««محمد بیک زاده» به اندازه ای که سریالش، کارگردان سریالش ، موسیقی و بازیگران سریالش معروف شدند خودش معروف نشد و شاید کمتر کسی بداند که او تهیه کننده سریال پرقدرت و پرافتخار « امام علی(ع)» بوده است. کسی که شاید بی مهری تلویزیون و مصلحت اندیشی های ناصواب؛ باعث شد که رسانه ملی ، خودش را از توانایی این تهیه کننده محروم کند، خبرنگار هنرنیوز با توجه به ولادت حضرت امیر(ع) به سراغ سازنده سریال امام علی (ع) رفته است تا از چندو چون ساخت این سریال بعد از گذشت بیش از دو دهه آگاه شود.

جناب بیک زاده ؛ چه شد بعد از تولید سریال موفق و به یاد ماندنی امام علی(ع) دیگر از تلویزیون فاصله گرفتید و با همه تجاربی که در این سریال اندوختید دیگر این نوع تولیدات را تکرار نکردید ؟

البته من از تلویزیون فاصله نگرفتم اتفاقا این تلویزیون بود که از من فاصله گرفت. ببینید ؛ من که سرمایه ساخت یک سریال تاریخی را ندارم این برعهده مراکز دولتی مثل صدا و سیما و ارشاد است که سرمایه گذاری روی فیلم های سینمایی و سریالهای تلویزیونی این چنینی را انجام دهند. تاکنون تلویزیون یا جاهای دیگر از من برای کار دعوتی نکرده است. درحالی که هم اکنون نیز قصه های زیادی در مورد تاریخ اسلام در اختیار دارم از صدر اسلام گرفته تا تاریخ معاصر؛ معمولا یکسری از آدم ها وجود دارند که دوست داشتنی نیستند و من یکی از این افراد هستم.! گویا تلویزیون دیگر من را دوست ندارد. من به عنوان یک تهیه کننده حرف های زیادی برای گفتن در تاریخ اسلام دارم ، قصه های زیادی در همه مقاطع تاریخی دارم چون بارها و بارها مراجعه به تاریخ داشتم. این قصه ها بایستی تبدیل به سناریو بشوند و هنگامی که شما قصه تحقیق شده دراماتیک داشته باشید تبدیل شدن آنان به فیلمنامه کار خیلی سختی نخواهد بود.

معمولا در کشور ما، شایسته سالاری خیلی حاکم نیست وگرنه شما باید بعد از تولید سریال امام علی (ع) ؛ حداقل چندین سریال در مورد تاریخ اسلام می ساختید. متاسفانه مدیران تلویزیون هم آنقدر سرگرم روزمرگی هستند که یا امثال شما را فراموش می کنند یا ترجیح می دهند با گروههای خاصی کار کنند. اما افراد دغدغه مندی مثل شما که سریال امام علی (ع) را خلق کردند برای اینکه حذف نشوند و همچنان بتوانند تولیدات فاخر داشته باشند باید به نوعی با مدیران کلان تلویزیون تعامل و رایزنی برای تولیدهای جدیدتر داشته باشند. آیا شما این رایزنی را کردید و جواب نگرفتید؟

بله، من برای تولید آثار جدیدتر به تلویزیون و مدیران مراجعه کردم مثلا در مدیریت سابق تلویزیون؛ از من برای تولید یک کار مربوط به تاریخ معاصر دعوت شد اما به دلیل اینکه فهم مان از تاریخ دو جور بود و فهم مشترک از آن مقطع تاریخی نداشتیم این همکاری ایجاد نشد و من هم آدمی نیستم که «آنچه استاد ازل گفت بگو، بگویم». من در مورد کاری که می کنم نظر دارم. دوستان هم حق دارند نظر داشته باشند لذا اگر این نظرها مشترک شد آنگاه می شود کار کرد. وقتی نشد من اصراری ندارم که به خاطر پول کار کنم. اما من باز هم ناامید نیستم و از همین جا اعلام می کنم که من همچنان آماده همکاری با تلویزیون هستم ولی برای اینکه باب تولید برای خود من بسته نشود در تلاش هستم خارج از تلویزیون و برای شبکه خانگی ، سریالی را بسازم. موضوع این سریال نه به صراحت به تاریخ اسلام اما با وام گرفتن از این تاریخ خواهد بود. لذا با یک سرمایه گذار بخش خصوصی وارد مذاکره شدیم و چون هنوز قطعی نشده است نمی توانم نامی از سرمایه گذار ذکر کنم.



