امروزه فرهنگ کتاب و کتاب خوانی از مهم‌ترین نیازهای جامعه برای رسیدن به توسعه و بالندگی فرهنگی محسوب می‌شود.
با تبدیل شدن فرهنگ کتاب خوانی به نیازی ویژه و اساسی در جامعه و با تاملی در باب پاسخگویی به این نیاز حیاتی، پرداختن به فرهنگ سازی صحیح کتاب و کتاب خوانی می‌تواند اولین و در عین حال پر اهمیت‌ترین گام برای رسیدن به ترویج این فرهنگ در جامعه می‌باشد.
استفاده از رسانه‌های جمعی و پر مخاطب در فرهنگ سازی‌های مهم و کارآمدی مانند ترویج فرهنگ مطالعه و کتاب خوانی در جامعه یکی از موثر‌ترین و بهترین شیوه‌های فرهنگ سازی امور محسوب می‌شود.
رسانه‌های گروهی که تقریبا تمام زندگی بشر را به تسخیر خود درآورده‌اند می‌توانند در هدایت جامعه و افراد به سوی اهداف و افکار مثبت و حتی تفکرات و اهداف منفی نقش موثری ایفا کنند.
تلویزیون به عنوان پر مخاطب‌ترین و تاثیرگذار‌ترین رسانهٔ گروهی که جای خود را به وفور در زندگی افراد باز کرده است، بیش ار هر رسانهٔ دیگری فضای تربیتی خانواده‌ها را از حضور خود متاثر کرده و به نوعی تبدیل به الگو و منشا تقلیدی برای خانواده‌ها و به خصوص کودکان و نوجوانان گشته است.
با توجه به تاثیر گذاری بسیار زیاد و عمیق صدا و سیما بر جامعه و با توجه به رسالت اصلی صدا و سیما که ترویج فرهنگ اصیل در جامعه می‌باشد، این رسانهٔ گروهی در حقیقت بیشترین و پر رنگ‌ترین سهم و مسئولیت برای ترویج فرهنگ کتاب و کتاب خوانی که اولین اقدام در شکوفایی فرهنگی محسوب می‌شود را دارا می‌باشد.
ترویج کتاب و کتاب خوانی از طریق تلویزیون به عنوان پرمخاطب‌ترین رسانهٔ گروهی که از تنوع سنی بسیار زیاد مخاطبان نیز بهره‌مند است می‌تواند با استفاده از چند شیوه صورت بگیرد.
ترویج فرهنگ کتاب خوانی از طریق تبلیغات کتاب در میان برنامه‌ها، اشاعهٔ فرهنگ مطالعه بوسیلهٔ معرفی کتاب‌های ارزشمند و ناشران موفق و تاثیر گذار در قالب برنامه‌هایی خاص و توسط مجریان برنامه‌ها و نیز فرهنگ سازی امر کتاب و کتاب خوانی به شیوه‌های غیر مستقیم و با تولید و پخش تله فیلم‌ها، سریال‌ها، انیمیشن‌ها، کارتون‌ها و برنامه‌هایی با مضمون کتاب، برای مخاطبان که از موثر‌ترین شیوه‌های ترویج و فرهنگ سازی کتاب و کتاب خوانی محسوب می‌شود، از جمله راه‌های نهادینه کردن و ترویج کتاب و کتاب خوانی در جامعه و بوسیلهٔ صدا وسیما می‌باشد.
امروزه با نگاهی کلی به برنامه‌های تلویزیون متاسفانه شاهد آن هستیم که صدا و سیما از این ظرفیت قابل ملاحظه برای تاثیر گذاری‌ها و فرهنگ سازی‌های کاربردی و مورد نیاز در جامعه استفاده نکرده و جای خالی برنامه‌هایی با مضمون کتاب و ترویج کتاب خوانی در آن به شدت احساس می‌شود.
در سال‌های اخیر که کتاب به عنوان یک نیاز اساسی در جامعه مطرح شده است، بی‌توجهی و بی‌مهری صدا و سیما در مورد کتاب بیش از پیش قابل مشاهده است. در واقع عملکرد صدا و سیما دراین زمینه نشانگر آن بوده که صدا و سیما به عنوان نهادی که می‌تواند دراین زمینه نقش به سزایی داشته باشد، قدمی برای تعامل فرهنگی برنداشته و به طور کلی کتاب در صدا و سیما دارای جایگاه درخور و قابل ملاحظه‌ای نیست.
