مریم اطیابی- به گزارش هنرنیوز، روبه روی امامزاده ابراهیم شیراز، گورستان تاریخی دارالسلام با سنگ قبرهای قدیمی یافت می‌شود که خطاطی‌های فاخر آن چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند. گفته می‌شود این قبرستان نه تنها برای مردم منطقه که برای کل شیراز و حتا جنوب غرب کشور مهم است. 

هرچند بسیاری از این سنگ قبرها به مرور زمان بر اثر عوامل فرسایشی طبیعی و انسانی از بین رفته است اما همچنان سنگ قبرهای زیبا از افراد صاحب نام زیادی در آن یافت می‌شود که از جمله می‌توان به سنگ قبر نظام الدین محمود الحسینی ملقب به شاه داعی الی الله عارف، عالم و شاعر سده هشتم و پسرش « سید قاسم»، محمود دهدار ریاضیدان و اندیشمند اوایل قرن ۹ هجری اشاره کرد. این گورستان با اعتقادات مذهبی مردم گره خورده است تا آنجا که قسمتی از این گورستان که به «صفه تربت» معروف است، به گفته برخی اهالی مزین به تربتی است که از کربلا به وسیله گروهی به این منطقه آورده شده است. همچنین سنگ قبری نیز متعلق به «شعره النبی» وجود دارد که درباره آن قبر گفته می‌شود متعلق به فردی بنام «شیخ ابوصائب» است که مژه یا موی فرق پیغمبر اکرم (ص) که بر روی قبر او قرار گرفته است. مقبره‌ای با رنگ سبز هم در این گورستان دیده می‌شود که معروف به سرباز امام زمان است. این گورستان سنگ قبرهایی متعلق به سده هفتم، هشتم و نهم شیراز دارد اما بیشتر سنگ قبرها متعلق به دوره زندیه و قاجار است و رجال و چهره‌های فرهنگی، مذهبی، علمی و سیاسی معروفی در آن دفن شده‌اند. اهمیت این گورستان تا بدان حد است که مردم در کنار قبور دعا و وردهای مختلفی را به نیت روا شدن حاجت‌هایشان دفن می‌کنند. روی این سنگ قبرها با انواع خط‌های نفیس نسخ، ثلث، نستعلیق، بنایی، کوفی و رقاع کنده کاری شده و سنگ قبرهای معاصرتر مربوط به دوره قاجار و پهلوی است اما متأسفانه این گورستان تاریخی اوضاع چندان خوبی ندارد و چند صباحی است که ‌با یکی از طرح‌ها‌ی مورد نظر شهردار‌ی، یعنی ساماندهی و بهساز‌ی قرار است این قبرستان تار‌یخی به عنوان ‌یکی از جاذبه‌های مهم تاریخی شیراز به تغییراتی تن در دهد.

 

طرحی که به گفته برخی رسانه‌ها در آذرماه سبب شد تا لودر‌های شهرداری طی چند روز مشغول خاکبرداری در این آرامستان در راستای طرح ساماندهی قبرستان و پیاده‌رو‌های اطراف آن شوند و لودرها علاوه بر مسیر پیاده‌رو تعدادی از سنگ قبرها را هم کنده و جابجا کرده بودند. این درحالی است که قرار بوده فقط گورستان مورد ساماندهی قرار گیرد و پیاده‌رود زده شود.
 

به گزارش هنرنیوز، مهندس علیرضا پاك فطرت – شهردار شیراز- پیش از این در گفت و گو با رسانه‌ها تأکید کرده بود که دارالسلام گذشته شیراز به شمار می‌رود اما متاسفانه به دلیل كم توجهی بسیاری از سنگ‌ها و سنگ نوشته‌های ارزشمند این مكان به سرقت رفته یا تخریب شده است. او اجرایی شدن طرح جمع آوری معتادان را یادآور و متذكر شده بود که اگر دارالسلام تحویل شهرداری شیراز شود بهترین مجموعه فرهنگی تاریخی و گردشگری را ایجاد خواهیم كرد. همچنین توجه به این محدوده به گفته‌ی این مسئول شهری به معنای ایجاد یك مسیر دسترسی مناسب برای حرم مطهر شاهچراغ (ع) به شكل پیاده راه و با جذابیت‌های خاص فرهنگی مذهبی مد نظر است. 

این درحالی است که آخرین پژوهش‌ها روی دارالسلام توسط شهرداری شیراز حدود ۱۵سال پیش و با هدف مکان‌یابی قبرها انجام شده است. در آن زمان هم شهرداری می‌خواست خاک قبرها را جا به جا کنند که چون به گمان مردمان حاضر در محل این افراد قصد تخریب داشتند، از این کار شهرداری جلوگیری شد. 

حال هرچند شهرداری این بار با هدف ایجاد یک سایت گردشگری به منظور عبور گردشگران از میان قبور تاریخی و بازدید از دارالسلام قصد ساماندهی قبور را دارد اما به نظر می‌رسد این طرح چندان هم با معیارهای میراث فرهنگی و یک مجموعه تاریخی هماهنگی ندارد. 