بعد از سالها که دوباره می خواهید کار کنید آن هم در شبکه خانگی؛ آیا این نگرانی را ندارید که با توجه به اینکه ما در شبکه خانگی به دلیل تولید آثار کم محتوا و ضعیف شاهد اقبال عمومی از این مدیوم نبودیم. سریال جدید شما هم دچار همین کم مخاطبی بشود؟

از اینکه شبکه خانگی در سالهای اخیر، دچار تولید آثار کم محتوا و ضعیفی شده است شکی نیست. اما من از بعد از تولید سریال امام علی(ع) همان طوری که گفتم کارهای دیگری داشتم لذا در طول این سالها، در تماس با این مدیوم بودم ضمن اینکه یکی از وظایف و دانشی که یک تهیه کننده می بایست داشته باشد «اطلاع از سلیقه جامعه» است و این موضوع هم ، بخشی از سواد یک تهیه کننده محسوب می شود. معتقدم یک تهیه کننده باید بداند که «امروز» چگونه با مردم حرف بزند تا آنان به حرفهایش گوش بدهند. «چه حرفی» را «چگونه» به مردم بگوید؟ این مساله خیلی مهم است. لذا «شیوه بیانی سینما» هم همین گونه است و یک تهیه کننده باید بفهمد که امروز چگونه صحبت کند. قطعا اگر امروز یک کار مذهبی ساخته می شود حتما باید شیوه بیانی آن نسبت به بیست سال قبل متفاوت تر باشد. امروز روزی نیست که مردم را به زور پای تلویزیون بنشانید بلکه این شیوه بیان و تکنیک است که مردم را به سمت کارهای خوبی که این موارد را رعایت می کنند جذب خواهد کرد.

برگردیم به سریال امام علی(ع) ؛ الان چند سال از تولید این سریال می گذرد؟

حدود بیست سال

شاید به دلیل اینکه امثالی مثل شما طی این بیست سال ، تولید قابل اعتنایی در این عرصه نداشتند ما هم اکنون، هنگامی که به ایام محرم یا شهادت امام علی(ع) می رسیم شاهد فقر کارهای تاریخی در این مناسبت ها هم در سینما و هم در تلویزیون هستیم و سالهاست که فقط نظاره گر پخش فیلم «روز واقعه» یا سریال «مختار نامه» در ایام محرم یا پخش سریال «امام علی» (ع) در زمان شهادت ایشان هستیم. شما علت این کم کاری و فقر آثار تاریخ اسلام را در چه می بینید؟

من الان هر چی بگویم ممکن است به برخی ها بر بخورد. اگر از «بودجه» یا «دانش تاریخی» یا «نحوه تولید» و «ممیزیها» حرفی بزنم به خیلی ها برمی خورد - در حالی که علت فقر کارهای تاریخ اسلام به همه این موارد برمی گردد - زمانی که سینما، گران قیمت بشود طبیعی است که تولید سینمای تاریخی هم؛ گران تر خواهد شد. در دنیا در عرصه سریال سازی، اگر چه سریالهای طولانی می سازند اما در تولید کُند نیستند. نمونه آن «سریال 24» است که هشت سیزن 30 قسمتی دارد که فقط ظرف سه سال ساخته شده است! اما ما در تولید خیلی کُند هستیم و به همین دلیل ، سینمای ما خیلی گران قیمت تمام می شود. از سوی دیگر ، ما هزینه های گزافی را در فیلم های مذهبی می دهیم بدون اینکه «مشترکات مذاهب» مختلف را در نظر بگیریم. ما با هیچ مذهبی جنگ نداریم چرا که شیعه، اصالتا مذهب صلح است. بنابراین چرا باید موارد اختلافی را در فیلم هایمان مطرح کنیم در حالی که مشترکات زیادی وجود دارد. بی شک ، این مشترکات است که قابلیت صدور به دنیا را پیدا می کند. ما وقتی موارد اختلافی را مطرح می کنیم طبیعی است آن گروهی که مخالف نظریه ما هستند فیلم را تحریم خواهند کرد. هرچند که ممکن است برخی ها از روی عناد این کار را بکنند. مثلا ما در سریال امام علی (ع) مشترکات را ذکر کردیم اما باز هم مفتی عربستان سعودی آن برخورد زشت را با سریال انجام داد.

