مجموعه آثار «احداث اروپا» كه دربردارنده ۲۴ عنوان کتاب در خصوص بررسی‌های تاریخی پیرامون این قاره است، به چالش‌هایی می‌پردازد که اروپا در عرصه جهانی با آنها روبرو است.
«احداث اروپا» عنوان مجموعه‌ای به سرپرستی ژاک لوگوف است كه دربردارنده ۲۴ عنوان کتاب در خصوص بررسی‌های تاریخی پیرامون قاره اروپا است. وی این مجموعه را در اقدام مشترکی با پنج ناشر معتبر اروپایی منتشر کرده است تا پاسخگوی چالش‌هایی باشد که اروپا در عرصه جهانی با آن روبرو است، مجموعه‌ای که تمایزات ساختاری با تاریخ نویسی‌های متعارف معاصر در غرب دارد.
تاکنون پنج اثر از این مجموعه با عنوان «انقلاب‌های اروپایی» چارلز تیلی، «اروپا مولد قرون وسطی» ژاک لوگوف، «تاریخ پیدایش علوم جدید در اروپا» پائولو روسی، «تاریخ روابط اسلام و اروپا» فرانکو کاردینی و «تاریخ پیدایش غرب مسیحی» پتر براون منتشر شده و بهاءالدین بازرگانی بیش از یک دهه این پنج اثر را به فارسی برگردانده که به چاپ رسیده است.
اواخر دهه هشتاد و اوایل دهه نود در اوج تحولات اروپای شرقی، بیش از دو دهه پیش گروهی متشکل از بیست مورخ و محقق (بیشتر اروپایی) به سرپرستی ژاک لوگوف مورخ فرانسوی و رییس مکتب آنال تشکیل شد تا تاریخ اروپا را از نگاهی نو، محققانه و واقع‌گرایانهتر از پیش به رشته تحریر درآورند. به باور این گروه، قاره اروپا در رویارویی با چالش‌های جدید در سطح جهانی ناگزیر از بازخوانی تاریخ نویسی کلاسیک خویش و تصحیح برخی داوری‌ها و پیش داوری‌های گذشته در حوزه‌های متنوع تاریخی این قاره است.
گروه موظف است هر موضوع تاریخی را تنها دریک جلد مورد بررسی و کنکاش قرار دهد. بنابراین هر کتاب، شرح و بسط تاریخی در شکل کلاسیک و طولانی آن نیست بلکه نویسندگان سعی دارند هر موضوع تاریخی را تطبیقی بررسی و بسترهای کلی تاریخی و اجتماعی شکل‌گیری قاره و مناسبات پیرامونی آن را مورد موشکافی قرار دهند و در داوری‌های تاریخی گذشتگان اصلاحاتی به عمل آوردند.
کتاب «انقلاب‌های اروپایی» نوشته چارلز تیلی جامعه‌شناس و مورخ آمریکایی، از محققین تاریخ انقلاب‌ها در جوامع بشری سال ۱۳۸۳ در۴۵۰ صفحه ترجمه و توسط انتشارات کویر به چاپ رسید و برای بار دوم ۱۳۸۵ تجدید چاپ شد. تیلی در این کتاب به بررسی تحلیلی و جامعه شناختی تاریخ انقلاب‌های اروپایی از ۱۴۹۲-۱۹۹۲ پرداخته است. در این کتاب انقلاب‌های بزرگ اروپا، انقلاب ۱۶۸۸ انگلستان، انقلاب ۱۷۸۹ فرانسه و انقلاب اکتبر ۱۹۱۷روسیه مورد کنکاش قرار گرفته است.
