حبیب صبور مدیر تولید سابق حوزه هنری از فعالان حوزه موسیقی و تولید کننده آثار موسیقایی درباره دفاع مقدس که از جمله آن ها می‌توان به « وداع » با صدای حسام الدین سراج و « عطش و آتش» با صدای صادق آهنگران اشاره کرد؛ درباره لزوم پرداخت به هنر دفاع مقدس با ما به گفت و گو نشست.
لزوم ارائه تصویری روشن از انقلاب و دفاع مقدس
صبور درباره عدم پرداخت روشن و درست به دفاع مقدس و آثار آن دوران می‌گوید: در سالهای اخیر با اینکه جریانهای مختلفی تحت عنوان و یا با نام هنر دفاع مقدس در شاخه های مختلف هنری بوجود آمده است، ولی متاسفانه بدلیل عدم برنامه ریزی مدون و منسجم و نگاه غیر تخصصی و پرداخت به کمیت و عدم توجه به کیفیت، بیشتر آسیب رسان بوده تا معارفه صحیحی از این اتفاق شاخص یعنی انقلاب- جنگ تحمیلی.
این فعال هنر دفاع مقدس می‌گوید: شاید تبیین رسالت هنر دفاع مقدس، امروز بیش از هر زمان دیگری دارای اهمیت باشد، زیرا نسلی که امروز جمعیت جوان کشور را تشکیل می‌دهند با روحیه انقلابی و ظفر مندانه دوران انقلاب و دفاع مقدس بطور کامل اشنا نیستند و به باور من ارائه تصویری درست از آن دوران مهمترین رسالت هنر دفاع مقدس در روزگار معاصر است. در تمام دنیا مرسوم است که میراث هر حادثه تاریخی ( انقلاب- چنگ و ...) را حفظ کنند تا برای نسلهای بعدی قسمتی از تاریخ باشد. هنوز در کشورهای مختلف آثار هنری ( ادبی- سینمایی و موسیقی ) درباره جنگ خلق می‌شود، و می‌توان ادعا کرد این ژانر از هنر، یعنی «هنر جنگ» یا «ضد جنگ» تبدیل به شاخه‌هایی مهم از هنر شده است.
وی می‌افزاید: باید بپذیریم که جنبه های فرهنگی مقاومت انقلاب و دفاع مقدس به نسل بعد از دهه اول انقلاب، به خوبی معرفی نشده است. از انبوه اثار تولیدی در تمام ژانر های هنری نمی توان آثاری را حتی به تعداد انگشتان یک دست نام برد که به صورت نسبتا جامع و کامل به بازتاب اهداف فرهنگی دوران دفاع مقدس باشد. متاسفانه با این روند می‌توان گفت، هنر دفاع مقدس مانند نسل سربازان دفاع مقدس مظلوم واقع شده و رو به فراموشی می‌رود.
موسیقی جنگ، دنباله رو موسیقی انقلاب
صبور درباره بنیانهای موسیقی جنگ معتقد است: موسیقی دوران انقلاب نشات گرفته از اوضاع جامعه و به صورت کاملا خود جوش شکل گرفت. در این دوره تقریباً هیچ سفارشی به هنرمندان داده نمیشد و هنرمندان تحت تأثیر شرایط اجتماع و نیاز جامعه پیرامون خود به خلق اثر می‌پرداختند. در نتیجه آثار این دوره به صورت خودجوش و متأثر از انقلاب شکل گرفت. این روند پس از انقلاب متوقف نشد و بعد از انقلاب نیز قطعاتی ساخته شد که نشات گرفته از اتفاقات دوران انقلاب بود. به هر روی باید به این نکته اذعان داشت که روند موسیقی انقلاب حتی تا سالهای 1360 و 1361 ادامه داشت. پس از این دوران، و با آغاز جنگ تحمیلی موسیقی انقلاب روندی دیگر پی گرفت و به موسیقی جنگ بدل شد.
سرودها جنگ، پیام‌آوران خط مقدم
این فعال موسیقی درباره ویژگیهای بارز موسیقی در دوران دفاع مقدس می‌گوید: در دوران دفاع مقدس به سبب آن که دفاع ما به گونه‌ای با دین‌مان ارتباط داشت، نوعی دفاع مذهبی به حساب می‌آمد و شاخصه آن رویه دینی‌اش بود؛ مذهب در موسیقی رخ نمود و می‌توان ادعا کرد که بخشی از موسیقی جنگ نشات گرفته از نواهای مذهبی بود. بدین معنا که، آواهایی در این دوره تولید می‌شد که به نوحه‌ها و آواهایی از جنس موسیقی تکایا شباهت داشت. این موضوع از سوی اجتماع هم پذیرفته شده بود و شنوندگان متعددی هم داشت. اما می‌توان به جرأت آواها و اشعار ایجاد شده در آن دوران را به یک بداهه سرایی و یا بداهه نوازی بسیار تاثیر گذار تشبیه کرد و می‌توان دلیل ماندگاری آن را نیز همان بداهه بودن دانست. این گونه موسیقی نشات گرفته از اوضاع جامعه و حس درونی سراینده و خواننده خود بود.