چه برخوردی کرده بود؟

ایشان در سخنرانی های خودش؛ همه تولیدکنندگان سریال امام علی (ع) را مهدور دم اعلام کرد! در حالی که ما فقط مشترکات را در این سریال بیان کرده بودیم .هر چند که از سوی برخی از علمای داخلی هم مورد اعتراض قرار گرفتیم اما حرفشان را روی چشممان گذاشتیم. این درحالی است که ما به عنوان تهیه کننده مایلیم حرفمان را به دنیا اعلام کنیم و نمی خواهیم این حرفها فقط در چارچوب کشور ایران بیان شود چرا که حرف ما حرف جهانی است. یکی دیگر از دلایل فقر آثار تاریخی ، «نبود دانش تولید» در این نوع آثار است. اینکه شما یک سریال مذهبی تولید کنید و مشترکات مذاهب را در آن قید کنید نیاز به دانش دارد. می بایست کسی که می خواهد از مشترکات حرف بزند ؛ عربی بداند چرا که بسیاری از منابع ما به فارسی در دسترس نیست و متاسفانه کمتر کسی در جماعت سینمایی وجود دارد که تسلط به زبان و ادبیات عرب داشته باشد. این درحالی است که دانستن زبان عربی یکی از ضروریات است چون ما فقط 20 درصد از تاریخ اسلام را به فارسی داریم و بقیه آن به زبان عربی است و اگر این آشنایی و جود نداشته باشد ما شاهد یک کار ابتری خواهیم بود که در سالهای گذشته تولید شده است. کسی که سریال مذهبی می سازد باید تاریخ معماری ، تاریخ زبان ، تاریخ لباس و تاریخ ابزار را بداند و واجب است که بداند. شما نمی توانید در فیلم سینمایی یا سریالی که مربوط به 1400 سال قبل است به تن بازیگران تان، لباس صفوی بپوشانید! کما اینکه این کار را کردند! چون شناخت نداشتند. بنابراین نمی شود از کلمات وارداتی و انگلیسی مثل: «کلاس »را تعطیل کنید! یا «لیست» انبارهای گندم را بیاورید!  برای زبان فیلم های تاریخی استفاده کرد. این کار غلط است.

شاید یکی از دلایل این فیلمسازان از این نوع کلمات و حتی بکار بردن زبان محاوره ای در کارهای تاریخی این باشد که معتقدند درک متون کلاسیک برای مخاطبین امروزی، قدری سنگین است؟

اگر توجیه این دوستان این باشد پس شخصیت های تاریخی ما هم باید لباس های امروزی یعنی کت و شلوار یا شلوار لی و جین بپوشند! این درحالی است که علت ایجاد زبان و پوشش در هر زمان ، دلایل مخصوص به خودش را دارد. لذا توجیه این فیلمسازان اشتباه است.آدم های تاریخی با آدمهای امروزی متفاوت هستند. ما باید در یک اثر تاریخی ؛ زوایای آن زمان و هویت آن دوره را بیابیم و استفاده کنیم. البته منظورم این نیست که ما از زبان عربی 1400 سال قبل استفاده کنیم بلکه باید به یک « زبان مشترکِ با هویت» دست پیدا کنیم.