کتاب «اروپا مولود قرون وسطی» اثر ژاک لوگوف مورخ فرانسوی و سرپرست گروه که سال۱۳۹۴ از دنیا رفت، در ۱۳۸۷ توسط انتشارات کویر در ۴۶۰ صفحه انتشار یافت. لوگوف در این کتاب فرایند تاریخی زایش و تکامل اروپا در قرون وسطی و سرگذشت عهد وسطای این قاره را از منظری نو، محققانه و واقع بینانه بررسی و جریان فکری جدید در دنیای غرب را که دیگر اعتقاد چندانی به تاریک و بداندیش بودن قرون وسطی ندارد با نگاه تاریخی و باستان شناسانه هر چه بیشتر تقویت کرده است.
ترجمه کتاب «تاریخ پیدایش علوم جدید در اروپا» نوشته مورخ معروف ایتالیا پائولو روسی هم رو به پایان است و به زودی منتشر می‌شود. این کتاب حاوی شرح پیدایش علوم جدید و فراز نشیب‌های دشوار زایش علم در اروپا از قرون وسطی تا رنسانس و انقلاب صنعتی به بعد است.
کتاب «تاریخ روابط اسلام واروپا» فرانكو كاردینی مورخ ایتالیا و استاد تاریخ قرون وسطی دانشگاه فلورانس نیز، نگرشی نوین و واقعی به بیش ازسیزده قرن مناسبات همراه با سو‌تفاهم اسلام و اروپا دارد و داوری‌های منصفانه‌ای برای تصحیح افکار اروپاییان درباره دین اسلام و پیامبر ارائه می‌دهد.
کتاب «تاریخ پیدایش غرب مسیحی» پتر براون مورخ ایرلندی پنجمین اثر از مجموعه بررسی‌های تاریخی اروپایی «احداث اروپا» به فارسی برگردانده و روانه بازار نشر شده است. پتر براون استاد تاریخ دانشگاه‌های آکسفورد، لندن، برکلی، پرینستون و متخصص تاریخ اواخر عهد باستان، رابطه دین و جامعه در دوران پایانی امپراتوری روم و اوایل قرون وسطاست.
مهم‌ترین شاخصه این کتاب بررسی مسیحیت قرون وسطای اولیه است که سیر پیدایش دین مسیحی از شروع عهد وسطای اولیه تا هزار میلادی را بررسی کرده، مسیری که از عصر امپراتوری روم غربی و گرویدن قسطنطین اول امپراتور روم به مسیحیت در۳۱۲م آغاز و درنهایت باپذیرش مسیحیت توسط اهالی جزیره ایسلند سال هزار، مسیحی شدن سراسر قاره اروپا را به فرجام می‌رسد.
وی با بی‌طرفی تأثیرپذیری‌های متقابل آیین‌های کهن مشرکان، بت‌پرستان و مسیحیت جدید را ارائه می‌کند. امتزاج آیین‌ها، مناسک و اسطوره‌های کهن در آیین جدید شاید از فرازهای جذاب کتاب باشد. پرداختن به تاریخ پرفراز و نشیب مسیحیت در غرب، کاری که شاید پتر براون توانسته از عهده آن برآید، کتاب را از اقبال مورخان و اروپاشناسان برخوردار کند.
آنچه این دوران را برای مورخان مهم می‌کند، کیفیت متنوع و انواع منابع مکتوب در دسترس است، منابعی که نشان می‌دهند مسیحیت چگونه توانسته موجودیت خود را در مناطق و نواحی مختلف حفظ و تأمین کند. این موضوع به منابع نسبتا موثقی برمی‌گردد که از آبای کلیسا به زبانهای یونانی و لاتینی برجا مانده‌اند. درباره اروپا به تشریح شکل‌گیری مسیحیت در اروپای آتلانتیکی محدود شده است. انتقال حوزه قدرت و تمدن در مدیترانه باستانی به شمال غرب اروپا که امپراتوری جدید شارلمانی محور و اوج آن بود، اهمیت تعیین‌کننده‌ای در خاتمه‌دادن به دنیای کهن و پیدایش مسیحیت قرون وسطایی داشته است.
