در طی سالیان دراز مراسم، بازی ها و نمایش های شادی آور و مضحک و خنده دار که در بین اقوام ایرانی به فراوانی یافت می شود، قواعد و اصول ویژه خود را داشته که به مرور زمان تحول یافته و کامل تر شده است گونه ای از این نمایش «خیمه شب بازی» است.
«خیمه شب بازی» از نمایش های آیینی سنتی است که در نوروز همیشه مورد توجه بوده است که متاسفانه این نمایش نیز مانند دیگر نمایش های آئینی در حال فراموشی است.
از قدیم برای نمایش های عروسکی در زبان فارسی چند اصطلاح وجود داشته است که از آنها می توان به «خیال بازی»، «پرده بازی» و«لعبت بازی» اشاره داشت که البته در لعبت بازی به اجرا کننده بازی لعبت باز می گفتند که در نهایت نام این بازی به خیمه شب بازی ختم شد.
به نظر می رسد که این گونه نمایش از دوره صفویه نقش پر رنگی در برگزاری مراسم داشته است که پس از دوره ای تکامل یافته البته اشاره به این نمایش ها از قرن پنجم به بعد در شعر شاعرانی چون خاقانی، نظامی، خیام دیده می شود.
خیمه شب بازی یا شب بازی شکلی از نمایش است که پیش از این در تهران و دیگر استان ها در نوروز اجرا می شد. این نمایش شب ها و در خیمه ای که در دو طرفش دو چراغ روشن است نمایش داده می شد.
صحنه، صندوقی است که به درازی سه ربع و بلندی نیم زرع. یک طرف صندوق به طرف تماشاچیان باز است و سه طرف دیگرش اتاقی را نشان می دهد.
صندوق در خیمه است و نمایشگران پشت صندوق مخفی می شوند و عروسک ها را با نخ یا یال های نازک تکان می دادند. عروسک ها چوبی هستند و اندکی کمتر از یک وجب بلندی دارند و گاه تعدادشان به هشتاد می رسید.
عروسک گردان را که استاد می نامند به جای عروسک ها حرف می زند برای این کار سوتکی به اسم صفیر در دهان می گذارد تا صدا زیر و نازک شود. دو نوازنده جلوی خیمه می نشستند که یکی کمانچه می نوازد و دیگری ضرب و با آواز داستان را برای تماشاچیان تعریف می کنند و گاه با عروسک ها گفت و گو می کنند.
درگذشته این نمایشگران بیشتر دوره گرد بوده اند و رواج نمایش های عروسکی شاید از آن جهت بود که این بازی ها دارای وسایل و ابزار سبک و قابل حمل بوده است و قابل جمع شدن حتی در یک صندوق.
«عروسک پشت پرده» از نام های دیگری بود که در اصفهان به خیمه شب بازی داده بودند و «جی جی بی جی» نامی بود که عوام در شیراز به خیمه شب بازی دادند که تشابه زیادی از لحاظ صحنه، موسیقی و حتی داستان با کچل دارد.