محمد نگینی می‌گوید: تلاش‌مان بازآفرینی هنر «تراش سنگ‌هاي قيمتي» است در این مورد با او به گفتگو نشسته ایم که می خوانید.
هنرنيوز: سنگ‌هاي قيمتي و گرانبها از چه زماني وارد زندگي بشر شد؟
سنگ‌هاي قيمتي و گرانبها در طول تاريخ زندگي بشر هميشه با همراه انسان بوده است. زماني سنگ‌هاي قيمتي را به عنوان جادو و زماني به عنوان سرمايه استفاده مي‌كردند، كه كاربرد دوم تا زمان معاصر به شكل اشياء زينتي، گرانبها و سرمايه براي روز مبادا ادامه يافته است.
در وجه تاريخي جواهرات و سنگ‌هاي قيمتي همين بس كه در ايران، جواهرات زينت‌بخش ايوان‌هاي تخت‌جمشيد و تالارهاي بزرگ ايرانيان بوده است.
هنرنيوز: هنر تراش سنگ‌هاي قيمتي در گذشته چه كاربردي داشته است؟
فرآوري و تراش سنگ تاريخ ديرينه‌اي دارد. بخصوص در دوره مادها و هخامنشيان تراشندگان ماهر با سنگ‌هاي قيمتي، گوي‌هايي همراه با نقوش و بيوگرافي به عنوان شناسنامه مي‌ساختند تا افراد بر گردن بياويزند،كه اين هنر به مرور زمان محو شده است.
امروزه دوستان سعي دارند اين هنر ارزنده دوران ايران باستان را دوباره زنده كنند.
هنرنيوز: ايران داراي منابع غني از انواع كاني‌ها است اما به نظر مي‌رسد اين هنر جايگاه واقعي خود را در بين هنرهاي سنتي ايران پيدا نكرده، علت چيست؟
همين طور كه اشاره كرديد ما در كشور منابع زيادي داريم. انواع و اقسام كواترزها، آماتيس،عقيق و... همچنين سوگلي سنگ‌هاي ما فيروزه نيشابور كه روي آن خوب كار نشده است.
در 12 كيلومتري قم معادن غني جاسپر و عقيق هست. در همدان 20 نوع سنگ قيمتي از جمله مالاكيت و كوارتز وجود دارد كه روي اينها برنامه‌ريزي نشده.اگر روي اين منابع سرمايه‌گذاري شود نه تنها به عنوان منابع غيرنفتي ارزآوري دارند بلكه زمينه را براي بكارگيري نيروي انساني و جوان جهت ايجاد اشتغال فراهم مي‌كنند. در واقع هم در زمينه استخراج و هم در زمينه فرآوري بدرستي كار نشده است. در حال حاضر فقط نگين‌هاي معمولي مورد توجه قرار دارند.
هنرنيوز: علت بكار نگرفتن اين منابع را چه مي‌دانيد؟
علتش را بايد از مسئولين بخش معادن و فلزات پرسيد كه چرا در زمينه فرآوري سنگ‌هاي قيمتي فعاليت چشمگيري صورت نمي‌گيرد و چرا از چند نفري كه مي‌خواهند در اين زمينه فعاليت كنند حمايت نمي‌شود.
هنرنيوز: درباره مقام‌هايي جهاني كه در حوزه تراش سنگ‌هاي قيمتي بدست آورديد، توضيح دهيد؟
من با علاقه و ذوقي كه به اين هنر داشتم با تمام كم و كاستي و بي‌پشتوانه دوبار در سال‌هاي 93 و 94 در جشنواره آسيا و اقيانوسيه مقام برگزيده را كسب كردم. در سال 2000 در جشنواره جاده ابريشم پس از بازديد مسئولين امر از كارهايم با وجود حضور 150 كشور شركت‌كننده از من براي برش رمان افتتاحيه دعوت شد. سال 2004 برترين هنرمند اين جشنواره شدم و جايگاه اختصاصي در جشنواره جاده ابريشم به من اختصاص داده شد . به كارهاي كشورهايي مثل ايتاليا، فرانسه و آلمان،هركدام 2 ويترين اما براي آثار من بعنوان تنها هنرمند شركت‌كننده از ايران 8 ويترين (چيزي حدود 80 متر فضا ) اختصاص يافت و حدود 60-70 كار از آثارم در آنجا به نمايش درآمد.
هنرنيوز: استقبال از آثار ايراني در اين جشنواره‌ها چگونه بود؟
يكي از گلايه‌هاي هميشگي من اين است كه مركزي براي تراش سنگ‌هاي قيمتي وجود ندارد و مسئولين هيچ نوع كمكي در اين زمينه نمي‌كنند.
خارجي‌ها فكر مي‌كنند اين هنر در ايران جايگاه والايي دارد زيرا از نظر آنها اين هنر ايراني است. در جشنواره آسيا و اقيانوسيه كشورها تمايل خودرا جهت ارسال تورهايي براي بازديد از اين هنر ايراني به ايران ابراز مي‌كردند. درجشنواره جاده ابريشم هم آنها تصور نمي‌كردند كه اين رشته در ايران خيلي محدود باشد و فعاليت چشمگيري در اين زمينه انجام نمي‌گيرد. غافل از اينكه من حتي براي خريد يك مكان، آموزشگاه، كارگاه، ابزارآلات وماشين‌آلات دچار مشكل هستم.