دست پیدا کردن به این «زبان واحد با هویت» وظیفه چه کسانی است؟ تهیه کننده؟ یا مسئولین یا زبان شناسان؟ کدامیک؟

متاسفانه امروزه در ایران؛ تهیه کننده یعنی توزیع کننده پول؛ درحالیکه تهیه کننده در بقیه جاهای دنیا، یعنی یک آدم فرهیخته و آگاه به همه بخش های سینما. بنابراین این وظیفه «تهیه کننده» است که بفهمد و هنگامی که فهمید آنگاه موظف است آدم مورد نظر این کار را پیدا کند و خودش هم نظارت داشته باشد تا آن زبان هویدا شود.

شما به چند دلیل برای فقر آثار تاریخی بویژه تاریخ اسلام اشاره داشتید. آیا دلایل دیگری نیز وجود دارد؟

یکی دیگر از دلایل فقرآثار تاریخی - تاریخ اسلام- بحث «هزینه » است که بسیار تعیین کننده است. هنگامی که من می شنوم هزینه تولید یک فیلم سینمایی با موضوع تاریخ اسلام و با زمان دو الی سه ساعت بیش از 100 میلیارد تومان است! حال اگر یک تهیه کننده بخواهد یک سریال با تایم 60 ساعت بسازد نیاز به چقدر هزینه دارد؟ آیا کسی جرات تولید این سریال را با این هزینه ها دارد؟! موضوع دیگر ؛ بحث «ممیزیها» است. ما در کشور، علمای متعددی با نظرات مختلف داریم که هر کدامشان در مورد نشان دادن «چهره های معصومین» نظرهای متفاوتی دارند. برخی ها معتقدند حتی معصومین را هم می شود نشان داد. برخی ها معتقدند معصومین را نمی شود نشان داد اما شخصیت هایی مثل حضرت عباس (ع) و حضرت زینب(س) را می توان نشان داد. برخی از علما معتقدند حتی چهره حضرت عباس (ع) و حضرت زینب(ع) و ... را هم نمی شود نشان داد. شاید حرف همه این عزیزان، برحسب اعتقادی که دارند درست باشد و با اعتقاد هم نمی شود جنگید و نباید کسی هم این کار را بکند. اما بر فرض مثال؛ اگر تهیه کننده ای مثل من بخواهد در مورد حضرت زینب کبری(س) سریالی بسازد شما تصور کنید من در این سریال که در خصوص حضرت زینب (س) است اول اینکه نمی توانم خود حضرت زینب(س) را نشان بدهم بعد نمی توانم جد ایشان را نشان بدهم. بعد نمی توانم پدر و مادر ایشان را نشان بدهم؛ برادرهای این بزرگوار را هم که نمی توانم نشان بدهم. پس منِ تهیه کننده باید چه کاری بکنم؟ و در این سریال چه شخصیت نزدیکی از حضرت زینب (س) را به تماشاگر نشان بدهم؟! نتیجه این می شود که یا نباید به سمت تولید این نوع آثار بروم یا آثار ضعیف و ابتری بسازم.

پس می توان گفت که یکی از دلایل مهم عدم تولید آثار مذهبی؛ علاوه بر مواردی که ذکر کردید بحث ممیزی ها می باشد؟

قطعا یکی از دلایل آن بحث «ممیزیها» است و دلیل مهمی است. جالب است که تاکید بزرگان کشور و علمای دینی ما نیز این است که تلویزیون و سینمای ایران بر روی شخصیت های مذهبی و اهل بیت سرمایه گذاری کند درحالیکه باید علما برای نشان دادن چهره های نزدیک به معصومین به هنرمندان راهکار ارائه بدهند. معتقدم علما می بایست جواز نمایش شخصیت های غیر معصوم را صادر کنند. یعنی اجازه بدهند تا ما شخصیت قمر بنی هاشم را ببینیم تا بتوانیم شخصیت حسین بن علی(ع) را به کسی نسبت بدهیم که فقط یک درجه از خودش پایین تر باشد نه اینکه ما برای نشان دادن شخصیت امام حسین (ع) مجبور باشیم شخصیت این بزرگوار را مثلا به حُر که تا دیروز دشمن سرسخت امام بودند نسبت بدهیم؟ نمی شود شخصیت امام حسین(ع) را در چهره امثالی مثل ظهیر نسبت بدهیم؛ ظهیری که تردید دارد آیا پیش امام بیاید یا نیاید؟ یا من نمی توانم شخصیت حسین بن علی(ع) را در چهره کسی ببینم که لیاقت این چهره را ندارد. در حالی که منِ تهیه کننده، باید چهره امام را در چهره ای مثل حضرت عباس (ع) نشان بدهم که لیاقت این مقام را داشته باشد.

