امروز، یک دهه از رونق وسایل ارتباط جمعی اعم از ماهواره و اینترنت می گذرد در حالیکه کفه ترازو به نفع ابزارهای مولتی مدیا سنگین تر شده است لذا ذائقه مطالعاتی و ارتقای سطح دانش عمومی با چالش های فراوانی روبه روست.

مخاطب امروز سردرگم کلاف تو درتوی رخدادهای جهان پیرامون خویش است، او نمی تواند در حوزه مطالعات خویش صرفا به یک حوزه اکتفا کند، زیرا دنیای امروز به فراخور هر موضوع طالب انبوهی از اطلاعات است.

بنابراین در تحلیل وضعیت فرهنگ کتابخوانی توجه به چند نکته حائز اهمیت است؛

نخست آنکه تمایلات مخاطبین برای دسترسی به اطلاعات با توجه به تسریع دستیابی تنظیم می شود لذا اینترنت در تسهیل و تسریع این امر ، مخاطب را از بخشی از فضای مطالعه مکتوب دور می کند.

دوم آنکه سلایق مخاطبین با فضای نشر عمومی منطبق نیست؛ این در حالیست که فضای نشر با توجه به مشارکت دولت در طرح های فرهنگی در انحصار فضای دولتی است ناشران خصوصی محدودیت های اقتصادی برای توسعه این فضا دارند که بر این اساس دایره خلاقیت مضمونی در این حوزه کمتر می شود، زیرا سیکل ناشران، مخاطبان و مولفان دولتی بنا بر بن مایه های فکری مرتبط با یکدیگر این مسیر را به گونه ای رهنمون می شوند که مولف و محقق موظف به نوشتار با رعایت چارچوبهای خاصی می شوند و ناشران و مخاطبان به همین مناسبت از جمع ادارات دولتی تا دانشگاه ها و فضاهای دولتی قرار می گیرند.

عرصه نشر خصوصی با توجه به محدودیت سقف تقسیم بودجه و توزیع کاغذ، همواره با مشکلات فراوانی اعم از محدودیت در نحوه گزینش آثار در بخش تالیف و ترجمه، تعداد شمارگان کتاب، گستره توزیع مواجه است، این ناشران حتی در فروشگاه ها یا نمایشگاه های بین المللی نیز از امتیازات کمتری برای ارائه آثار خود به مخاطبین مواجه اند مثل متراژ پایین غرفه ها و عدم سهولت دسترسی بیشتر مخاطبان به کتب.

نکته دیگر آنست که بسیاری از ناشران خصوصی در مصاف این جریان دچار تفرق نشر در حوزه های گوناگون شده اند و به جز تعدادی، مابقی نمی توانند تنها به انتشار کتب در یک حوزه تخصصی بپردازند که این امر به خودی خود مسبب معضلات دیگری از جمله موازی کاری در انتشار، تنزل ارزش محتوایی کتب، کاهش مرغوبیت کتاب به عنوان یک کالای فرهنگی می شود.

از سوی دیگر با نگاهی به نیازهای مخاطب امروز، عدم مناسبت محتوایی کتب با فراخوان ذهنی توده مردم منجر به کاهش تقاضا و تمایل به کتابخوانی است؛ وانگهی گروه های سنی مخاطبین که به طور نا متوازن و بدون صلاحدید ویژگی های سنی با کتاب هایی از این قسم مواجه می شوند رغبت خود را به کتابخوانی از دست می دهند.

به نظر می رسد در مبحث قیمت کتاب، اعتراض چندانی وارد نباشد زیرا نرخ کتاب با توجه به میزان نرخ جهانی کتاب، مناسب و معتدل است.

از دیگر سو بیش از هرچیز نحوه تربیت فرهنگی افراد در فضای خانواده و انس معمول با کتاب و کتابخوانی مطرح است که سبب عدم تجانس فرهنگی و فرهنگ کتابخوانی را به خوبی مشهود می سازد؛ زیرا پدر و مادر در کانون مرکزی خانواده موظف به اشاعه و درونی سازی فرهنگ کتابخوانی هستند.

مسئله دیگر فضای کتابخوانی و تسهیل استفاده از آن در کتابخانه ها به عنوان مکان اختصاصی این ساحت فرهنگی است که نیازمند تجهیز بیشتر و خلاقیت های ساختاری است، به گونه ای که تمایل توده مردم را به استقبال از این فضا و کتب موجود در ان در همه زمان ها و نه فقط نیازهای آکادمیک و تحقیقاتی افزایش دهد.

فرهنگ کتابخوانی در فضای جامعه و نسل های دیگری که به تناسب سرگرمی های بیشتری نسبت به نسل پیشین خود دارند نیاز به درونی سازی عمیقی دارد و همه در جامعه باید با توجه به آمار میزان کتابخوانی در ایران و سایر کشورهای جهان به گونه ای احساس خطر کنند و خود را از بدنه فرهنگی جامعه مجزا ندانسته، مسئولان در این امر مشارکت جدی داشته باشند.



مریم خاکیان