هنرنيوز: يعني تا كنون مسئولين از شما هيچ‌گونه حمايتي نكردند؟
من ابراز آلات و ماشين آلات نمي‌خواهم. با امكانات كم و مختصر همراه با ابتكار و خلاقيت بهترين كارها را ارائه مي‌كنم.
صنايع دستي كمكي به من نكرد؛ بلكه با اعلام اينكه اين رشته در حوزه صنايع كوچك قرار مي‌گيرد و مربوط به وزارت صنايع و معادن است من را به اين هدایت کردند. من از حوزه صنايع كوچك تقاضاي وام كردم و مورد پذيرش هم قرار گرفت. آنها برخورد خوبي با من داشتند، اما اين وام را به خريد ابزار آلات و ماشين آلات اختصاص مي‌دادند نه مكاني براي انجام كار. در صورتي كه اين هنر نيازمند مكان است. اگر نياز به ماشين آلات داشت جزء صنايع‌دستي محسوب نمي‌شد. امكانات اوليه اين رشته حداقل فضايي است كه بتوان در آن كار انجام داد و اثر را به نمايش درآورد.
هنرنيوز: آيا تاكنون مكاني به اين هنر اختصاص داده شده است؟
هيچ حمايتي نشده، مكاني هم كه وجود دارد مسكوني است، همسايه‌ها معترضند كه اين مكان تجاري نيست. حق هم دارند، من فضاي مناسبي براي اين كار ندارم. مشكل از من است كه به هنر ايراني علاقه‌مندم.
اين جاي تاسف نيست كه با اين منابع سرشار خدادادي، با وجود توانمندي در بين هنرمندان و با توجه به ضرورت احياء اين هنر ديرينه جايي براي كار و آموزش اين هنر سنتي وجود ندارد؟!
هنرنيوز: آيا دفتر هنرهاي تجسمي در اين زمينه تسهيلاتي ارائه نكرده است؟
جديداً به عنوان هنرمند هنرهاي تجسمي پذيرفته شدم و بيمه هستم، حتي بخش آموزش معاونت هنرهاي تجسمي مجوز آموزشگاه گوهرتراشي با رتبه درجه يك را به من ارائه كردند ولي مساله اصلي اين جا است كه من مكاني براي آموزش ندارم.
هنرنيوز: نمي‌توانيد از اين معاونت وام بگيريد؟
اتفاقاً وام 300 ميليون توماني مي‌دهند اما با سود دوازده درصد كه قسط هر ماهش 10 ميليون تومان است، البته فكر كنم الان با سود 24 درصد ارائه مي‌شود. مركز توسعه هنرهاي تجسمي ارشاد براي گرفتن وام به من معرفي‌نامه داد اما وقتي شنيدم چگونه بايد تسهيلات گرفت هرچه فكر كردم با شرايط من جور در نمي‌آمد.
من در بهترین حالت هم هرگز ماهي ده ميليون تومان درآمد ندارم كه بخواهم ده ميليون تومان قسط وام بدهم.
هنرنيوز: ظاهراً چين در زمينه سنگ‌هاي قيمتي هم فعاليت مي‌كند كما اينكه مي‌بينيم فيروزه‌هاي چيني در بازار زياد است؟
آنها بازار سنگ‌هاي تزييني را در دست گرفتند. اكثر سنگ‌هايي كه به اشكال مختلف در بازار مي‌بينيم، چيني هستند. آنها بازاريابي را بلدند. متاسفانه دولت هم از هنرمندان حمايت نمي‌كند و هنرمندان بزرگترين ضربه را متحمل مي‌شوند. سال 75 قرار شد 5 هنرمند از چين براي سرمايه‌گذاري و يادگيري هنر تراش به ايران بيايند. كارهاي آنها از مد افتاده،فاقد خلاقيت، تكراري و ماشيني است اما كار هنرمندان تراش سنگ ما سرشار از خلاقيت و ابتكار است.
هنرنيوز: انسان و سنگ از ديرباز با هم عجين بودند،آيا اين سخن را كه سنگ عنصري شفادهنده است را قبول داريد؟
به باور من خداوند قبل از آفرينش انسان سنگ را آفريد تا اشرف مخلوقات انسان، از آن براي دفاع، شكار و ساخت سرپناه استفاده كند. روزگاري به پرستش آن روي آورد و روزگاري به عنوان طلسم و جادو از آن استفاده كرد.در حال حاضر نيز از جنبه هنري و تزييني آن استفاده مي‌كند.من منكر ان‍‍‍ژري سنگ‌ها نيستم اين مطلب را علم هم ثابت كرده اما يك كلاغ چهل كلاغ را هم نمي‌پسندم.
