روایات داستانی مبتنی بر وقایع تاریخی بیش از هرچیز بر ثقه پذیری اصل داستان متکی است؛ در این حال چنانچه داستان با استناد بر منابع موثق شکل یافته باشد فرم نهایی آن یک روایت پرداخت شده رئال است.

داستان های تاریخی اغلب با خط سیری مشخص و پیش فرض های دقیق منتهی به دورنمای ذهنی مخاطب از انفکاک محوری فاصله می جویند که در عین حال با معضلی چون حواشی نگری مواجه هستند؛ زیراکه هر فکت تاریخی بر اساس چندین ماوقع قبلی مرتبط، ایجاد می گردد که همه آنها همانند شعب سرچشمه در نهایت تکه های این داستان را به یکدیگر متصل می کنند و یا در جریان اصلی داستان به آن می پیوندند.

وانگهی هم پوشانی مضامینی از این دست که با ماحصل قطعی تعریف شده در جریان تاریخی آن برابر است، گاه به سبب تفکیک جنس و قسم داستان با تشابه نامانوسی دست به گریبان است.

در تعریف اقسام یک روایت داستان تاریخی علاوه بر جنبه پرداخت صرف که خروجی آن مقطوع و تعیین شده است نوع دیگر، تعبیه جان مایه هایی از خیال و ذهن سیال است که در گذر از لایه های معمول داستان، سرانجام می یابد، این لایه ها همان ایجاد زمینه و فضا، گره افکنی و قله سازی، گره گشایی و نقطه عطف است.

فیلم «راه آبی ابریشم» ساخته محمدرضا بزرگ نیا، بخش کوچکی از روایت تاریخی جاده تجاری ابریشم در قرون متمادی اهمیت آن است. در تشریح روایت تاریخی آن بسیاری از سفرنامه نویسان طی سالیان متمادی به بازگویی عینی دیده ها و شنیده های خود از سفر به این شاهرگ تجاری نوشته اند. افرادی چون ابن خرداذبه، بلاذری، سلیمان سیرافی تاجر که در وصف راه های دریایی بسیار نوشته است و به نوعی بنیان گذار سفرنامه نویسی دریایی در بین مسلمانان است.

آنچه مبرهن است اینکه در فیلم «راه آبی ابریشم» که ماجرای یك ناخدای ایرانی به نام سلیمان است که تصمیم می‌گیرد برای اولین‌بار مال‌التجاره با ارزشی را از بندر سیراف و با عبور از میانه‌ اقیانوس هند به بندر كانتون در كشور چین برساند و در این سفر كه از خلیج فارس آغاز می‌شود، اتفاقات مختلفی رخ می‌دهد.

در این فیلم کاراکتر «شاذان بن یوسف» به نوشتن داستان این سفر می پردازد و در عین حال در پرداخت نیکوتر به شخصیت سلیمان اندکی مسامحه شده است. با این حال این اثر در وجه خلاقیت پرداخت، اثری منحصر به فرد است.

«راه آبی ابریشم» با انتخاب سوژه ای نوین در فرهنگ فیلم سازی ایرانی و نحوه فیلم برداری توانسته است از برخی افق های انحصاری فیلم های تاریخی عبور کند چندانکه در انتخاب همه مکان های جغرافیایی به ظرافت و تدقیق، بدعتی متمایز رخ داده است.

نیز به تصویر کشیدن ماهیت یک سفر صعب العبور و مشقت وار دریایی که در بستر تاریخی خود بسیار جای تامل دارد از منظر پرداخت حائز اهمیت است و نیز تقریب نسبی شرایط که البته در پاره ای موارد، شکاف هایی در آن دیده می شود که به رغم آن این فیلم در احیای تصویری گزیده ای از دشواری های یک سفر دریایی مثل مکان های ناشناخته، حمله دزدان دریایی، سرگشتگی و گم کردن راه و موقعیت و اختلافات داخلی منجر به وحدت شکنی، همه و همه موفق بوده است.

وانگهی خلاقیت آفرینش فضا و موقعیت جغرافیایی و حتی واگویه های زندگی دریایی و ممتد زیستی در کشتی بر توفیق آن مزید شده است.

انتخاب کاراکترهای مناسب چون داریوش ارجمند در نقش ناخدا سلیمان سیراف، رضا کیانیان در نقش ناخدا ادریس و بهرام رادان در نقش شاذان بن یوسف، اهمیت زیادی دارد.

«راه آبی ابریشم» ساخته محمدرضا بزرگ نیا و به تهیه کنندگی حسن بشکوفه و بنیاد سینمایی فارابی برای نخستین بار در بیست و نهمین جشنواره فیلم فجر و بخش مسابقه سینمای ایران اکران شد.



مریم خاکیان