حبیب صبور درباره ویژگی های بارز سرودها و نواهای موسیقایی در دوران جنگ از خصلت خبر رسانی این آثار یاد می‌کند و می‌گوید: مردم با شنیدن هر سرودی انتظار شنیدن خبری را داشتند. در مجموع می‌توان خبر رسانی را از خصایص موسیقی جنگ دانست. در واقع نواهای جنگ حالت اخباری داشت و به صورت قراردادی از چگونگی روند جنگ، عملیات و حتی کمیت شهدا و مفقودین خبر می‌داد. حتی پیش از آنکه گوینده اخبار واطلاعاتی از شرایط جبهه‌ها بدهد، مردم به نوعی از رخدادهای خط مقدم آگاه و از سرودهایی که توسط آهنگران، کویتی‌پور، حسینی فخری و دیگران خوانده می‌شد، متوجه چگونه عملیات می‌شدند. این که در یک عملیات پیروزی و یا شکست حاصل شده و یا تعدد شهدا و یا اسرا در آن غالب است، کاملا در موسیقی حس می‌شد به عنوان مثال «کو شهیدان ما» قطعه‌ای بود که برای عملیاتی خوانده شد که تعدد مفقودان ما در آن مشهود بود. در مجموع باید گفت؛ اتفاقات موسیقایی دوران دفاع مقدس را چنین آثاری تشکیل می‌داد. در کنار آن آثاری نیز در پس جبهه‌ها تولید می‌شد که بدون شک برگرفته از وضعیت جامعه بود. این آثار شاید از نظر فنی آثار قابل دفاعى نباشند اما از نظر تأثیرگذاری اتفاقات عجیبی در آنها رخ داده است. به طوری که حتی امروز هم می‌توان به آنها رجوع کرد و حتی به جرات می‌توان ادعا کرد کسی نیست که در دوران دفاع مقدس از این قطعات خاطره‌ای نداشته باشد.
پس از جنگ کسی احوال موسیقی دفاع مقدس را نپرسید!
صبور درباره عدم توجه به موسیقی جنگ پس از پایان آن می‌گوید: موسیقی دفاع مقدس موسیقی است که متأثر از زمانه خود به وجود آمد؛ اما متاسفانه پس از پایان جنگ از بین رفت و هیچ نهادی برای ماندگاری آن آواها و یا حتی برای نگه داشتن هنرمندان و تولید کنندگان آواها تلاش نداشتند. علاوه بر آنکه هیچ پژوهشی جدی در این حوزه اتفاق نیافتاد که از نظر رواشناسانه به این موسیقی بپردازد. در واقع این حقیقت که چه علل و عواملی سبب شد که هر یک از این آثار خلق شوند هرگز دستخوش بررسی قرار نگرفت. اما در مجموع پس از آن دوران نگه داشتن خاطره این اتفاقات و آثار تولید شده در این دوران از وظایف نهادهای فرهنگی بود. به هر حال نمی‌توان این موضوع را فراموش کرد که 8 سال تاریخ کشور ما با جنگ و واژه دفاع عجین شده بود. هشت سال زندگی مردم با این موضوع آمیخته شده و نمی‌توان هیچ‌یک از اتفاقات اثرگذار این دوران را از نظر دور داشت.
این هنرمند ادامه می‌دهد: نگه داشتن آثار آن سالها که بخشی از آن موسیقی است. جزئی از وظایف نهادهای گوناگون است و به باور من نگهداری این بخش از تاریخ موسیقی باید جزء افتخارات هنرمندان موسیقی پاپ و کلاسیک باشد. اما متاسفانه هیچ نهاد یا سازمانی متولی حمایت و توجه به این موسیقی نبوده است. این موسیقی بعد از 8 سال دفاع مقدس کاملا فراموش شده و اهالی آن هم پراکنده شدند.
