خبرنگار سینمایی هنرنیوز با سید مهدی موسویان طراح صحنه و لباس فیلم های سینمایی و تلویزیونی در مورد وضعیت طراحی صحنه و لباس در حوزه فیلم های تاریخ اسلام و جایگاه این رشته در ایران نسبت به دیگر کشورها گفتگویی انجام داده است که هم اینک می خوانید:

جناب موسویان ، اول کمی از خودتان بگویید که چگونه شد وارد حوزه طراحی صحنه و لباس شدید؟

من از سال 1380با دستیاری خانم ملک جهان خزاعی در فیلم «دخیل» به کارگردانی داریوش یاری وارد عرصه طراحی صحنه در سینما شدم. بعد از آن در پروژه «مختارنامه» به عنوان دستیار مدیر هنری با آقای بهرام شاه ابراهیمی همکاری کردم. سپس در سالهای بعد، صحنه پردازی فیلم « یه حبه قند»، طراحی صحنه و لباس فیلم فیلم سینمایی« ناهید »، « دوباره پرواز کن»،« کربلا جغرافیای یک تاریخ» ،«حق السکوت»، طراحی اکسسوار و صحنه پرداز فیلم «محمد رسول الله(ص)» و .... را برعهده داشتم.

وقتی به فیلم های تاریخ اسلام نگاه می کنیم بویژه تاریخی که به عاشورا متصل می شود یکی از شاخص های مهم این نوع فیلم ها، طراحی صحنه و لباس است بخصوص در روز عاشورا؛ چرا که همه مخاطبین می خواهند وضعیت طراحی صحنه این روز را ببینند. طراح صحنه و لباس چقدر در به عینیت در آوردن این صحنه ها از این جهت که برای مخاطب، باورپذیرتر باشد دخیل است ؟ چقدر این موضوع به بودجه فیلم و چقدر به تحقیقات و خلاقیات طراح صحنه بستگی دارد؟

عموما در پروژه های تاریخی - چه تاریخ اسلام و چه تاریخ ملل - بحث طراحی لباس و صحنه به عنوان وزن اصلی فیلم در نظر گرفته می شود چرا که این طراحی صحنه است که می تواند این فضاها را برای باور پذیرتر شدن تماشاگر، بازسازی کند و حس واقعی صحنه را به تماشاگر منتقل سازد. ما معمولا در پروژه های تاریخی و عموما کارهای مربوط به تاریخ اسلام که در کشورمان ساخته می شوند بیشترین مشکل ما در بخش مالی و در بحث پروداکشن است. چون هنگامی که ما وارد اجرا می شویم دچار یکسری نواسانات و کمبودهای مالی می شویم که به فیلم لطمه می زنند. بخش طراحی صحنه در فیلم های ما شاید مظلوم ترین بخش است و متاسفانه خیلی جدی گرفته نمی شوند مگر در پروژه های تاریخی . معمولا ما در پروژه های معمولی و رئال تقریبا طراحی صحنه نداریم و فقط «صحنه آرایی» وجود دارد. خوشبختانه در بخش فیلم های تاریخی و تاریخ اسلام به طراحی صحنه توجه می شود و معمولا تهیه کنندگان و سرمایه گذاران فیلم کمک می کنند که این بخش خودش را بیشتر نشان دهد. اما طراحی صحنه همیشه با بی مهری های زیادی روبرو است مثلا ما در فیلم «کربلا جغرافیای یک تاریخ » ساخته آقای داریوش یاری؛ بیشتر از 15روز پیش تولید نداشتیم و این درحالی بود که ما باید طی همین 15 روز؛ مجموعه ای از بخش های تاریخ اسلام را در این فیلم بازسازی می کردیم! درحالی که این فرصت 15 روزه حتی برای یک تله فیلم هم کافی نیست. امیدواریم روزی برسد تا ما هم مثل بقیه کشورهای دیگرکه فیلم های تاریخی می سازند و برای آنان اتفاقات خوبی رقم می خورد برای ما هم همینگونه باشد. من چون افتخار شاگردی آقای «میلژن کرکا کلژاکویچ» طراح صحنه و دکور فیلم «محمد(ص)» را داشتم و در کنار آقای ویتوریو استرارو فیلمبردار ایتالیایی پروژه محمد(ص) بودم یاد گرفتم که نگاه به طراحی صحنه چگونه باید باشد؟ و چگونه می توان یک فضای بسیار رئال را بازسازی کرد.