باستان شناسان و مورخان اروپا در دهه‌های گذشته، تاریخ قرون وسطایی اولیه در اروپای غربی را که این دوره را عصر تاریکی می‌خوانند، به دقت بررسی کرده‌اند. پتر براون بررسی تاریخ طولانی کلیسای مسیحی را موضوع اصلی خود قرار نداده، کتاب شرح سرگذشت پاپ‌ها، اسقف‌ها، کشیش‌ها و کلیساها نیست.
اوضاع و تحولات به‌‌غایت متغیر تاریخی و محیط‌های هیجانی و دنیاهای رنگارنگی بررسی شده که آیین مسیحیت در سرزمین‌های ایرلند، بریتانیا، آلمان و ممالک اسکاندیناوی تجربه کرده و خود را هر آینه با شرایط مختلف زمانی و مکانی تطبیق داده است.
نویسنده روایات کهن و اقوال آبای کلیسا را که معتقدند، نصرانیان اقلیتی که همیشه در آزار و تعقیب بودند یا زندگانی مخفی و سختی داشتند، با واقعیات آن دوران هیچ سازگار نمی‌بیند. حتی اقوال جدیدتر که گسترش مسیحیت را به‌عنوان دین رحمت و برابری در میان مردم ضعیف و عقب نگاه‌داشته توصیف می‌کند، کمتر واقعی می‌داند و با استناد به مدارک و شواهد تاریخی نتیجه می‌گیرد، مسیحیت به هیچ‌وجه کیش بردگان و مردمان ضعیف و فرودست نبوده است.
در نظر نویسنده، قابلیت سازش و همکاری متفکران و مبلغان آیین نصرانی باسلاطین، امیران، رؤسای قبایل و سران نظامی اقوام مختلف در سرزمین‌های بدوی و فاقد فرهنگ غرب، شمال اروپا و مساعی سایر آبای کلیسا در تطبیق مسیحیت با رسوم و آیین‌های باستانی، عامل اصلی در بازداشتن تدریجی حاکمان از بت‌پرستی و مناسک کافری بوده و در فرایندی انعطافی و صبورانه در نهایت تخریب معابد، بت‌خانه‌ها و گرایش به کیش جدید را به همراه آورده است.
نویسنده با بی‌طرفانه میان آیین‌های کهن مشرکان، بت‌پرستان و مسیحیت جدید، تأثیرپذیری متقابل این دو را بانگاهی تاریخی و باستان‌شناسانه به‌گونه‌ای ارائه می‌کند که خواننده درمواردی عاجز ازتمییزمطلب می‌شود که کدامیک از دیگری تأثیر بیشتری پذیرفته است.
نویسنده کتاب از جریان پول و ثروت نزد آباء کلیسا و مسیحیان اولیه به عنوان ابزارهای تشکیل و تقویت دین نصرانی در غرب نام می‌برد. زیرا که پول و ثروت نزد آنان یک فرایند دینی محسوب و شستن گناه و گرفتن توبه دوعنصر اساسی آن رادر انباشت ثروت و قدرت تشکیل می‌داد. ثروت برمبنای آنچه پیش ازآن هرگز سابقه نداشت درخدمت ایجاد محافل ونهادهای مسیحی قرار گرفت و بین متن و حاشیه کلیساها توزیع شد به گونه‌ای که جماعت مسیحی و کلیسایها با استفاده از این بازوی مالی توانستند بعدها درسراسر غرب بسط و توسعه پیدا کنند.
داوری نویسنده در فرازی از کتاب درباره عشریه‌های کلیسایی خود گویای مطالب زیادی است؛ «در تاریخ اروپا هیچ مالیاتی را نمی‌توان از لحاظ دوره زمانی، وسعت مطالباتی و سنگینی بار اقتصادی با عشریه‌های کلیسایی مقایسه کرد». محیط جغرافیایی که پتر براون در این بررسی‌ها مورد توجه قرار داده پا را از هسته اصلی اروپا فراتر گذاشته و به آسیا و آفریقا ورود کرده است، مناطقی که مسیحیت غرب به تأثیر مستقیم و بی‌وقفه از آنها، اشکال متغیر و دگرگونه‌ای را پذیرفته است. مسیحیت اروپای غربی بخشی از «دهکده جهانی مسیحی» هیچ‌گاه مستقل و در دنیای خود تکوین نیافته است.