وی می‌افزاید: بعد از این 8سال دوستانی درباره موسیقی حماسی تحقیقاتی پراکنده انجام دادند و جشنواره ای نیز برگزار کردند. اما موسیقی جنگ و تاثیرات آن از موسیقی حماسی و نواحی ایران هرگز آن‌گونه که شایسته بود؛ مورد توجه و پژوهش قرار نگرفت. شاید یکی از ویژگیهای بارز موسیقی دفاع مقدس را می‌توان بهره‌ای دانست که موسیقی جنگ از گنجینه غنی موسیقی نواحی ایران برده است. در واقع موسیقی دفاع مقدس از موسیقی مقامی و نواحی بهره بسیاری برد. در جشنواره موسیقی حماسی نواهایی شنیده می‌شد که گاه نواهای جنگ را زنده می‌کرد اما باید گفت موسیقی مناطق و نواحی ایران به صورت ناخودآگاه در دوران دفاع مقدس مورد استفاده قرار گرفت و بهره‌گیری از آن عمدی نبود. موسیقی مقامی به سبب آن که در خاطره شنیداری مردم جا گرفته بود توانست مورد استفاده قرار گیرد. اما باید اذعان داشت؛ که پرداختن به موسیقی حماسی به عنوان گونه‌ای که می‌تواند نمایان‌گر پایداری مقاومت تهییج و سپاس و قدردانی باشد هرگز رخ نداده در حالی که این موسیقی آنقدر گسترده است که می‌تواند منشأ جشنواره‌های بزرگ و اتفاقات گوناگون قرار گیرد.
وی در ادامه عنوان می‌کند: متأسفانه به سبب برخورد سطحی سفارش دهندگان آثار موسیقی است که در بسیاری از عرصه‌ها اثر ماندگاری نمی‌شنویم. از جمله درباره جنگ، این موضوع صدق می‌کند. در تمام سالهای بعد از جنگ اثری که بتوان آن را قابل دفاع دانست با موضوع جنگ پدید نیامد. در مجموع باید گفت، باید علم کافی به موضوع اثری داشت تا فضای موسیقی قادر باشد نشانه‌ای از اتفاقات آن داشته باشد. طی 8 سال دفاع مقدس آواها و نواهایی خلق شد که ماندگار بود؛ اما پس از پایان جنگ این اتفاق امتداد نیافت.
حماسه‌های جنگ در خطر فراموشی!
صبور ادامه می‌دهد: عدم پرداختن به آواهای جنگ و دفاع مقدس خطر فراموش شدن جنگ و نسل جنگ را به همراه خواهد داشت. نسل جنگ از هنرمندان گرفته تا سربازانش نسلی است که هر روز اثر کمتری از آن می‌ماند. متأسفانه ما به موسیقی دفاع مقدس بی‌مهر بودیم. این اتفاق تا بدین حد در حوزه ادبیات ملموس نیست. ادبیات جنگ نشأت گرفته از خاطرات سربازان جنگ و رزمندگان است و مادامی که از آنها متونی منتشر شود ادبیات جنگ زنده است. اگر آنها خاطره‌ای تعریف نکنند اثری درباره آنها خلق نمیشود. اما در حوزه موسیقی پس از جنگ به جز چند اثر که به اندازه انگشتان یک دست هم نمی‌شوند؛ اثری ساخته نشد که بتوان آن را حایز مشخصات لازم و اثری ماندگار دانست.در واقع جشنواره موسیقی مقاومت هم همان راهی را رفت که جشنواره موسیقی فجر رفته بود.به همین سبب به باور من جشنواره موسیقی فجر نیاز به بررسی دارد. در جشنواره موسیقی دفاع مقدس باید سفارش‌های ویژه‌ای به اهالی موسیقی داده شود. سفارش‌هایی از جمله موسیقی با کلام، بی‌کلام، موسیقی نواحی و ... سفارش‌هایی که بر اساس اصول و منطق و تخصص باشد سفارش‌هایی که بر مبنای نظارت مستقیم اتفاق افتد. باید این آثار ضبط منتشر شود تا مردم بشنوند. مسئولان باید بیشتر به این سالها اهمیت دهند.
وی در پایان کلام خود می‌گوید: در شرایطی که مردم با احترام از این روزها یاد می‌کنند این خاطرات باید همیشه زنده باشد. با کم‌کاری مسئولان در این حوزه مردم کم‌کم سالهای دفاع مقدس را فراموش می‌کنند. نباید بگذاریم جایگزینی برای هشت سال دفاع مقدس پدید آید.در انتها یادآور می‌شوم اتفاقاتی که در سالهای دفاع مقدس افتاد اتفاقات کوچکی نبود، جوانان کمی هم در این دوران از بین ما نرفتند. بگذاریم ماندگاری این اتفاق بزرگ حفظ شود. ماندگاری هر مقوله هنری بلندای آن است.