هم اکنون وضعیت طراحی صحنه و لباس در بخش فیلم های مربوط به تاریخ اسلام به لحاظ آرشیو لباس ها و لوکیشن در کشورمان چگونه است؟

در بخش طراحی صحنه؛ ما چند اساتید قدیمی طراح صحنه بیشتر در اختیار نداریم و معمولا اگر قرار باشد پروژه های تاریخی ساخته شوند بیشتر تهیه کنندگان به همین چند نفر مراجعه می کنند تا از تجربه آنان در فیلم هایشان استفاده کنند مثل آقایان رامین فر، شاه ابراهیمی یا میرفخرایی که همه از استادهای خودِ بنده هم هستند اما همین دوستان در طراحی صحنه ؛از المان ها، نمادها و طراحی های همدیگر استفاده نمی کنند - البته این مساله در همه جای دنیا مرسوم است - برای اینکه ما در این مقاطع تاریخی ، استنادهای مصور مشخصی در اختیار نداریم که این دوستان بتوانند طراحی کنند. فقط یکسری از کتب؛ آن هم به صورت تئوری وجود دارد که با رجوع به این نسخه ها میشود تا حدودی توضیحاتی که در مورد نوع طراحی لباس در آن دوران وجود دارد با زدن اتودها دریافت کرد. این درحالی است که در اجرای این لباس ها، اکسسوارها ، ترکیب رنگ بندی ها ؛ هر کدام از این اساتید ، سلیقه های شخصی خودشان را اعمال می کنند. لذا معتقدم استفاده از لباس های آرشیوی فقط برای فیلم هایی است که پروداکشن های ضعیف دارند و فرصتی برای دوخت لباس ندارند. عموما در پروژه هایی که به اصطلاح به پروژه های بی پروداکشن معروفند هیچگاه از لباس ها و اکسسوارهای آرشیوی استفاده نمی شود.

طراح صحنه و لباس؛ چقدر می تواند از تحقیقات فیلمساز استفاده کند و آیا تحقیقات کارگردان برای طراح صحنه و لباس کفایت است؟ یا اینکه خود طراح هم می باید تحقیقات خودش را داشته باشد؟

من در پروژه هایی تاریخی که حضور داشتم شاید بتوان گفت که طراح صحنه ، بیشترین لطمه را از تحقیقات کارگردان می خورد البته معتقدم این امر در همه ژانرها صادق است. عجیب اینجاست که همه تصور می کنند کارگردان یک آدم توانایی است که حتی نظر نهایی در بخش طراحی لباس و صحنه را هم او باید بدهد در حالیکه این گونه نیست. به نظر من؛ کارگردان بعد از انتخاب طراح ؛ باید به او اعتماد کند و اجازه دهد که طراح نظرات خودش را در فیلم اعمال کند. در برخی مواقع ، اعمال نظر کارگردان در تنوع رنگ و استفاده از رنگ به کار آسیب جدی وارد می کند. من این مورد را در مختارنامه و محمد رسول الله (ع) هم دیدم که یک جاهایی اعمال سلیقه کارگردان باعث شده که آن هارمونی و نگاهی که طراح صحنه نسبت به ترکیب ها و استفاده از رنگها داشته است کمی از مسیر اصلی اش خارج شود. البته ناگفته نماند که تحقیقات کارگردان به ارائه مستنداتی که در تاریخ وجود دارد می تواند به طراح صحنه قدری کمک کند.

