اصلی‌ترین مسئله در خصوص شاخصه‌های شکل‌گیری دانشگاه اسلامی اقناع است و دانشگاه باید بتواند از نظر دینی دانشجویان و جامعه را قانع کند؛ به عبارتي دین باید با علوم انسانی تطبیق پیدا کند تا قدرت اقناع آن بالا رود. ويژگي هاي علوم انساني به لحاظ قدرت اقناع گري و تبيين مفاهيم انتزاعي و ذهني مهمترين عاملي است كه مي تواند اقناع ديني فضاي دانشگاهي را عهده دار شود.
در شرايط كنوني باید بتوان برهان‌های دینی را با توجه به ساختارهای علمی بیان کرد که این لزوم اسلامی‌سازی علوم انسانی را می‌رساند.
علوم انساني اگر چه از ابتداي انقلاب بدلايلي مورد بي مهري و بي تمايلي مسئولان شد ولي در سال هاي گذشته اهميت علوم انساني و به خصوص علوم اسلامي بر همگان هويدا شده است.
بايد گفت كه عمقی‌ترین مسئله در اسلامی‌کردن دانشگاهها، باز تولید اسلامی از علوم انسانی است؛ اگر این چارچوب به وجود بیاید خود به خود برهان‌های دینی هم به شدت اوج می‌گیرد که در این شرایط هم دانشگاه اقناع می‌شود و هم دین بازتولید اجتماعی می‌شود.
در حقيقت براي رسيدن به دانشگاه اسلامي تحول در علوم انساني، مبارزه با جنگ نرم، ارتقاي سطح علمي اساتيد، تربيت دانشجويان و اساتيد ديني، تصويب آيين نامه ها، طرح تفكيك جنسيتي، تحول بنيادين در دانشگاه ها، اصلاح زير ساخت ها، بومي سازي دانشگاه ها و وحدت حوزه و دانشگاه تصور شده‌اند.
عدم اسلامی بودن فضای دانشگاهها هم به لحاظ ظاهری با ملاک‌ها و موازین اسلامی فاصله دارد و مهمتر به لحاظ محتوایی و سمت‌وسوی حرکت با منظومه تفكري دين تفاوت هايي دارد و زمانی دانشگاه درعرصه بین‌الملل می‌تواند بیدار کننده باشد که اسلامی باشد و زمانی اسلامی است که متون درسی آن اسلامی باشد؛ بنابراین، تا زمانی که دروس دانشگاه علمی و دینی نشود، دانشگاه اسلامی نمی‌شود و دانشگاه تنها با نمازخانه، تفکیک جنسیت و ... اسلامی نمی‌شود.
اين در حالي است كه محور همه مباحث در دانشگاه ها و اولین و آخرین حرف در دانشگاهها بايد با ابزار قدرتمند علم و دانش محقق شود و تا زمانی که دانش در دانشگاهها اسلامی نشود و آنهایی که گمان می‌کنند، علم ربطی به اسلام ندارد، بیدار نشوند، نمی‌توان آن را اسلامی خواند.
حوزه و دانشگاه در اين ميان مهمترين وظيفه را دارند اين دو بال پرواز نظام به سمت توسعه و آبادني بايد با بازبيني در علوم و اينكه اسلامي كردن علوم تنها مختص به علوم غير اسلامي نيست، براي رسيدن به دانشگاه اسلامي تلاش كنند.
وحدت حوزه و دانشگاه در بحث اسلامي شدن دانشگاهها نقش تاثير گذاري دارد و عميق ترين نيازي كه در دانشگاه و حوزه احساس مي شود واكاوي در علوم است و اينكه آيا اين علوم، مقيد به علوم اسلامي هستند يا خير و اگر اسلامي نبودند با همكاري يكديگر به رفع علاج اين واقع بپردازند.
از جمله موارد ارتباط حوزه و دانشگاه در مورد اسلامي شدن دانشگاهها اين است که اسلامي بودن علوم خود را اثبات كرده و براي اسلامي سازي علوم اسلامي و ديگر علوم تلاش كنند.