از آنجا که قبرستان روی یک تپه در بلوار «سیویه»وسط شهر شیراز واقع شده که از سطح خیابان بیش از یک تا یک و نیم متر ارتفاع دارد، در طرح جدید باید تپه شکافته شود و مسیر عبوری هم سطح خیابان احداث شود. وسعت قبرستان دارالسلام حدود ۵ الی ۶ هکتار است و دارای بیش از ۵۰ هزار قبر است و قرار بوده در این طرح مسیر پیاده راهی به طول ۲ کیلومتر از وسط آن عبور کند.

 

طرحی که کارشناسان معتقدند باید به کمک مرمتگران، باستان‌شناسان و تاریخ شناسان انجام شود چرا که با منقطع کردن این تپه، اولین قبری که کنده شود دقیقاً روی جسد قرار می‌گیرد و باید اسکلتش را دربیاورند و سنگ قبر را به جای دیگر منتقل کنند.

گفته می‌شود زیر برخی از این سنگ قبرها پنج سنگ قبر دیگر وجود دارد که همین موضوع سبب می‌شود تا دستکاری این گورستان از اهمیت بیشتری برخوردار شود و حتا با حساسیت و خطر بیشتری از منظر تاریخی و باستان‌شناسی روبه رو شود. در طرح مذکور اگر بخواهند سنگ قبرها را جابجا کنند یا باید بیش از ۶ تا ۷ هزار سنگ با خطاطی نفیس را دور بریزند و یا باید جایی انبار کنند که مکان زیادی می‌طلبد چرا که نمی‌توان این سنگها را به دلیل ارزش زیادشان روی هم گذاشت و باید کنار یکدیگر چید و از تماس سنگ قبور با یکدیگر جلوگیری کرد. پس به نظر می‌رسد بهترین کار آن باشد که اصلا به این سنگ قبور دست نزدند و فقط اطراف آن را تمیز کنند و نگهبان بگذارند چرا که حتا جابه جایی خاک‌ها به مکان دیگرهم به لحاظ باستان‌شناسی مشکل ایجاد می‌کند.
اگر هم قرار است اقدامی جهت جمع‌آوری معتادین و به حداقل رساندن آسیب‌های اجتماعی در این مکان انجام شود قطعاً راهکارش کشیدن مسیر پیاده رو از وسط قبور تاریخی نیست. 

از سویی برخی معتقدند مقبره‌هایی از قرن اول و دوم هجری هم در این گورستان دیده شده است و گروهی بر این باورند که این قبرستان پیش از اسلام نیز وجود داشته‌است. هرچند طرح‌های پژوهشی بر شناسایی دوره‌هایی از هفتم و هشتم هجری (دوره ایلخانی همزمان با دوران سعدی شاعر بزرگ ایرانی را نشان می‌دهد.) که نمونه این سنگ قبرها را در آذربایجان و تبریز می‌توان یافت، تا ۱۰ الی ۲۰سال پیش صحه می‌گذارد. اما بررسی مربوط به این موضوع که آیا اصلاً قبوری با قدمت قرن اول وجود دارد و در این صورت کجای این آرامستان را شامل می‌شود، خود پاسخی درخور می‌طلبد. 

گفته می‌شود در گذشته قبرستان بزرگتر از وضعیت کنونی بوده اما به دلیل فعالیت‌های عمرانی که در اطراف آن انجام شده بخشی از این گورستان تخریب شده است. برخی مساحت آن را بیش از ۱۰ هکتار نسبت می‌دهند. گورستانی که از سال‌های نه چندان دور دیگر به کسی اجازه دفن در این قبرستان را ندادند اما با این وجود باز هم شاهد تخریب‌های گوناگون بوده است. 

اکنون پس اطلاع رسانی رسانه‌ای به نظر می‌رسد طرح ایجاد پیاده رو مسکوت مانده و دیگر کارگران شهرداری مشغول کندن سنگ قبرها نیستند. این که شهرداری و شورای شهر شیراز به نظر کارشناسی احترام گذاشته و با وجود تمایل به ایجاد یک سایت گردشگری مذهبی اقدام به تخریب بیشتر این گورستان تاریخی نکنند خود جای تقدیر دارد اما جدای از این که تخریب یک محوطه ثبتی خلاف قوانین میراث فرهنگی است باید امید داشت این نهاد‌های ذی ربط شهری برای اجرای طرح‌هایی با چنین حساسیت حتماً از کارشناسان، مرمتگران و باستان شناسان خبره میراث فرهنگی کمک بگیرند و به بهترین راه حل ممکن دست پیدا کنند و از ایجاد یک مسیر پیاده‌رو در دل یک محوطه تاریخی ثبت ملی حذر کنند چرا که در این صورت ناخواسته خود به جرگه تخریب کنندگان می‌پیوندند.
 
برخی عکس ها متعلق است به « سیاوش آریا»