برای پرهیز از تکراری بودن طراحی صحنه ای که قرار است یک صحنه را در دو فیلم نشان دهد چه کاری می توان کرد؟

معمولا هر طراح صحنه از نگاه و منظر خودش و بر اساس تحقیقاتی که انجام می دهد وارد کار می شود و عموما، طراحان صحنه کاملا سلیقه ای به این موضوع نگاه می کنند. این درحالی است که معمولا یکسری رنگ مایه و مشخصه هایی برای اشخاص تاریخ اسلام برای طراحان وجود دارد مثل اینکه رنگ زرد برای حُر بکار می رود یا رنگ آبی، مخصوص حضرت علی اکبر(ع) است و یا در لباس امام حسین و طیف بنی هاشم از رنگ سبز استفاده می شود. لذا طراحان لباس از این مشخصه های ثابت برای انتقال مفاهیم به تماشاگران استفاده می کنند و این ها اِلمان های خوبی برای مخاطبین است تا با نگاه اول بتوانند شخصیت ها را تشخیص دهند. اما در عین ثابت بودن برخی از اِلمان ها ، طراحان صحنه و لباس برای تفاوت در دو کار شبیه به هم و برای پرهیز از تکراری بودن ؛ معمولا نوع دوخت لباس ها یا ترکیب رنگها یا در بازسازی فضاهای صحنه مثل نوع دوخت خیمه ها یا چادرهای اهل بیت یا یراق هایی که برای احشامی که در کاروان اهل بیت دیده می شود تفاوت هایی را قائل می شوند که این مسائل هم ، البته کاملا سلیقه ای است.

اگر نگاهی به طراحی صحنه کشورمان با دیگر کشورهای صاحب نام در سینما داشته باشیم. سینمای ایران در چه جایگاهی قرار دارد؟

متاسفانه جایگاه امروز طراحی صحنه کشورمان نسبت به گذشته ضعیف تر شده است چرا که به قول آقای رامین فر؛ امروز هر کسی به خودش این اجازه را می دهد که نام خودش را طراح صحنه بنامد و این نشان از تزلزل جایگاه اصلی طراحان صحنه در کشور است . از سوی دیگر، گویا مفهوم طراحی صحنه برای برخی از کارگردانان فقط تامین یکسری وسایل و اکسسواری است که در فیلمنامه ذکر شده است ! ومن متاسفم از این وضعیتی که برای طراحی صحنه کشورمان افتاده است. لذا به همین دلیل ما به هیچ عنوان نمی توانیم خودمان را با دیگر کشورهایی که صاحب سینما هستند به لحاظ طراحی صحنه و لباس قیاس کنیم چرا که در جایگاه پایینی قرار داریم.ولی مایلم این نکته را تاکید کنم که ما باید بپذیریم که سینما یک «صنعت» است و سینمای ایران هم می تواند همچون دیگر کشورها از این صنعت سود آور، در آمد زایی داشته باشد اما به شرطی که سینمای ما ، سینمای دولتی نباشد چون تا زمانی که سینمای ما، سینمای دولتی باشد شاهد این اتفاق نخواهیم بود.

در اکثر فیلم ها و سریالها؛ معمولا یک نفر طراحی صحنه و لباس را در کشور ما برعهده می گیرد آیا در کشورهای دیگر هم ، وضعیت به همین شکل است؟

جالب است که بدانید مقوله طراحی صحنه و لباس، دو موضوع کاملا جدا از همدیگر هستند و تنها در ایران است که این دو با هم آمیخته شده است. به گونه ای که یک طراح صحنه ؛ می تواند طراح لباس هم باشد. درحالی که به نظر من ، این دو مقوله هیچ ربطی به همدیگر ندارند. چرا که هیچ طراح صحنه خوبی نمی تواند طراح لباس خوب هم باشد و برعکس؛

پس معتقدید که باید در این حرفه ، دو نفر کاملا جدا حضور داشته باشند؟

بله در تمام دنیا هم همین گونه است. البته ممکن است یک نفر به عنوان مدیر طراح یک پروژه باشد و او باشد که زیر مجموعه طراح صحنه ، لباس یا اکسسوار را انتخاب می کند. اما هیچگاه یک نفر؛ همه این کارها را انجام نمی دهد.

گفتگو از : مجید معافی