استفاده مستمر و رواج کاشیکاری‌های رنگین ریشه در عهد مغول دارد. بناهایی هم‌چون مسجد گوهرشاد مشهد، از برجسته ترین بناهایی‌ست که نشان از هنرمندی کاشی‌کاران ظریف‌الطبع عصر تیمور دارد. کاشیکاری این بنای منحصر به فرد که به خواسته گوهرشاد بیگم، همسر شاهرخ بنا شده، نشان از ذکاوت هنرمند ایرانی در نمادپردازی‌های معهود در هنر ایرانیست. ظرافت طبع هنرمند ایرانی چنان در رمزپردازی شیرین عمل می‌کند که هر صاحب ذوقی را به وجد می‌آورد. اما این تنها یکی از هزاران نمایش لطیف بر دیواره های یک بنای مقدس است.
آن‌چه کاشی و نقاشی روی کاشی را بیش از هر چیز جالب توجه می‌کند؛ استفاده درست هنرمندانه از آن است.نقش های پیچیده در تارک گنبدهای آبی‌فام، به کنایه از رقص صورت‌های کیهانی در لعاب فیروزه رنگ آسمان است. نشانی از ابدیت که به نشانه بر سقف می نشیند. چه هنرمندانه دستی‌ست، کاشیکار تبریزی را که رنگ‌های سرخ و سیمگون را در هم می پیچد و به پندار خویش خدای را تسبیح می‌کند.
کاشیکار خوش قریحه ایرانی به هر محراب و درگاهی گل‌هایی می‌بافد و با نقش خیال خویش قابی به دور در می‌نگارد و با این نمایش ظریف، زائر خسته دل مسجد را به حضور در بهشت نوید می‌دهد. او به خوبی با رمزپردازی های معهود در خیال انسان شرقی آشناست. او را به گلستانی دعوت می‌کند که سرشار از عشق است. گل‌های تابیده در هم گنبد ها و مناره ها و ازاره ها همه گویای مقام عشقند، چراکه در عرفان ایرانی گل نماد عشق است و جلوه معشوق، و پرندگان دلنوازی که پیچیده در لابه لای گلبرگ ها به بیرون سرک کشیده‌اند؛ جلو‌ای از عاشقند و اگر این نماد را هوشمندانه بنگریم؛ روایت طولانی هنرمند را می‌شنویم که به زائر دل خسته مسجد از وصل سخن می‌گوید. هنرمند می‌داند که اندوه مسافر، دلتنگی محبوب است.
گنبد مسجد علی، اصفهانشاید به همین سبب است که وقتی در میانه حیاط یک مسجد می ایستیم و به گنبد فیروزه آن می نگریم؛ ناخواسته در پیچش نقوشش غرق می‌شویم و دلخوش به آمرزش و آرامش به بارگاه قدم می‌گذاریم. اگر پیشتر رویم شاید به سادگی رمز آرامش مسجد را در پس نقش های دلنواز کاشی بیابیم.
اما سیر نقش‌های در هم تنیده هرگز به زمین اشاره نمی کند. این نقوش همواره دریچه روح آدمی را به عرش راهنمایی می‌کند و او را به نزدیکی به عالم بالا یادآور می‌شود. نقوش اوج گیرنده به سبب نزدیکی‌شان به حال روح آدمی که در عرفان ایرانی میل به بالا دارد؛ در روح او شعف ایجاد می‌کند و او را به شادکامی روحانی نوید می‌دهد.
گنبد مسجد شیخ لطف الله، اصفهانهمپیوند با این نماد پردازی؛ گنبد به سبب شکل دوارش روح و چرخش ابدی و حیات مطلق را بیانگر است و به همین سبب است که گنبد، آرام‌ترین بخش از بنا و مهیاترین بستر برای نشستن کاشی‌های فیروزه‌فام است. بستری که نقش های رنگارنگ کاشی در آن آرام می‌گیرند و پیرامونش به رق می‌آیند تا به مخلوق خاکی تعالی چرخه حیات را یادآور باشند و او را به رهایی عالم ماده گوشزد کنند.