معتقدید که علمای دین در کشور باید برای نشان دادن چهره های نزدیک به معصومین به یک اجماع کلی برسند و خروجی این اجماع را به عنوان تکلیف کلی به هنرمندان اعلام کنند تا دیگر شبهه ای پیش نیاید؟

حتما همین طور است که شما می گوئید و حتی من فراتر از این مورد می روم و می گویم چه خوب است که حوزه های علمیه؛ اجلاسی را با اهالی سینما برگزار کنند و در این اجلاس ، ملاحظات و رودربایستی ها را کنار بگذارند. متاسفانه ما در یک رودربایستی عظیم گرفتار شدیم. ما وقتی فلان عالم می گوید نمی شود فلان کار را کرد یا نمی شود فلان چیز را نشان داد ما بلافاصله می پذیریم. در حالی که باید با دلیل اعلام شود که «چرا نمی شود» و هنرمند هم باید با دلیل اعلام کند که « چرا می شود». لذا هر دو گروه باید مقابل هم بنشینند و برای حرف هایشان استدلال بیاورند. شاید بتوانند همدیگر را قانع کنند. وقتی همدیگر را قانع کردند، نتیجه این نشست آن خواهد شد که به یک نظر واحد برای نشان دادن چهره های نزدیک به معصومین خواهند رسید و همان طوری هم که شما گفتید می شود خروجی این نتایج را به عنوان اعلام رسمی جامعه فرهیخته گان مذهبی برای هنرمندان اعلام کنند تا تکلیف هنرمند هم؛ در نشان دادن چهره های نزدیک به معصومین مشخص شود.

پس اگر مسائل ممیزی حل شود و تکلیف هنرمند و جامعه از نشان دادن چهره های نزدیک به معصومین مشخص شود، بی شک باید انتظار تولیدات بیشتر در مورد تاریخ اسلام را داشته باشیم؟

بله ؛ شما الان به فیلم «رستاخیز» نگاه کنید. این فیلم با هزینه زیاد و زمان طولانی ساخته شده است اما مشکل اصلی آن برای اکران ؛ فقط نشان دادن چهره حضرت عباس(ع) از سوی کارگردان است. درحالی که اگر ما یک لیست مشخص از «نشان دادن و نشان ندادن» شخصیت های مذهبی و نزدیکان به معصومین در اختیار داشته باشیم که نتیجه خروجی اجماع مراجع کشور باشد. دیگر هرگز شاهد اشکالات اینچنینی در فیلم ها نخواهیم بود.


 

به بحث ممیزی ها اشاره داشتید. چه خوب است که گریزی به سریال امام علی (ع) داشته باشید و قدری به ممیزی هایی که در این سریال از سوی تلویزیون اعمال شد اشاره کنید؟

ما قبل از تولید این سریال ، اسامی تعدادی از علمای درجه اول کشور را برای خودمان لیست کردیم و برای همه این عزیزان ، متن فیلمنامه سریال را ارسال کردیم. لذا وقتی تائیدیه همه آنان را گرفتیم آنگاه به سمت تولید گام برداشتیم. البته در هنگام پخش هم ، سه الی چهار اپیزود از این سریال دچار ممیزی شد و تلویزیون آن را نشان نداد. ولی این سریال در هنگام تولید، دچار مشکلی نشد.

چه صحنه هایی از این سریال حذف شد؟

بیشتر این حذفیات مربوط به صحنه های ابوذر بود که تلویزیون معتقد بود شخصیت ایشان، قدری تند نشان داده شده است. در حالی که در تاریخ هم؛ شخصیت ابوذر قدری تند بوده است. خوشبختانه در بخش های دیگر سریال ، ممیزی ها خیلی عمده ای نداشتیم.

گفتگو از : مجید معافی