گذری بر سرگذشت میرزا عبدالله؛
مردی که ردیف نوازی را نظم بخشید
همه افرادی که گوشه چشمی به موسیقی و سر سوزن ذوقی به شنیدن ساز دلنواز تار دارند؛ نام میرزا عبدالله را شنیده‌اند.
تاريخ : سه شنبه ۲۷ فروردين ۱۳۹۲ ساعت ۱۲:۱۶
میرزا عبدالله فراهانی - فرزند نوازنده شهره دربار ناصری، میرزا علی‌اکبر خان فراهانی- استاد برجستهٔ موسیقی ایرانی و نوازندهٔ سرشناس سه‌تار و تار بود. نام او را بدین سبب بسیار شنیده‌ایم که ردیف موسیقی ایرانی را به نظم درآورد.
او تعلیمات نخستین را از برادر بزرگترش میرزا حسن فراگرفت و پس از آن نزد میرزا غلام‌حسین نواختن را به کمال رساند. میرزا عبدالله، در نواختن تار هم استاد بود، ولی شهرت وی بیشتر در نواختن سه‌تار است.
میرزا عبدالله موسیقی را با تلاش بسیار آموخت و گفته‌اند که بسیار مورد حسادت استادان هم‌عصرش بود. شاید همین موضوع سبب شد که تلاش گرفت هر آن‌چه می‌شنود با دقت یاد گیرد و در طبق اخلاص به شاگردانش بیاموزد؛ تا میراث گذشته خود را از دستبرد زمانه مصون کند. چراکه استادان قدیم نمی‌خواستند معلومات خود را به دیگران بیاموزند. شاید هم اوضاع زمانه این حس بد بینی را در آنان برانگیخته‌بود که مبادا شاگرد جای معلم را بگیرد و مقام استاد از بین برود یا چون خود رنج بردند و گنج بردند؛ نمی‌خواستند آن را به رایگان به کسی بسپارند و معتقد بودند شاگرد باید خود تلاش کند تا قدر آموخته خود را بدانند. اما میرزا عبدالله به خوبی می‌دانست که عمر ابدی نیست و غفلت گذشتگان باید عبرت آیندگان شود. به همین سبب هر آن‌چه شنید به ذهن سپرد و به دیگران آموخت. به همین همت بلندپایه بود که توانست هر از زوال نغماتی که تا آن روز به دستش رسیده بود جلوگیری کند. خالقی در کتاب سرگذشت موسیقی ایران از او این‌چنین یاد می‌کند: « مردی بود خوش طینت و مهربان و همه را از گنج هنرش بهره می‌ساخت.»
تا روزگار میرزا عبدالله رسم بر این نبود که همه موسیقی بیاموزند؛ تنها صاحب منصبان و افراد موزیک نظام از خط موسیقی بهره داشتند و مدرسه موسیقی مخصوص همان طبقه بود و دیگران از نت اطلاعی نداشتند. رسم بود که آهنگ را در لوح سینه بنویسند و آنقدر بزنند که در ذهنشان بماند. شاید به همین سبب بود که اخلاق میرزا عبدالله زبانزد خاص و عام بود چراکه او هم اگر هم‌چون گذشتگانش بود؛ رسم آنان را تعقیب می‌کرد.
او در تربیت شاگردان حوصله بسیار داشت و چنان که معروف است؛ حتی شاردان کم استعداد هم که به کلاس او می‌آمدند؛مأیوس نمی‌شدند و استاد با صبر و بردباری با آن‌ها کار می کرد و هرگز طالبان موسیقی را دلسرد نمی‌کرد. به طوری که هر یک مقامی یافتند. از شاگردان او می‌توان سید حسین خلیفه، مهدی‌خان صلحی، اسماعیل قهرمانی، سید علی محمد خان مستوفی، مهدی‌قلی هدایت، فرصت شیرازی، حسین هنگ‌آفرین، سید مهدی دبیری، حاج آقا مجرد ایرانی و فرزندش احمد عبادی و از همه شهره‌تر، ابوالحسن صبا، را نام برد.
کلاس درس میرزا عبدالله در محله امامزاده یحیی تهران جوانان و متجددین را دورش جمع کرد. اما به سبب تحریک بد خواهانش، مخالفان به خانه‌اش ریختند و با شکستن وسایل تعلیم، بساط درسش را تعطیل کردند. اما میرزا عبدالله بدین ترتیب از تعلیم کنار نکشید و تا آخرین لحظات حیاتش بدین فن ادامه داد. حتی او دربستر بیماری با سه‌تار قطعاتی به‌عنوان یادگار به شاگردان برجسته خود تعلیم می‌داد.
وی با تجدید نظر در دستگاه‌های دوازده گانه موسیقی ملی ایران و ادغام بعضی با یکدیگر، هفت دستگاه کامل و مجزا پدید آورد که توسط سه تن از شاگردانش به نام‌های میرزا نصیر، فرصت شیرازی و مهدی‌قلی هدایت طی هفت سال نت‌نویسی شد. روح‌الله خالقی در کتابش- سرگذشت موسیقی ایران- می‌نویسد: «می‌گویند با کمک سید احمد نامی که سه‌تار می‌زده و دستگاه‌ها را می‌شناخته، ردیف موسیقی را به نظم آورده‌است.»
ابتکار ساختن برخی قطعات ضربی از اوست که در قطعات مجلسی توام با آواز پس از اجرای چند گوشه، برای تنوع قطعه ضربی می‌نواخت. مضراب ریز و تک مضراب‌ها در ساز او در تعادل و جملات موسیقی او منظم است و در همراهی با آواز پس از خاتمه یک بیت توسط خواننده او خود گوشه جدیدی را شروع کرده‌است وخواننده را هدایت می‌کند. میرزا عبدالله در حفظ وزن قطعه دقیق بود و غالبا نوازندگی خود را با قطعه تند رنگ مانندی پایان می‌داد. رنگ‌های آثار او متنوع است و با آنکه آثار ضبط شده از او مربوط به حدود ۶۵ سالگی اوست؛ ولی نغمه انگشتانش نشان از روانی در نواختن قطعات را راحت دارد.
چهار فرزند او به نامهان مولود، ملوک، جواد و احمد ؛ همه با موسیقی مانوس بودند. ساز میرزا عبدالله در سال ۱۲۹۷ هجری شمسی درتهران برای همیشه با مرگ استاد ۷۵ سالگه‌اش خواموش شد.
مینا عبدی