این غفلت در حالی اتفاق می‌افتد که هر روز شاهد تبلیغ کالاهایی مصرفی و نه ضروری که در مواردی جدای از ضرورت و مفید بودن، برای سلامت مادی و معنوی خانواده‌ها مضر هم می‌باشند هستیم و هنوز هیچ تبلیغ مناسب و تاثیر گذاری برای کتاب‌های ارزشمند و مفید تولید و پخش نمی‌شود.
ساخت و پخش تبلیغات کتاب در تلویزیون باعث می‌شود که مخاطب با انواع کتاب‌های مفید و ارزشمند و نیز دلایل مفید بودن و ارزشمندی آن‌ها آشنا شده و با دیدن و شنیدن اینگونه تبلیغات به صورت مستمر و متنوع، جای خالی کتاب را زندگی خود احساس کرده و به سمت کتاب و کتاب خوانی گرایش پیدا کند.
در حقیقت تبلیغات کتاب در تلویزیون باعث می‌شود کتاب‌ها وارد متن زندگی و روزمرهٔ افراد جامعه شده و از این طریق جای خود را در زندگی افراد باز کنند.
صدا و سیما بوسیلهٔ تبلیغات، محصولاتی مانند کرم حلزون که تا پیش از این در ذهن مردم چیزی مشمئز کننده و بی‌استفاده بود، بعد از گذشت سه چهار ماه از تبلیغات مستمر و پی در پی تبدیل به محصولی شدیدا مورد نیاز و کاربردی و مد روز گشته و سودهای کلانی را نصیب شرکت تولید کننده می‌کند اما کتاب را که سلاح جنگ نرم است و اصلیترین نیاز جامعه محسوب می‌شود حتی از پفک و کرم حلزون هم در سطح پایین تری قرار داده و هیچ تلاشی برای ترویج آن انجام نمی‌دهد.
نمی‌توان نادیده گرفت که تولید و پخش تبلیغات در تلویزیون در حقیقت به منظور کسب سود و درآمد است و در واقع این ناشران هستند که با توجه به توان مالی اندک خود از پس هزینه‌های گزاف پخش تبلیغات کتاب‌هایشان در تلویزیون بر نمی‌آیند. اما خوب است که صدا و سیما تبلیغ کتاب را از زیر مجموعهٔ کالا‌ها و تبلیغات سودآور و درآمدزا خارج کرده و آن را جزئی از اقدامات تعیین کننده و ویژهٔ فرهنگی قلمداد نماید.
در حاضر کتاب‌های آموزشی و دانشگاهی زیادی در تلویزیون تبلیغ می‌شود که اتفاقا بسیار هم سود آور هستند اما تبلیغ کتاب‌هایی فرهنگی و تاثیرگذار با مضامین اجتماعی، مذهبی، فلسفی و... که نه ناشر و نه مولف توان مالی مورد نیاز را ندارند، همچنان در صدا و سیما مغفول مانده است.
از دیگر راه‌های ترویج فرهنگ کتاب خوانی در صدا و سیما معرفی و بررسی کتاب‌های غنی و ارزشمند و ناشران و مولفان تاثیرگذار و موفق است.
هر چند که تلویزیون نسبت به سایر راه کارهای ترویج کتاب و کتاب خوانی در برنامه‌های خود توجه بیشتری به امر معرفی کتاب داشته است اما هنوز هم کاستی‌ها و نواقص بسیاری در این زمینه احساس می‌شود.
صدا و سیما می‌تواند به جای معرفی یک یا چند کتاب در قالب برنامه‌هایی مربوط و گا‌ها نامربوط با موضوع کتاب، تولید برنامه‌ای خاص با عنوان معرفی کتاب‌ها و ناشران و مالفان را به صورت متمرکز و مستمر در دستور کار خود قرار دهد.
این برنامه‌ها که می‌بایست برای مخاطبان عام ساخته شوند می‌توانند در عین حال که کتاب‌های مفید را به مخاطب پیشنهاد داده و معرفی می‌کنند به مخاطب بگویند که چه کتابی خوب است و چه کتابی بد و معیار‌ها و ملاک‌ها و نحوهٔ تشخیص و انتخاب کتاب‌های خوب و ارزشمند را مطابق با نیازهای فردی و اجتماعی به آنان آموزش دهد.