خواننده درمی‌یابد که بخش بزرگ آنچه را که امروز اروپا نامیده می‌شود، فقط انتهای غربیِ دنیای مسیحیت است که حوزه شرقی مدیترانه و منطقه خاورمیانه مرکزثقل آن را تشکیل می‌دهند. تاریخ مسیحیت شرقی و مناقشات جدلیون و آباء کلیسا در این حوزه وسیع سرزمینی و آثار آن بر نواحی غرب اروپا در فرآیند مسیحی شدن آن مورد توجه و بررسی قرار گرفته است. امپراتوری بیزانس اگر نگوییم تمام دنیای غرب، حداقل صفحات غربی اروپا را تحت تأثیر تحولات خود قرار داد. کتاب در این عرصه، با استناد به منابع کم نظیر تاریخی، اقوال نادر دنیای شرک و بت پرستی، روایات آباء کلیسا و دیرها، فرازهای تاریخی مهیج و عبرت‌آموزی را به خواننده منتقل می‌کند.
بهاءالدین بازرگانی‌گیلانی (مترجم)، متولد ۱۳۳۵ رودسر گیلان، فارغ‌التحصیل رشته بازرگانی و بازنشسته وزارتخارجه، ۳۰ سال به عنوان دیپلمات در اروپا و آلمانی‌زبان فعالیت کرده و آخرین پست او سرکنسول ایران در مونیخ ۸۹-۱۳۸۶ بوده است.
درحوزه اروپا و کشورهای آلمانی زبان مطالعات و ۱۴ سال درحوزه‌های آلمانی زبان (ازجمله آلمان و اتریش) ماموریت داشته و به زبانهای آلمانی و انگلیسی تسلط دارد. در کارنامه وی به جز ترجمه ۵ جلد ازمجموعه «احداث اروپا»، کتاب «پس از فرو پاشی، روایت زوال سیستم آمریکایی» ایمانوئل تود جمعیت‌شناس معروف فرانسوی که به بیش از ۳۰ زبان دنیا ترجمه شده و سالهای نخستین ۲۰۰۰ جز پرفروش‌ترین کتابها در ممالک اروپایی بود را ترجمه و در ۱۳۸۳توسط موسسه اطلاعات منتشر شد.
کتاب دیگر شرح زندگانی خانم آنه ماری شیمل با عنوان «بازتاب اسلام» است که در۳۰۰ صفحه خانم شیمل اسلام شناس و خاورشناس نابغه آلمانی طی گفتگویی طولانی از معارف و تمدن اسلامی و ویژگی‌های متنوع جهان اسلام از ابتدا تا امروز سخن به میان می‌آورد، از جمله درباره پیامبر اسلام، عرفان اسلامی، مسلمانان، قرآن، تصوف، جهاد، شعر، کلام، مولوی، اقبال، ابن عربی و یا مفاهیمی چون اهریمن و انفجار بزرگ گرفته تا حقوق بشر و زن، جنگ، گوته، روکرت و حتی آمریکا و افغانستان و پاکستان به قضاوتی بی طرفانه، دقیق و کارشناسانه مینشیند.
ترجمه کتاب «تاریخ تقدیر زن در اروپا از قرون وسطا تاکنون» اثر خانم گیزلا بوک مورخ آلمانی و «تاریخ پیدایش حقوق و قانون در اروپا» از همین مجموعه در دست ترجمه است. مترجم این مجموعه‌ها را به دلیل فهم دشوار متون تاریخی از متون اصلی (یا ترجمه) از زبانهای آلمانی و انگلیسی مورد استفاده قرارداده و با شرح و توضیحات همراه است. با برخی نویسندگان کتابها تماس و مکاتبه دارد و از راهنمایی‌های آنها به خصوص فرانکو کاردینی در ایتالیا و خانم گیزلا بوک در آلمان استفاده می‌کند.