اساتید دانشگاه در اين حوزه بسيار مهم بايد عمل كنند بايد همانطور که از مراتب علمی برخوردارند، به فرهنگ اسلامی نيز معتقد و مسلط باشند تا بتوانند دانشجویان اصلحی را تربیت کنند به عبارتي معلم ديني و متعهد مي تواند دانشجوي مهذب و متخلق به اخلاق اسلامي را وارد جامعه كند و اگر استاد با دين و دينداري بيگانه باشد نتيجه آن و خروجي چنين دانشگاهي عده اي عالم و متخصص بدون تعهد خواهد بود.
اساتید دانشگاه های اسلامی باید ویژگی های خاصی داشته باشند، یعنی اینکه هم از مراتب علمی برخوردار بوده و به فرهنگ اسلامی معتقد و مسلط باشند تا بتوانند دانشجویان اصلحی را تربیت کنند.
دانشگاه ها به جاي تربيت اساتيد قوي و کارآمد بيشتر در جهت توسعه فضاي دانشگاه ها فعاليت مي کنند در صورتي که دانشگاه فضاي انسان سازي است و بايد در آن به اخلاقيات اهميت داده شود نه اينکه کميت فضاي آن مد نظر باشد.
بايد در دانشگاه ها به دانشجويان بهاي بيشتري داده شود و فضاي دانشجويي طوري در نظر گرفته شود تا به لحاظ اخلاقي دانشجوياني مناسب با فرهنگ ايراني و اسلامي تربيت شوند.
راهکار اصلی اسلامی شدن دانشگاهها «ترویجی» است. البته ترویج به معنای اعم کلمه که ترویج سند دانشگاه اسلامی، مفهوم اسلامی شدن، دعوت کردن از اساتید مختلف و نیز درگیرکردن بدنه‌ی اساتید و دانشجویان منتقد، اجرای مشارکتی فعالیت‌های لازم همه و همه را شامل می‌شود. باید روی جمع‌های کوچک ولی عمیق دانشجویی استادی سرمایه‌گذاری کرد تا نتیجه‌ی کار احتمالاً بعد از ۸-۱۰ سال به دست آید.
مروري به تاريخ انقلاب اسلامي نيز نشان مي دهد كه در زمينه اسلامي كردن دانشگاهها اولين اقدام به سال ۶۶ برمي گردد. در این سال نخستین مصوبه به نام "آئین‌نامه حفظ و حدود آداب اسلامی" که بخش عمده‌ای از آن مربوط به دانشگاهها بود به تصویب رسید و در سال ۷۵ نیز شورای عالی انقلاب فرهنگی "سند دانشگاه اسلامی"را به تصویب رساند.
با يك استراتژي فرهنگي مي‌توان به اسلامي شدن دانشگاه ها دست يافت و استفاده از فقه پويا در تحقق دانشگاه اسلامي كاربردي است چرا كه استفاده از مباني فقه و اصول اصيل اسلامي در تحقق آرمان هاي واقعي دانشگاه اسلامي بسيار موثر است.
بايد به صورت عمقي و ريشه اي و پرهيز از ظواهر در محيط هاي علمي- پژوهشي دانشگاه ها به سوي جايگاه برتر علمي-فقهي در دانشگاه ها در حركت باشيم. از سوي ديگر معطوف شدن تمامي نگاه ها به فقه پويا كه يك جريان علمي و اسلامي است و توانايي مرتفع كردن نيازهاي بشري در شرايط كنوني را دارد.
بايد اذعان كرد كه اسلامی شدن مانند هر فرآیند برنامه‌ریزی شده‌ی دیگر نیازمند نقشه‌ی راه و عملکرد است و بايد با آسيب شناسي و برآورد نيازمندي هاي آينده علمي و فرهنگي كشور نسبت به اسلامي شدن دانشگاهها كه مي تواند رمز موفقيت اين مركز مهم و استراتژيك باشد، حركت كرد.
اگر فرآیندی بودن اسلامی شدن را پذیرفته‌ایم، به نظر می‌رسد راهکار اصلی اسلامی شدن، از نوع فرآیند باشد. بنابراین هر راهکاری که تحمیلی، ضربتی و کوتاه مدت باشد محکوم به شکست خواهد بود.
مهدی قلی پور
کارشناس ارشد فقه و حقوق
