستند و به صورت مستمر این سریال ها را تعقیب می کنند.
رسیدن به این نتیجه نیز نیاز به پژوهش گسترده ای ندارد، کافی است به محاوره های مردم در اماکن عمومی کمی توجه کرد، اغلب درباره یکی از این سریال ها صحبت می کنند و ... اینها همگی در شرایطی است که کارشناسان به طور عمده سه وظیفه برای رسانه ها به ویژه رسانه های تصویری، تعریف کرده اند:
۱) سرگرم کننده
۲) آموزش دهنده
۳) ارتقا دهنده فرهنگ
با در نظر گرفتن این موارد و به خصوص این که در « سریال ها» به واسطه غالب بودن وجوه هنری بر سایر وجوه، ارتقای فرهنگ از مهمترین موارد است به بررسی این وظیفه رسانه ای در شبکه ای همچون فارسی۱ می پردازیم.
سریال یا هر اثر هنری، پیش و بیش از هر موضوعی، افزایش آگاهی و تعمق در روح و روان انسان ها را مطمح نظر قرار می دهند تا با ایجاد زمینه برای شناخت بیشتر انسان، مخاطب را با زوایای پیچیده و هزار توهای درونی و انسان مواجه کرده، موجب معرفت و در نتیجه ارتقای نوع نگاه به زندگی و ... شوند.
برای تحقق این روند، (یعنی افزایش آگاهی و شناخت هر چه بیشتر از معنایی که در زندگی انسان وجود دارد) داستان، کیفیت ها، رفتارها، گفتارها، برخوردها، تضادها، هیجان و تعلیق، کشمکش و درگیری به عنوان وجوه هنری، طراحی و با استفاده از ابزارهای تکنیکی تهیه و به مخاطب ارایه می شود.
در واقع داستان به عنوانی مهمترین محمل، زمینه پیدایش شخصیت هایی با طبایع متفاوت و متضاد را فراهم می کند تا در بزنگاه های رویدادها و اتفاقات طراحی شده در داستان « خود حقیقی» اشخاص کشف و افشا شود و بدین تریتب مخاطبان به وجه یا وجوهی پنهان در وجود انسان پی ببرند.
هر چه این طراحی، اشخاص، رویدادها و ... ماهرانه تر، پیچیده تر، پر تعلیق تر و عمیق تر باشند، تاثیرگذاری بیشتری را در پی دارند، در این رهگذر و در شرایط معاصر که آگاهی های عموم مردم، به ویژه در کشورمان با ریشه های غنی فرهنگی، از سطحی بسیار بالا برخوردار است، به این مهم باید هر چه بهتر و بیشتر توجه شود.
مخاطب امروز دیگر به راحتی پذیرای آثار سطحی و یکنواخت نیست و به واسطه تجربیات تاریخی و آگاهی های اجتماعی به راحتی هر اثری را نمی پذیرد و تعقیب نمی کند.
در واقع مخاطبان در صورت که این نوع آثار « باورپذیر» باشند به تماشایشان می نشینند.
برای باورپذیر شدن نیز حداقل این است که داستان به گونه ای طراحی شود که اشخاص، از وجوه انسانی برخوردار باشند، به تعبیر دیگر در آثار نمایشی اشخاص باید دارای چند وجه ( از جمله ویژگی های فردی، خانوادگی، اجتماعی و روانی) باشند تا از سوی مخاطب پذیرفته شوند. البته این پذیرش ممکن است خیلی، آگاهانه نباشد، اما به هر حال برای ارتقای سطح نگرش، اثر باید واجد ویژگی هایی باشد که از سطح زندگی معمولی فراتر دیده شود و یا آنکه باعث افزایش دقت و تعمق تماشاگر شود.
اینها همه در شرایطی است که بررسی اجمالی سریال های این شبکه نشان می دهد اغلب قریب به اتفاق فاقد چنین شاکله و اصول بدیهی هستند.
در واقع اغلب سریال های این شبکه انسان هایی تک بعدی، بدون دغدغه های مرسوم یک انسان اجتماعی را نشان می دهد که فقط حول موضوع تک بعدی سریال حرکت می کنند. داستان ها و اشخاص در این شبکه طوری طراحی شده اند که گویا انسان باید فاقد دغدغه های اجتماعی باشد و مبتنی بر یک سویه نگری حرکت کند.
رفتارهایی این اشخاص نیز فاقد دلایل لازم برای یک شخصیت نمایشی است و مشخص نیست بر چه اساسی شکل گرفته و به نمایش در می آید.
