به نظر می رسد در کنار مواردی چون شکل ارائه، بیان ملموس، پرداخت به زندگی و شخصیت فرماندهان، شیوه روایت و اعتقاد نویسندگان، می توان «قصه فرماندهان» را مجموعه ای موفق برشمرد که توانست با فرار از عناصر کلیشه شده، حداقل در کتابخانه های مدارس، برای خود جایی میان دانش آموزان باز کند.
به گزارش خبرنگار ادبی هنرنیوز، مجموعه قصه فرماندهان یکی از مجموعه های سوره مهر است که به سفارش دفتر ادبیات و هنر پایداری حوزه هنری نوشته شده و در دو سری قرار است چهل جلد از مجموعه روانه بازار کتاب شود. تا کنون از این مجوعه بیش از بیست جلد کتاب منتشر شده است که از آن میان می توان به مرد ابر پوش: شهید ستاری، معلم فراری: زندگینامه داستانی شهید ابراهیم همت، آقای شهردار: شهید مهدی باکری، پرواز سفید: شهید عباس بابایی، تکه‌ای از آسمان: شهید محمد بروجردی، پاوه سرخ: شهید مصطفی چمران، فرمانده شهر: شهید محمد جهان‌آرا و ... اشاره کرد. در نگارش این کتاب ها نویسندگانی چون سارا عرفانی، رحیم مخدومی، حسین نیری، محسن مطلق، حسین فتاحی، کرامت یزدانی و مرحوم داوود بختیاری دانشور همکاری داشته اند.
یکی از مواردی که در نگارش این مجموعه مورد توجه قرار گرفت، مخاطب نوجوان بود. تمامی داستان های «قصه فرماندهان» برای مخاطب نوجوان نوشته شده اند و از آن جایی که مفاهیم ارزشی جنگ و دفاع مقدس، ممکن است برای نوجوانان قابل لمس نباشد، چگونگی ارائه مفاهیم مورد توجه قرار گرفت.
نویسندگانی که در این نگارش این مجموعه همکاری داشته اند، نظرات مختلفی را درباره شکل انتقال مفاهیم به نوجوانان ارائه می کنند اما تقریبا همگی آن ها معقدند که نوجوانان به جایی رسیده اند که می توانند بسیاری از مفاهیم را به راحتی درک کنند و نیازی نیست برای فهم شان، ساده نگاری را به شکل افراطی دنبال کرد.
سارا عرفانی از نویسندگان جوان این مجوعه می گوید: «در نگارش این داستان‌ها، سعی نکردم، چون مخاطبم نوجوان است، به عمد سطح زبانم را پایین بیاورم، بلکه تنها کوشش داشتم، تا حد ممکن از پیچیدگی پرهیز کنم و با زبانی ساده، مسائل را طرح کنم. به اعتقاد من نوجوانان به سنی رسیده‌اند که بسیاری از مفاهیم را متوجه می‌شوند و نیازی نیست چیزی را بی‌جهت برای‌شان توضیح دهیم.»
کرامت یزدانی نویسنده «نردبانی برای چیدن نارنج» هم در این باره معتقد است: «امروزه شرایط تغییر کرده و نوجوانان دایره اطلاعاتشان بسیار گسترده تر از قبل است. به اعتقاد من اگر جذابیت را در نظر بگیریم، هر فردی می‌تواند آن را به دور از گروه سنی مطالعه کند. اما اگر جذابیت را رها کنیم، حتی کسی که به این گونه موضوعات هم علاقه‌مند است، به خواندن کتاب تمایلی پیدا نخواهد کرد.»
از سوی دیگر، مهم ترین عاملی که «قصه فرماندهان» را نسبت به سایر کارهایی که در حوزه جنگ و دفاع مقدس و به شکل زندگی نامه های داستانی نوشته شده بودند، مطرح کرد، چاپ های مجدد این کتاب ها بود. رسیدن به چاپ سوم، چهارم و ... آن هم در وضعیتی که حتی چاپ اول چنین آثاری در کتابفروشی ها می ماند، اتفاق مبارکی بود که راویان قصه فرماندهان برای آن دلایل مختلفی را ذکر می کنند.
محسن مطلق نویسنده کتاب های «مهاجر مهربان» خاطراتي از شهيد اسماعيل دقايقي و «يك روز، يك مرد» درباره حاج داود کریمی، در این باره اظهار می کند: « این سری از کارها جزو اولین کارهایی بوده که برای نوجوانان و در این فضا نگاشته شده است و به همین دلیل طرفدار زیادی پیدا کردند. پیش از آن درباره سرداران جنگ چنین کتاب هایی منتشر نشده بود. من شنیده بودم که دانش آموزان از این کتاب ها استقبال زیادی کرده اند ضمن این که برخی از حوزه های آموزش و پروش نیز برای مطالعه این کتاب مسابقاتی گذاشته بود. در هر حال این مجموعه به چاپ های بعدی رسید و نشرشان موفقیت آمیز بود.»