کتاب «روابط اسلام و اروپا» فرانكو كاردینی از مورخان و محققان تاریخ قرون وسطایی و استاد دانشگاه فلورانس، در۱۲ فصل كه با اقبال محافل علمی و دانشگاهی اروپا و غیراروپا مواجه شده، به بررسی سیزده قرن مناسبات پرفراز و نشیب اسلام و اروپا پرداخته است. سیزده قرن همراه با سوءتفاهم، پیشداوری، برداشت‌ها و پنداره‌های اشتباه و غیرواقعی كه دیدگاه اروپائیان را درباره اسلام شكل داده و چنان درهم تنیده كه آثار آن تا به امروز برجا مانده و در زمانهای دراز موجبات بیگانگی اسلام و اروپا را فراهم آورده است. كاردینی در این كتاب سبب‌ها و عواملی چون انواع منازعات، فتوح اولیه اسلامی، جنگ‌‌های صلیبی، فتح مجدد «رُكنكیستا»، فتوح عثمانی در اروپا، عقب راندن تركان از منطقه بالكان، ارتباطات زبانی، سیاسی، اقتصادی و روابط متنوع فرهنگی میان این دو را مورد بررسی قرار داده است.
نویسنده به نادرست پنداری آباء كلیسا و تفاسیر آشفته علما و... عهد وسطا درباره اسلام اشاره و خلق انواع حماسه‌ها و رزمنامه‌های صلیبی مملو از داستان پردازی‌های غیرواقعی از اسلام، قرآن و پیامبر را نقد و بیان كرده است. به اعتقاد وی اسلام بر پشت دروازه‌های اروپا می‌كوبد، درست همانند دروه اولیه گسترش اسلام (قرن ۷ و ۸م) زمانی كه سپاهیان مسلمان بخش‌های وسیعی از حوزه مدیترانه و سپس شبه جزیره ایبری را به گونه‌ای فتح كردند كه شدت و سرعت آن فقط یك بار در تاریخ اتفاق افتاده، در دورانی دراز سده‌های پانزده تا هیجده كه امپراتوری عثمانی نفس اروپاییان را برید و آنان را از توان انداخت.
نویسنده فتوح اولیه مسلمین در اروپا و تهاجم تركان عثمانی به قلب این قاره را درعین حال كه آفریننده رنج و مصیبت فراوان برای اروپائیان می‌شمارد، ولی با نگاهی به نسبت بیطرف، نزاع و مراوده غربیها بامسلمانان و آشنایی آنان باعلوم، فنون، زراعت، صناعت، هنر، فلسفه، معماری، آثار غنی اندیشمندان مسلمان، شیوه زندگانی فاخر و اشرافی ممالك و دربارهای اسلامی را شكل دهنده مدنیت و هویت اروپایی می‌داند و در تعبیری فتوح اسلامی را «مامای خشن» تولد نوزاد اروپا و درنهایت رشد و بالندگی بعدی آن بر می‌شمارد.
در ترجمه فارسی كتاب، برگردان‌های آلمانی و انگلیسی از متن اصلی (به زبان ایتالیایی) كتاب مورد استفاده قرار گرفته و درباره بسیاری از اسامی، اشخاص، اماكن، رویدادها و موضوعات مختلف، شرح و تفسیرهایی در پانوشت‌ها اضافه شده تا به درك بهتر مفاهیم كتاب كمك نماید. كتاب روابط اسلام و اروپا نوشته فرانكو كاردینی از مجموعه بررسی‌های تاریخی اروپایی احداث اروپا باترجمه و شرح بهاءالدین بازرگانی از سوی نشر علم در ۵۷۳ صفحه سال ۱۳۹۳ منتشر شد.
