چاپ سوم کتاب «حکمت و هنر در عرفان ابن عربی» تالیف نصرالله حکمت به تازگی از سوی انتشارات فرهتگستان هنر (موسسه تالیف، ترجمه و نشر آثار هنری«متن») منتشر شده است.

نصرالله حکمت، در مدخل کتاب در باب توصیف وجوه انسان شناسی می نویسد: «فهم تمام عناصر اندیشه ابن عربی در گرو انسان شناسی اوست، حتی خدا را باید از طریق انسان شناخت. ذات خدا ناشناختنی است و اسماء و صفات او را تنها می توان در محل ظهور اتم آنها که آدمی است شناسایی کرد. بنابراین بدون انسان شناسی در عرفان ابن عربی نمی توان قدم از قدم برداشت، وی در بیان اهمیت انسان شناسی تا بدانجا پیش می رود که غرض اصلی از مصنفاتش را روشن کردن زوایای تاریک وجود انسان ابراز می کند: "غرض من از هرچه در این فن می نگارم، شناسایی آنچه در هستی پدیدار شده است. فقط مرادم این است که غافلان را نسبت به آنچه در این عین انسانی و شخص آدمی نهفته است آگاه کنم."/ص19و20»

مولف از این رهگذر وارد مبحث جایگاه وجودی انسان می شود و با استناد بر این الاهیت و آدمیت را دو رکن مهم عالم بر می شمارد، وی در ادامه این مبحث در تصریح معنای «فص» که معنای غالب در آثار ابن عربی است و نام مهمترین کتاب ابن عربی از آن گرفته شده است می پردازد.

نویسنده به نظریه ابن عربی در باب تاریخی بودن وجود انسان اشاره می کند و طرح این پرسش می پردازد که «آیا این تاریخیت بدان معنا نیست که آدمی محکوم جریان تاریخ و مقتضیات زمان و عصر و نهایتا مغلوب عوامل طبیعی و نتیجتا فاقد یک حقیقت ثابت و لاتغیر دانسته شود؟/ص38»

سپس در پاسخ به این پرسش دو رویکرد متعارض آن را چنین می آورد: « تاریخی بودن در صورت ثابت به این معنی است که حقیقت انسان ثابت است و ذات خدایی نیز که با اسماء و صفاتش برای این حقیقت انسان متجلی است، مطلق و ناپذیر است، اما تجلیات او ثابت نیست و هر لحظه ذات غیبی احدی به اسمی و صفتی بر قلب آدمی متجلی است./ص38»

در فصل دوم به مراتب انسان کامل در توجه به جنبه تعالی و خود شناسی پرداخته شده و نویسنده به اشارات ابن عربی در باب عبارت «من عرف نفسه فقد عرف ربه» رجوع کرده، نکته عظیم احاله به خودشناسی در باب معرفت را رهنمون می شود.

در بخش سوم، ذیل نگاهی به کلمه حکمت، قلب را وسیع تر از رحمت خدا معرفی نموده و می نویسد: « رحمت خدا با تمام وسعتی که دارد محال است به خدا تعلق گیرد و او را در جای خود جای دهد زیرا گرچه رحمت خدا از اوست اما به خود او باز نمی گردد و خدا غنی از عالمین است.ص145 و 146»

پرداخت عقل از این منظر و از دیدگاه ابن عربی قابل توجه است که نویسنده طبقات آن را به تفصیل در رابطه وجودی مدرک و مدرک وچهره متناهی عقل در عین فقر آن بیانگر شده است.

بخش سوم کتاب به تمایز ابعاد فن و هنر از دید حکما و چیستی هنر است و عالم را کلمات خدا و هنر او معرفی نموده، هنر را تجلی وجود انسان می داند.

از این رهگذر، وجود انسان اساس هنر خداست و انسان روح عالم است زیرا که خدا عالم را به صورت خویش آفریده است.

در خاتمه کتاب، زیبا شناسی یا زیبا بینی به وجه عقلانی از منظر کمال تعریف گشته و نویسنده لاجرم قید می کند: « اگر جمال، جمال کمال باشد، تنها از طریق ایمان به غیب و تسلیم در برابر سخن خدا و قول پیامبر (ص) متجلی می شود.»

کتاب «حکمت و هنر در عرفان ابن عربی» یا «عشق، زیبایی و حیرت» تالیف نصرالله حکمت گذری تحقیقی بر وجوه انسان شناسی، حکمت و هنر در فلسفه ابن عربی است.



مریم خاکیان