تلویزیون در این برنامه‌ها می‌تواند با آشنا نمودن افراد جامعه با مولفان پیشکسوت و جوان صاحب نظر و موفق در حوزه‌های مختلف و نیز ناشران پرکار و پربار و همچنین نحوه و روند چاپ و انتشار کتاب‌ها در انتشارات مختلف، آن‌ها را در مورد فواید کتاب‌ها و رفع نیازهای خود بوسیلهٔ کتاب یاری کرده و تمایل و گرایش به مطالعه را در افراد جامعه بیدار سازد.
با توجه به اینکه برنامه‌هایی هرچند اندک در صدا و سیما و تنها در شبکهٔ چهار سیما (از جمله: کتاب ۴ و کارنامه) با مضمون تخصصی کتاب پخش شده است اما در کنار اندک بودن، این برنامه‌ها از شبکه‌ای برای مخاطبان خاص پخش شده و به دلیل نگاه تخصصیشان به مضمون کتاب تنها مورد توجه مخاطبان خاص قرار گرفته است و مخاطبین عام همچنان از لطف آشنایی با کتاب از طریق تلویزیون محروم مانده‌اند.
صدا و سیما می‌تواند با تدبیر سیاست‌هایی مطلوب و موثر در کنار تولید و پخش برنامه‌های تخصصی کتاب برای مخاطبان خاص، به ارتقا سطح فرهنگ مطالعه در سایر افراد جامعه بوسیلهٔ ترویج غیر مستقیم کتاب و کتاب خوانی بپردازد.
فرهنگ سازی و ترویج کتاب و کتاب خوانی به صورت غیر مستقیم در صدا و سیما می‌تواند از طریق تولید و پخش تله فیلم‌ها، سریال‌ها، انیمیشن‌ها، کارتون‌ها و برنامه‌هایی با مضمون کتاب و برای مخاطب عام صورت بگیرد که البته به دلیل اینکه آموزش‌های غیر مستقیم در ذهن انسان نهادینه می‌شوند و همواره مورد استفاده قرار می‌گیرند، کاربردی‌ترین و تاثیر گذار‌ترین شیوهٔ ترویج فرهنگ کتاب خوانی در جامعه است.
«کتابفروشی هد هد» نام یک سریال تلویزیونی است که با مضمون کتاب در سال ۸۵ برای شبکه سوم سیما در ۱۳ قسمت تولید شد.
این سریال که می‌توان گفت آخرین سریال تلویزیونی با هدف ترویج فرهنگ کتاب و مطالعه در جامعه بود توسط کارگردان خوش‌ذوقی مانند مرضیه برومند تهیه و کارگردانی شد.
مرضیه برومند در این سریال با دستمایه قرار دادن یک کتابفروشی سیار، رویدادهای جذابی را با حضور بازیگرانی مانند امیرحسین صدیق، سحر دولتشاهی و فرهاد آییش رقم زد. این سریال با روایت زندگی کیوان کتابچی (امیرحسین صدیق) داستان جوانی بود که با فروش مغازه کتابفروشی پدرش، یک کتابفروشی سیار راه می‌اندازد.
متاسفانه از آن تارخ تا کنون هنوز سریال تلویزیونی جذاب دیگری با محوریت کتاب و با نگاهی مبتکرانه و خلاق در صدا و سیما تولید و پخش نشده است.
و نیز هنوز انیمیشن و کارتون خاصی با رویکرد ترویج کتاب خوانی در کودکان و نوجوانان که به مقولهٔ کتاب بپردازد را در تلویزیون مشاهده نکرده‌ایم.
این در حالی است که فرهنگ سازی مطالعه به روش‌های غیر مستقیم در کودکان که خود سازندهٔ فرهنگ آیندهٔ کشور هستند، از بیشترین اهمیت برخوردار است.
با توجه به نیاز مبرم جامعه به فرهنگ سازی کتاب و کتاب خوانی، صدا و سیما با گستردگی انواع و وسعت دایره مخاطبان خود، محفل مناسبی برای ترویج فرهنگ مطالعه به شیوه‌های گوناگون است که متاسفانه هنوز نتوانسته است دین خود را به فرهنگ مغفول ماندهٔ کتاب با استفاده از ظرفیت بالای خود و شیوه‌های خلاقانه ادا کند و تنها به معرفی‌گاه به‌گاه کتاب بسنده کرده است.
حدیثه سوختانلو