سنگ‌ها از الماس، ياقوت و زمرد گرفته تا سنگ‌هاي نيمه گرانبها مثل عقيق، فيروزه، شرف اشمس و لاجورد همه ارزشمندند الان بيشتر جنبه رفع امراض و انرژي درماني سنگ‌ها مطرح است در حالي كه مبحث هنر تراش سنگ بسيار جالب و ديدني است اگر مردم بدانند با سنگ چه طرح‌ها و اشكالي مي‌توان خلق كرد يك دل نه صد دل عاشق اين مخلوق خداوندي مي‌شوند و با ديدن سنگ فقط به ياد نگين‌هاي انگشتر نمي‌افتند.
هنرنيوز: وضعيت هنر تراش سنگ‌هاي قيمتي در دنيا چگونه است؟
هنر تراش سنگ‌ها در دنيا جايگاه ويژه‌اي دارد. من در بين هنرمندان مطرح 150 كشور كه در جشن جاده ابريشم شركت داشتند هنرمند منتخب شدم. قرقيزستان محل برگزاري اين جشنواره از من درخواست كرد تا در بيشكك كلاس آموزشي بگذارم.
در نمايشگاه گردشگري در برلين آلمان زماني كه هنوز غرفه‌ها افتتاح نشده بود من با ياقوت به صورت يك تكه سنگ سر سيمرغ را تراشيدم بايد برويد موزه برلين و آن را ببينيد سيصد اثر درآنجا ارائه كردم كه همه آنها به صورت كتاب درآمد.در دانشگاه ملك عبدالعزيز در جده عربستان از من درخواست شد تا براي تدريس آنجا بمانم زيرا يكي از رشته‌هايي كه خانم‌ها مي‌توانستند در آنجا آموزش ببينند، همين رشته بود.
تنها جايي كه به اين رشته بها داده نشده ايران است. افغانستان، تاجيك، روسيه، عربستان، كويت، دبي در تمامي كشورهاي همسايه اين رشته با جديت دنبال مي‌شود حتي يمن در عقيق و حديد يمني تحول ايجاد كرده، فقط ما هستيم كه به اين هنر بها نداديم و نمي‌خواهيم آن را متحول كنيم.
هنرنيوز: چرا با اينكه به اين هنر بها داده نمي‌شود از ايران نرفتيد؟
اين هنر مال ايران است. هيچ‌جا به اندازه ايران اين همه تنوع سنگ ندارد.به قولي«سنگ كوهت در و گوهر است». خيلي‌ها به من گفتند چرا نرفتي، حتي مسئولين به من گفتند اگر امكانات مي‌دهند خوب برو. اين غم دل مرا سنگين‌تر مي‌كند. من دوست دارم وقتي هنرم را ارائه مي‌كنم نام كشورم بدرخشد. اين توقع زيادي است؟ من خاك وطنم را با هيچ گهري عوض نمي‌كنم.
هنرنيوز: به عنوان آخرين سوال تا كنون در ايران نمايشگاهي از آثار سنگ و گوهر برپا شده و شما در آن شركت كرديد؟
در موزه هنر آستان قدس رضوي صدف و مرواريدي هست كه مرواريد درون صدف پيكر حضرت امام حسين (ع) بدون سر است كه از جنس مالاكيت بوده و گودال قتلگاه را هم با صدف تراشيدم، خون‌ها نيز از جنس مرجان و شمشير از جنس طلا است اين اثر را به آستان قدس هديه كردم.رحل قرآني از جنس عقيق هم به موزه سنگ هديه كردم. در موزه صنايع دستي سعدآباد هم ذوالفقارحضرت علي(ع) از آثار هنري من است. دوست دارم نمايشگاه‌هايي برپا شود، مردم بيايند و كارها را از نزديك ببينند. مطمئنا گروهه زيادي از مردم به اين كار علاقمند مي‌شوند و بعد از تماشاي اين آثار به طبيعت خدا به گونه ديگري مي‌نگرند ولي متاسفانه تا كنون اين اتفاق نيفتاده است.
يكبار جشنواره سنگ‌هاي قيمتي در سال77 توسط وزارت معادن برپا شد، من نيز شركت كردم. همچنين در فرهنگسراي نياوران هم نمايشگاهي چند وقت قبل برپا شد كه جايزه ويژه نمايشگاه را دريافت كردم. گاهي نمايشگاه برگزار مي‌شود اما به‌صورت تخصصي تا كنون برپا نشده است.
درباره محمد نگيني:
دو بار کسب مقام برگزیده در فستیوال‌های دو قاره آسیا واقیانوسیه درسال‌های۱۹۹۳ و۱۹۹۴، هنرمند منتخب در جشنواره بزرگ جاده ابریشم درسال‌های۲۰۰۰ و۲۰۰۴، کسب جایزه ویژه در اولین جشنواره سنگ‌های قیمتی در ایران در سال1377، کسب دو دیپلم از هیئت علمی جامعه مخترعین و مبتکرین ایران درسال ۱۳۸۲، کسب لوح تقدیر از بنیاد ملی نخبگان درسال 1385، دریافت حکم رتبه درجه یک هنر (دکترا) درسال ۱۳۸۶۰
گفتگو: مریم اطیابی