از سوی دیگر رحیم مخدومی نویسنده «معلم فراری» تصریح ی کند: «به نظر می رسد کار برای نوجوانان و کودکان سخت تر است چراکه برای مخاطب بزرگسال تمام خاطرات را می توان ذکر کرد اما برای نوجوانان، محدودیتی وجود دارد و به دلیل شرایط سنی بخشی از خاطرات را می توان آورد، مخاطب کودک نیز حساس تر است و تقریبا بخش اعظمی از خاطرات را نمی توان برای آن ها بازگو کرد: از همین رو است که می بینیم در میان کتاب های دفاع مقدسی، تالیف برای کودک و نوجوان در وضعیت حداقلی به سر می برد.»
آسیب های کار سفارشی نیز از مواردی است که معمولا برای این گونه کارها ذکر می شوند اما نویسندگان «قصه فرماندهان» برای آن دلایلی دارند و معتقدند که حتی یک کار سفارشی را نیز می توان با نگارش صحیح، به یک اثر ارزشمند بدل کرد. مخدومی در این باره می گوید: «ادبیات دفاع مقدس شغل نیست، بلکه رسالتی است که اگر در این میان، نویسنده انگیزه لازم را داشته باشد، رسالت خود را به نحو احسن انجام می‌دهد و با این اوصاف، کار سفارشی و غیر سفارشی معنا ندارد. چنین سوژه هایی مانند باری هستند که روی زمین مانده: گاهی خود نویسنده در جستجوی بار است، با آن برخورد می کند و آن را بر می دارد و به سر منزل مقصود می رساند، گاهی نیز ممکن است به کسی بگویند، باری بر زمین است و از او کمک بخواهند، باز هم آن فرد، می خواهد که بار را با سلامت به منزل برساند.
قرار نیست اگر کسی خود بار را برنداشته و از او کمک خواسته اند، در امانت خیانت کند. این دو حالت هیچ تفاوتی با هم ندارند مگر این که انگیزه ای نباشد. ادبیات دفاع مقدس شغل نیست، بلکه رسالت است و اگر کسی به نویسنده کمک می کند، وظیفه جستجو و یافتن سوژه را بر عهده گرفته و در نهایت آن را به نویسنده ارائه می کند، اتفاقا، به او کمک کرده و نویسنده می تواند انرژی بیشتری را به تحقیقات و نگارش خود اختصاص دهد. در نهایت هم در میان کارهای سفارشی اثر خوب و بد داریم و هم در میان کارهای غیر سفارشی. در هر حال اگر نویسنده انگیزه داشته باشد، در دو شکل، به خوبی عمل کرده و اثر خوب می آفریند.»
یزدانی نیز راهی را برای دوری از سفارشی شدن آثار پیشنهاد می دهد. او اظهار می کند: «مردمی کردن، معمولی کردن، عینی تر کردن شخصیت های سبب می‌شود که مخاطب بیشتری را جذب دفاع مقدس کنیم در حالی که اگر اشخاصی بسازیم که دیگران نتوانند با آن ها ارتباط برقرار کنند، همین مساله اتفاقا جدایی‌شان را در پی دارد. در بیان این گونه هیچ وقت برای تحول انسان ها جایی نمی‌ماند و دیگر جنگ دانشگاهی نبوده که انسان‌های بسیاری را متحول کرده است. قرار نیست اسطوره‌ها مخدوش شوند اما نباید حقایق زندگی شهدا را هم نادیده گرفت.»
حسین فتاحی نیز صحبت های جالبی در این باره دارد. او می گوید: «اگر نویسنده هر کاری، به صورت حرفه ای کار کند و کسی که می خواهد سفارشی دهد، سراغ نویسنده‌های حرفه‌ای برود، مشکلی در نگارش آن کتاب ایجاد نخواهد شد. اگر کمی تامل داشته باشیم، متوجه می‌شویم که نویسندگان بزرگ تاریخ ادبیات نیز سوژه‌هایی را به خود سفارش داده اند، نویسنده احساس کرده چیزی در اطراف او رقم خورده و آن را بستری برای نگارش رمان و یا سایر گونه‌های ادبی خود کرده است؛ گاهی من نویسنده کاری را به خودم سفارش می‌دهم و در نهایت کتابی چون «آتش در خرمن» منتشر می‌شود و گاهی هم یک نهاد یا فرد دیگری سفارشی می‌دهد و «تکه‌ای از آسمان» را می‌نویسم. به طور حتم اگر این اثر که سفارش دیگران است، با خط فکری‌ام نخواند، آن را قبول نمی کنم و اگر این کار را بکنم، در نهایت یک اثر از سر احتیاج از آب در می‌آید.»
به نظر می رسد در کنار مواردی چون شکل ارائه، بیان ملموس، پرداخت به زندگی و شخصیت فرماندهان، شیوه روایت و اعتقاد نویسندگان، می توان «قصه فرماندهان» را مجموعه ای موفق برشمرد که توانست با فرار از عناصر کلیشه شده، حداقل در کتابخانه های مدارس، برای خود جایی میان دانش آموزان باز کند. باید منتظر بود و دید که کتاب های بعدی از مجموعه به چه شکل منتش می شوند و آیا همین ویژگی های سری اول را دارند یا خیر؟
گزارش: زهرا عباسی
