به گزارش هنرنیوز ،در تازه ترین بازدیدی که از کاروان سرای دوکوهک داشتم، شوربختانه این بنای تاریخی به جایگاهی برای افراد ولگرد و معتاد تبدیل شده است! که می‌بایست دست اندازی مردم منطقه و گذر خودروهای سنگین کنار جاده و زباله دانی شدن آن و تعیین نشدن حریم خاصی را نیز به آن افزود. به گونه یی که این بنا درحال فرو ریختن کامل است؟ جالب است بدانیم که این بنای تاریخی قاجاری در حاشیه بافت شهری واقع شده است که نزدیک دیدگان مسولین است اما آنها با بی‌تفاوتی از کنار آن می‌گذرند! این اثر در تاریخ ۱۸ شهریور۱۳۷۷ به شماره ۲۱۰۷ در فرهست آثار ملی به ثبت رسیده است .

کاروان سرای دوکوهک

کاروان سرای دوکوهک در کیلومتر۴۵ جاده شیرازبه سپیدان و منطقه یی ییلاقی در مسیر ورودی شهرشیراز واقع شده است. این بنا ۲۵۰۰ متر مربع مساحت دارد. کاروان سرای تاریخی دوکوهک، کاروان سرایی دو ایوانه است. شوربختانه این بنای تاریخی چند سالی ست که به صورت یک بنای متروکه درآمده و عناصر معماری آن به شدت تخریب شده است؟ 

از جمله مصالح به کار رفته در کاروانسرای دوکوهک، سنگ، گچ و شفته آهک است. نوع سازه این بنا نیز به گونه تاق و تویزه سنگی است. کاروان سرای دوکوهک همانند مدارس، مساجد و دیگر بناهای مذهبی ایران به شکل دوایوانی و به فرم مربع یا مستطیل ساخته شده است. ایوان‌های این کاروانسرا یکی در مدخل ورودی و دیگری روبروی آن قرار دارد. از نمونه‌های مشابه باقیمانده از کاروان سرای دوکوهک می‌توان کاروان سرای چاه خوشاب را نام برد.

تاریخچه و کاربرد کاروان سراها

از جمله یادگارهای پرارزش معماری ایران کاروان سراهاست که از روزگار کهن به دلایل گوناگون و ارتباطی چون جریان اقتصادی، نظامی، جغرافیایی و مذهبی بنیاد گردیده و در دوره‌های مختلف به تدریج توسعه و گسترش یافته است 

با توجه به کاربرد و توسعه گسترش کاروان سراها در ایران می‌توان دلیل پیدایش کاروانسراها را نیاز اساسی و حمایت کاروانیان دانست. واژۀ کاروانسرا از کاروان - کاربان = برخی مسافران(قافله) که گروهی سفر می‌کنند و واژه سرای به معنی خانه و مکان است. هر دو واژه کاروان و سرای مشتق از پهلوی ساسانی(فرس میانه) است. چنان چه در فرهنگ لغات و سایر منابع ادبی، نام‌های کاروان خانه، کاروان گاه، کاروان گه و برخی کاروان سرا مورد استفاده قرار گرفته است. بنابراین می‌توان ساخت کاروانسراها و بناهای مشابه را به هر دلیلی که در مسیر جاده‌ها ساخته شده‌اند را جایگاهی برای آسایش و استراحت و حمایت کاروانیان دانست بر پایۀ نوشته‌های تاریخی بنیاد کاروانسراها در ایران از زمان هخامنشیان آغاز می شود. 

هردوت یونانی در کتاب پنجم خود از ساختمان‌هایی گفتگو می‌کند که به وسیله هخامنشیان بین شوش و سارد ساخته شده بود. هرودت از یک سد و یازده بنای شبیه کاروان سرا(چاپارخانه) نام می‌برد که در فاصله نزدیک ۲۵۰۰ کیلومتر بین پایتخت هخامنشی و سارد بنا گردیده بود و کاروانیان این فاصله را در کمتر از سه ماه طی می‌کردند. زیاد بودن توقفگاه‌ها یا کاروان سراها در گذشته برای راه‌های ارتباطی، جریان اقتصادی کشور که مورد توجه و علاقه شهریاران بوده است.
 

مطالعۀ راه‌های ارتباطی، جاده‌های بازرگانی، نظامی و نتایج تحقیقات و کاوش‌های باستان‌شناسی معلوم می‌کند که از گذشته دور نیاز زیادی به ایستگاه‌های بین راهی و امنیت و رفاه کاروانیان احساس شده است.

آرتورابهام پوپ معتقد است که ساخت و ایجاد کاروان سراها در ایران پیروزی بزرگ معماری ایران است و در هیچ جای جهان کاربرد و ویژه‌گی‌های خاص معماری آن را نمی‌توان دید. 

اکنون پرسش این جاست بنایی که ثبت تاریخی شده چرا بدون نگهبان و حتا تابلویی شناسایی  بدون حریم خاصی  به جایگاهی برای معتادان تبدیل و به حال خود رها شده و هیچ گونه محافظتی از آن نمی شود! 

با توجه به این که کاروان سرا در مسیر ورودی شیراز است آیا بهتر نیست آن را بازسازی کرده و با تغییر کاربری به چای خانه سنتی، رستوران و یا مشابه آن دربیاید تا هم ورودی شهر زیبا باشد و هم این بازماندۀ نیاکانی پاسداری و نگاهبانی شود؟ 

گزارش و عکس : سیاوش آریا