این برنامه ها اغلب با تاکید بر جنبه های ظاهری، اما جذاب و قصه هایی یک نواخت و قابل پیش بینی ساخته و پخش می شوند که به راحتی قابل هضم است و به واقع مخاطب را « سرگرم» می کند بدون آنکه کوچکترین تاثیر عمیق فرهنگی بر جای بگذارد.
به تعبیر دیگر انسان هایی که در این سریال ها به تصویر کشیده می شوند افرادی بی قید، یک سویه نگر، بی تفاوت نسبت به اجتماع و بعضا خانواده هستند. ضمن آنکه یکی از این دو بعد را دارند: یا مثبت و خوب هستند و یا منفی و بد. علاوه بر آنکه رفتارها فاقد زمینه چینی است، اوج و فرودها نیز به همین نحو ناگهانی و بدون هر گونه تعلیق و کشمکش است.
حال باید پرسید این شبکه با سریال هایی چنین سطحی چگونه مخاطبان بسیاری را جلب کرده است.
برای پاسخ به این سوال یک بار دیگر باید ویژگی های این شبکه را، همراه با بیان کارکردهای تلویزیون بیان کرد.
یکی از مسایلی که به انسان همواره آسیب رسانده راحت طلبی است، به این معنا که برای درک پیچیده های هستی و ... عموما آنچه مورد نظر هنرمندان، برای آفرینش اثر هنری است، مایل نیستند خیلی تلاش کنند و هر چه مفاهیم مشخص تر و روبنایی تر باشد، راحت تر آن را می پذیرند.
این درحالی است که رسانه ای همچون تلویزیون اوقات فراغت مردم را پر می کند و در شرایطی که خسته از کار و زندگی اجتماعی هستند متوجه آن می شوند تا وقت استراحت شان را سپری کنند.
استفاده از جذابیت هایی همچون داستان های عاشقانه، زنان زیبا و .. این رویکرد سطحی را افزایش هم می دهد و بدین ترتیب کار به جایی می رسد که تماشاگران عنان اختیار خود را کاملا به تصاویر این نوع شبکه ها می سپرند و با وجود جذابیت هایی از نوع آنچه ذکر شد، کاملا به تسخیر این شبکه ها در می آیند.
نتیجه آنکه:
۱) مخاطب اوقات فراغتش را صرف این نوع شبکه ها می کند.
۲) با وجود صرف وقت، هیچ دستاورد جدیدی عایدش نمی شود.
۳) تحت تاثیر یک سویگی این شبکه ها به پیرامون و ابعاد مختلف مسایل اجتماعی بی توجه می شود.
۴) به طور ناخودآگاه سطح زندگی و عناصرش را مطابق میل گردانندگان آن تغییر می دهد و ...
بدین ترتیب تماشاگران ایرانی، سریال هایی دیده اند که اگرچه برخی محدودیت های موجه سریال های داخلی را ندارد اما متاسفانه همچون معضلی بزرگ، ریشه های فرهنگی و سطح آگاهی هایشان را بسیار تنزل می دهد.
در واقع منفذی که ناشی از نبود محدودیت های سریال های داخلی است، به معضلی که افت شدید فرهنگ و به ویژه نگرش های اجتماعی است می انجامد.
در این بین معلوم نیست رسانه های داخلی چرا سکوت کرده اند و زنگ خطر را برای مردم و مسئولان فرهنگی کشور به صدا در نمی آورند.
در این شرایط معلوم نیست چشم و گوش تیزبین و شنوای اجتماعی چرا سکوت کرده و چراغ راه مردم نمی شوند تا بیش از این مسخر برنامه های بسیار سخیف و توهین آمیز شبکه های ماهواره ای نشوند و متاسفانه سهم رسانه ی ملی در این کوتاهی از همه بیشتر مشهود است؛ چون با گستره فراوان مخاطبان، امکان آگاهی بخشی بیشتری دارد. اگرچه نبود برنامه ریزی برای پخش مناسب سریال های پربیننده و ساختن برخی سریال ها و برنامه های فاقد جذابیت های محتوایی و قصه های جذاب و ... نیز در این بین سهم عمده دارند.
به هرحال به نظر می رسد اجماع جامعه شناسان، روان شناسان، هنرمندان و مسئولان فرهنگی برای یافتن راهکارهایی دقیق، موثر و مبتنی بر ذائقه مخاطبان ایرانی بسیار ضروری است و حتی می توان گفت کم کم دارد دیر می شود و باید تا بیش از این دیر نشده، کاری کرد که در « عمل» موجب علاقه مندی مردم به برنامه های رسانه ملی شده، به هر نحو که با آن نوع برنامه های شبکه های ماهواره ای مقایسه شود، ترجیح می دهیم همراهی باید تولیدات داخلی باشد.
منبع: سایت تابناک ( www.tabnak.ir )
