نگاهی به تئاتر سیار در ایران؛
اتفاق تازه در تئاتر کشور
تاريخ : شنبه ۲۶ فروردين ۱۳۹۱ ساعت ۲۱:۴۶
تئاتر سیار در ایران دارای سابقه چندین ساله هست اما در روز دوشنبه ۱۹ دی ماه سال ۱۳۹۰ به همت معاونت هنری تئاتر سیاری سوار بر یک کامیون با تجهیزات کافی و نوین راه اندازی شد که خود سرآغاز یک اتفاق تازه برای تئاتر کشورمان به شمار می آید. این کامیون یک صحنه دارد که مجهز به دستگاههای صوتی، تصویری و نوری است. یعنی امکان اجرای کامل یک نمایش بر آن هست و حتا علاوه بر روز، شبها نیز می توان از آن برای اجرای نمایش استفاده کرد. البته نمایشی که هر لحظه امکان حضور در هر مکان دور و نزدیکی را دارد. اما از آن جا که این کامیون شرایط مسکوت و ساکن یک تالار نمایشی را ندارد، باید نمایش های اجرا شده بر آن، شرایط و ویژگی های خاص خود را برای گرفتن ارتباط با مخاطبان اش لحاظ کرده باشد تا با مشکلات عدیده برای ریزش تماشاگر و از دست دادن آن ها مواجهه نشود بلکه در هر لحظه بر تعداد تماشاگرانش نیز افزود شود.
تئاتر سیار به دلیل حمل صحنه به هر جایی می تواند سرک بکشد؛ از تهران پایتخت گرفته تا دور افتاده ترین روستاها. بنابراین این خود یک موقعیت خاص برای بالا بردن فضاهای تئاتری است. این که تالار کم داریم، تئاتر سیار با هزینه ای پایین تر مرتفع کننده این نقیصه خواهد بود. چرا نباید از این امکان ارزان و سیار برای بهبود وضع تئاتر بهره مند شد؟ در اقصا نقاط ایران با کمبود تالار مواجه هستیم و علاوه بر آن تئاتر سیار خود یک امکان به تر برای آشتی دادن مردم با تئاتر هست. بسیاری نه حوصله تئاتر دیدن دارند و نه تئاتر برایشان تبدیل به عادتی رایج شده است. اما تئاتر سیار که رایگان هم در اختیار مردم قرار می گیرد، این فرصت را مهیا می کند که بسیاری از افراد بیگانه با مقوله تئاتر با آن آشنا شوند و حتا برخی کنجکاوانه تر تئاتر را به شکل رسمی تر و جدی تر از طریق حضور در تالارهای نمایش دنبال کنند. این هم از مزایای تئاتر سیار هست که به تدریج در خدمت تئاتر ایران خواهد بود. ضمن آن که خود نیز یک وسیله فرهنگ ساز هست چراکه تولیدات این نوع نمایش هم با اهداف بلندنظرانه در اختیار عموم تماشاگران قرار می گیرد. بنابراین فی النفسه تئاتر سیار فرهنگ ساز است و بسیاری از مسائل عمومی و اجتماعی را از طریق این نوع تئاتر برای مردم مطرح خواهد ساخت و این آگاهی بخشی به آنان، زمینه تعالی و شکوفایی فرهنگی جامعه را موجب خواهد شد. چه از این به تر که با صرفه جویی بتوان در توزیع و تعالی فرهنگ نقش بازی کرد. اصلن یکی از اهداف عالیه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم همین هست و این روند و رویکرد چنین ضرورتی را حتا در کوتاه مدت به نتیجه مثبت سوق خواهد داد. این خود یک امکان بزرگ هست که باید در تکثیر و تعمیم آن برنامه ریزی بلند مدت کرد چراکه در تمام ایران تئاتر سیار با مخاطبان بسیار مواجه خواهد شد. این هم وسیله ای سهل و ارزان هست تا مردم با مقوله تئتر سیار آشنا شده و از این طریق بتوان بسیاری از معظلات و بزه کارهای اجتماعی را حل و فصل کرد.
تئاتر سیار چون به دنبال ارتباط سریع و آنی با مخاطب هست، باید زبان و بیانی به ظاهر سهل و راحت داشته باشد. بنابراین موضوعات عمومی یکی از راه کارهای ارتباط گرفتن با مردم هست و زبان محاوره هم در این ارتباط موثرتر خواهد بود. شیوه طنز و کمدی نیز در برقراری ارتباط سهل و آسان مفید واقع خواهد شد. کمدیا دلارته در قرن شانزدهم در ایتالیا و بعد اروپا به همین شیوه تئاتر سیار در اختیار عموم علاقه مندان قرار می گرفت. در ایران خودمان هم روحوضی نوعی تئاتر سیار بوده که در خانه های مردم به مناسبت های مختلف اجرا می شده است.
هر چند از تئاتر سیار می توان برای بیان مضامین مذهبی و حماسی به مناسبت های مذهبی نیز بهره مند شد اما در طول سال فرصتی فراهم خواهد شد تا هنرمندان به بیان طنز و کمدی نقدهای اجتماعی را به سمع و نظر عموم مردم برسانند. در این تئاتر ارتباط آنی با تماشاگران اجراها را به سمت ایجاد فاصله گذاری، آشنایی زدایی و مستند جلوه کردن تئاترها سوق خواهد داد. یعنی هر چه حضور و مشارکت مردم در آن جدی تر گرفته شود، از آن سوی نیز مردم به باوری درست و منطقی از اجرا خواهند رسید. بنابراین ساختار نمایش های ایرانی مانند روحوضی، نقالی و پرده خوانی و حتا تعزیه در تئاتر سیار به ارتباطی بایسته تر منجر خواهد شد. هر چند شیوه های اجرایی برتولت برشت، آگوستو بوال، داریو فو و پیتر شومان (نان و عروسک) و مدل هایی از این دست می توانند مصداق عینی و عملیاتی تئاتر سیار شوند و این شیوه ها به طور حتم در ارتباط لازم و کافی برقرار کردن با مخاطبان آزمایش خود را پس داده اند. یعنی از مرحله آزمون و خطا عبور کرده و امروز می توانند شکل کاربردی به خود بگیرند.
تئاتر سیار باید هم واره با حمایت متولیان دولتی و مردمی همراه باشد تا عموم مردم بتوانند به صورت رایگان از محصولات فرهنگی آن بهره مند شوند. در ضمن با این وسیله می توان در مناسبت هایی مانند نوروز در ارائه آیین بومی و ملی بهره¬مند شد. چنان¬چه در نوروز ۹۱ چندین گروه نمایشی جوان توانستند تولیدات خود را در شهرهای مختلف برای مردم عرضه کنند و استقبال از آن هم در حد چشمگیری بوده است.
البته این خود یک امکان بسیار مهم برای فعال کردن کارگردانان و گروه های جوان و آماتور هست که از طریق تئاتر سیار می توان کارآفرینی در سطح کلان کرد. با توجه به افزایش میزان فارغ التحصیلان رشته تئاتر می توان با استفاده از تئاتر سیار و جذب گروه های جوان، برای تعداد زیادی از هنرمندان ایجاد شغل کرد که این خود زمینه ایجاد نوعی تئاتر حرفه ای را به تدریج و به طور مستقل فراهم خواهد کرد.
به هر تقدیر تئاتر سیار یک نیاز ملی و فرهنگی است که می تواند برای تئاتر ایران و ایجاد شرایط پویاتر فرهنگی مورد استفاده بهینه واقع شود. به امید گسترش هر چه بیشتر تئاتر سیار!
رضا آشفته
